Morgunblaðið - 06.12.1983, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1983
77
VELVAKANDI
SVARAR f SÍMA
10100 KL. 11—12