Morgunblaðið - 06.12.1983, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1983
65
Sandarar og
fleira fólk
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Eðvarö Ingólfsson:
VIÐ KLETTÓTTA STRÖND.
Mannlífsþættir undan Jökli.
/Eskan 1983.
Eðvarð Ingólfsson er ungur rit-
höfundur, uppalinn á Hellissandi,
djarflegur og hugkvæmur að
mörgu leyti og fer ekki troðnar
slóðir. Hann hefur sent frá sér
bækur um vanda ungrar kynslóð-
ar, verið röggsamur stjórnandi út-
varpsþátta og er nú einn af rit-
stjórum Æskunnar.
Við klettótta strönd er byggð á
viðtalsþáttum Eðvarðs við fólk á
Hellissandi og úr næsta nágrenni.
Hann segir sjálfur í Ýtt úr vör,
inngangi bókarinnar:
„Bók þessari er alls ekki ætlað
að gera mannlífi undir Jökli tæm-
andi skil. Það verður aldrei hægt,
saga þess er það margþætt og lit-
rík. Hér verða líka ábúendur á
sunnanverðu nesinu að gjalda þess
að undirritaður er uppalinn á
Hellissandi, vestast á Snæfells-
nesi. Val viðmælenda hlýtur alltaf
að fara eftir því hvar skrásetjari
þekkir til. í skjóli þess verður
svona bók að veruleika."
Eðvarð Ingólfsson ritar langan
inngang sem hann nefnir Snæ-
fellsjökull og umhverfi hans. Eð-
varð leitar fanga í íslendingasög-
um, sögnum og samtímaheimild-
um. Mér þykir honum takast
ágætlega í þessari upprifjun sinni
á ýmsum staðreyndum sem varða
það svæði sem honum er hjart-
fólgið. Það sem hann segir er
langt frá því að vera frumlegt, en
trúverðugt innan ramma hins
þjóðlega fróðleiks.
Alla þætti Eðvarðs las ég með
athygli og allir þykja mér þeir
læsilegir. En nú verð ég að gera
upp á milli og val er alltaf erfitt.
Það viðtal sem mér þykir bera
af er viðtalið við Sigurð Svein Sig-
urjónsson. Sigurður Sveinn er
áreiðanlega einn þeirra manna
sem síst dettur í hug að hann sé að
segja eitthvað merkilegt þegar
hann lætur til leiðast að segja for-
vitnum spyrli frá ævi sinni. En
það er undarlegt hve vel hann nær
því andrúmslofti sem einkennir
lítil pláss. Með því að minnast
varla á sjálfan sig, en tefla fram
mönnum eins og Ragnar Kon-
ráðssyni, miklum húmorista og
prakkara, Ingimundi Guðmunds-
syni sem þoldi ekki að minnst
væri á jólaköku og Leópold Sig-
urðssyni sem skar gras með hníf,
segir hann okkur frá mannlífi eins
og það var í raun og veru. Allir
þessir menn eru Sandarar.
Þáttur af Jóhönnu Vigfúsdóttur
er líka góður hjá Eðvarð. Jóhanna
er óvenjuleg kona, eitt af börnum
Lúters, og hefur haft mikið gildi
fyrir þróun kristindóms og já-
kvætt hugarfar.
Um öll þessi viðtöl má reyndar
margt gott segja. Það er til dæmis
ekki ónýtt að kynnast frásögnum
Guðlaugar Pétursdóttur af
bernsku sinni á Ingjaldshóli,
huldufólki og fleiru. Einnig vil ég
nefna hljóðláta frásögn Sigur-
björns Hanssonar og að mörgu
leyti merkilega skýrslu Péturs B.
Guðmundssonar. Finnbogi G. Lár-
usson úr Breiðuvík er einn þeirra
manna sem beinir huganum að
hlutum sem skipta máli og hefur
góða frásagnargáfu. Skúli Alex-
andersson, þingmaður, og Einar
Bergmann Arason, kaupmaður,
hafa báðir komið við sögu at-
vinnumála á Sandi.
Kristjón Jónsson var um margt
merkilegur maður. Hann náði til
að mynda góðum árangri í trjá-
rækt í garði sínum, Tröð. En hann
var ákaflega hlédrægur, lifði eins
og taóisti. Viðtal við hann styrkir
þessa skoðun. Sonur Kristjóns
Jónssonar og konu hans Helgu El-
ísdóttur, Grétar, hefur fengist við
að yrkja og gefið út ljóðabók.
Hann hefur margt að segja í þeim
Blandað
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
BORGFIRZK BLANDA
Sagnir og fróóleikur
úr Mýra- og Borgarfjarðarsýslum.
VII.
Safnað hefur Bragi Þórðarson.
Hörpuútgáfan 1983.
Þetta bindi Borgfirzkrar blöndu
er hið sjöunda i röðinni. Bragi
Þórðarson bókaútgefandi á Akra-
nesi hefur safnað efninu og er auk
þess einn af höfundum. Viðleitni
hans er að safna saman sem mest-
um fróðleik úr Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslum svo að blandan geti
verið sem best heimild um mann-
líf á þeim slóðum sem hann þekk-
Eðvarð Ingólfsson
þætti sem er tileinkaður honum.
Grétar Kristjónsson gefur litríka
mynd og eftirminnilega af pláss-
lífinu á Sandi, ekki síst með lýs-
ingum sínum á Gonsa í Borg, al-
þýðuskáldi sem meðal annars
kemur fram í ekki ómerkari rit-
gerð en Til varnar skáldskapnum
eftir Sigfús Daðason. Grétar fer á
kostum í þessu viðtali, snjall í lýs-
ingum sínum á hinu smálega, en
mikilvæga mannlífi sem islensk
sjávarpláss eru dæmi um.
Svo er komið að Axel Clausen.
Hann er þjóðsagnapersóna, bróðir
Oscars og Herlufs. Axel er alltaf
aðalpersónan, en um aðra en sjálf-
an sig talar hann þrátt fyrir það.
Við klettótta strönd Eðvarðs
Ingólfssonar kallar á framhald.
Hinn ungi höfundur gerir sitt til
að draga upp mynd þess umhverf-
is sem hann er sprottinn úr og
gerir það laglega.
á Skaga
ir. Þetta held ég að Braga hafi
tekist, en um gæði efnisins hljóta
að vera skiptar skoðanir.
Við skulum til dæmis líta á
kaflafyrirsögnina Kynlegur kvist-
ur sem er samtíningur um Leiru-
lækjar-Fúsa. Nú býst maður
kannski við að eitthvað nýtt sé á
döfinni. Bragi hafi fiskað upp áður
óþekktar heimildir um Fúsa
skepnuna. En þá kemst maður að
því að öll dæmin eru úr Þjóðsög-
um Jóns Árnasonar. Verður því
vafasamur ávinningur að prenta
upp á nýtt úr sígildri bók sem
margir eiga.
En enginn skyldi lasta viðleitni
eins og Borgfirzka blöndu. Eg get
nefnt sem dæmi um athyglisverð-
an þátt, frásögn af sjómennsku,
einkum skútulífi Gunnars á
Steinsstöðum. Maður finnur að
hér er einlæglega sagt frá og án
skreytni. Hér er um raunveruleg
átök og baráttu fyrir lífi að ræða.
Þennan þátt hefur Bragi Þórðar-
son skráð sjálfur.
Fleiri slík dæmi mætti vitan-
lega nefna. Um revíurnar á Akra-
Ingimar Erlendur Sigurðsson
andspænis valdinu (sem hefði get-
að brennt hann á báli) og sagði:
hér stend ég, ég get ekki annað.
Fleiri ljóð eru hér ort um trúar-
hetjuna, t.d. eitt sem heitir Kvon-
fangið — efni þess þarf ekki að
útskýra.
Stundum tekur Ingimar Erlend-
ur gömul orð og brýtur þau upp
þannig að þau fá nýja og óvænta
merking. Með því að slíta sundur
»trúarbrögðin« og láta ljóð heita
Trúar-brögðin verður til nýtt hug-
tak sem sleppur þó ekki við ná-
lægð hins gamla og stendur í raun
og veru uppi sem andstæða þess.
Og ekki held ég að ég misskilji
hvað klukkan slær í ljóði sem
skáldið nefnir Félags-guð-fraeði:
Ilma fá
fótspor hans,
fyrir tá
fýlu manns.
Sá er líka góðra skálda háttur
að skemmta. Trúarfúsk hygg ég að
Ingimar Erlendur hafi sett saman
til fróðleiks og skemmtunar eins
og stundum er sagt:
Herra, hvað er nú þetta,
hugsýn, meistara gletta,
dropar upp í loft detta?
drottins orði þeir sletta.
Vinur skáldsins, biskupinn
okkar fyrrverandi, Sigurbjörn
Einarsson, skrifar formála sem
hann nefnir Þakkarorð. »Höfundur
þessarar bókar hefur kennt þess
loga, sem brann með Marteini
Lúther og lýsir af honum,« segir
þar meðal annars. Þó margt sé
breytt í Evrópu frá því er Mart-
einn Lúther hóf að mótmæla af-
látssölunni fyrir tæpum fimm öld-
um má benda á að hann kom fram
á upplausnartímum sem minna
um sumt á okkar daga. Evrópa
hafði þá glatað hugsjónunum og
hafði ekkert að berjast fyrir nema
peninga.
Ljóð á Lúthersári er hressileg
bók og vekjandi og sækir áreiðan-
lega fleira til siðaskiptafrömuðar-
ins sjálfs en hinna sem síðar
dunduðu við að útþynna kenningu
hans. Þetta er tilfinningaheit bók.
En ekki laus við smágalsa!
Útgefandi hefur gert sitt til að
útlit bókarinnar hæfi efni hennar.
ÓIi og
Geiri
Bókmenntír
Siguröur Haukur Guöjónsson
Óli og Geiri
Saga fyrir börn
Höfundur: Indriði Úlfsson
Myndir: Þóra Sigurðardóttir
Prentverk: Prentsmiðja Björns
Jónssonar
Útgefandi: Bókaútgáfan Skjaldborg
Því fylgir ætíð eftirvænting að
fá í hendur nýja bók eftir Indriða,
því án alls efa er hann meðal
snjöllustu rithöfunda, íslenzkra,
er skrifa fyrir börn og unglinga.
Kemur þar margt til: Hann er af-
burða sögumaður, kann skilin
milli aðal- og aukaatriða, ritar
mál sem ungum er hollt að kynn-
ast, og síðast en ekki sízt, þá
gleymir hann aldrei því hlutverki
góðs uppalanda að verk hans eru
mönnum til klifs í þroskans fjall.
Alla þessa eiginleika er að finna
í þessari 16. bók Indriða. Hann
ætlar hana stautfærum börnum.
Aðalsögupersónan, Ólafur Jóns-
son, 14 ára föðurlwsingi, elzt upp
með móður sinni. Oli Jó hefir ekki
náð valdi á lestri, finnur til van-
máttar, skilur að þessi vanhæfni
er hemill á allt hans líf, dæmir
hann frá taktstigi við jafnaldra
sína. Inná sviðið eru leiddir, meðal
Indriði Úlfsson
annarra, kaupmaðurinn Aki og
vinur Óla, Geiri. Þeir tveir hjálpa
Óla til þroska, uppörva hann og
styðja, og í lok sögunnar kveðjum
við dreng sem skilur: „ ... að ef
maður ætlar sér eitthvað og er
nógu duglegur þá tekst það næst-
um alltaf. Viiji er allt sem þarf.“
Sagan er sögð á léttu máli, við
hæfi jæirra sem enn eiga nokkuð
erfitt með að tengja saman stafi
og atkvæði í orði. Hún er bráð-
spennandi, hver síða vekur löngun
til að kynnast þeirri næstu. Bókin
er öll myndskreytt. Þær eru ein-
faldar, falla vel að efni, og því
oftar sem ég horfði á þær, óx gildi
þeirra í mínum augum. Prentun
góð, og eins og oftast með verk
þeirra norðanmanna þá er próförk
frábærlega unnin. Hafið þökk
fyrir afbragðs bók. Þyki þér vænt
um telpu eða dreng, réttu þeim þá
þessa bók hans Indriða.
Bragi Þórðarson
nesi er leiklistarsöguleg heimild
sem vel á heima í bók af þessu
tagi.
Þeir höfundar sem Bragi Þórð-
arson hefur leitað til eru aftur á
móti fremur litlir bógar og hallast
helst að málskrafi. Minningar
þeirra eru kannski einhvers virði,
en málið vandast þegar tilraun er
gerð til að láta aðra fá hlutdeild í
þeim. Það er dauft yfir lýsingum
og tilefnið til að setjast niður og
skrifa oft fremur lítið.
Myndirnar í Borgfirzkri blöndu
eru ekki margar, en segja engu að
síður sögu, dæmi gamlir áætlun-
arbílar á bryggjunni á Akranesi.
Til þess að höfða til fleiri en
Borgfirðinga þarf Borgfirzk
blanda að öðlast meiri skerpu í
framtíðinni.
HJÚKRAÐ
AF MIKLUM MÓÐI
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
I'sól Karlsdóttir: Forlagaflækja,
skáldsaga.
Útb. Skjaldborg 1983.
Á kápusíðu er sagt að hér sé á
ferðinni fyrsta bók skáldkonunnar
sem er að öðru leyti ekki kynnt
frekar. Einnig er sagt að þetta sé
„ótrúlega spennandi skáldsaga þar
sem forlögin spinna sinn flókna
vef“. Minna hefði nú mátt gagn
gera.
Sagan hefst á lýsingu á flug-
slysi, þar sem barnið Stella verður
vitni að því að foreldrar hennar
láta lífið. Stella elst upp við ást-
leysi vegna þess að Þorbjörg
fóstra hennar hefur aldrei orðið
móðir (ja, hérna) og getur því ekki
skenkt stúlkutötrinu móðurtil-
finningarnar margumtöluðu.
Samt er Þorbjörg yfirmáta góð
manneskja, að þvf er bezt verður
séð. En gæzka hennar dugar ekki
til: Stella verður kaldlynd og
hrokafull, sem hún vex upp, en
mjög dugleg i skólanum og allt
það. Hún lærir hjúkrun (í útlönd-
um — hvað á það að þýða á þess-
um síðustu tímum) og síðan kemst
hún heimkomin í kynni við Rafn
lækni, sem er draumaprins allra
hjúkrunarkvenna sem nálægt
honum koma. Stellu tekst með
brögðum að fá Rafn til að giftast
sér og ætlar síðan snarlega að ala
honum barn. En þá kemur í ljós að
hún getur aldrei orðið móðir og
verður það mesta mæða. Ákveðið
að ættleiða barn, Rafn hrífst af
einstæðu móðurinni Kristínu sem
með angist og ekkasogum lætur
barnið af hendi til þeirra. Hann
uppgötvar að hann hefur aldrei
elskað Stellu og þráir Kristínu
(sem er líka að læra að verða
hjúkrunarkona). Nú gæti Rafn séð
fram á langt og leitt lff, en þá fær
Stella krabbamein og andast eftir
tiltölulega skamman tíma. Áður
hefur hún frelsazt og séð að sér og
vill að Rafn gangi að eiga Krist-
ínu. Ýmislegt smávesen þarf síðan
áður en þau geta fallizt i faðma og
gengið út í blíðuna. En að lokum
fer allt vel. Appú. Og mátti ekki
öllu meira vera. Persónurnar eru
ósköp daufar og hugsunarháttur
höfundar anzi gamaldags. Orð-
skrúð og mælgi og mikil mærð. Og
söguþráðurinn er beinlínis til að
svitna yfir. Þessi bók hefði sómt
sér betur fyrir sex-sjö áratugum
og á síðustu öld hefði hún senni-
lega verið tímamótaverk. En nú er
hún bara tímaskekkja.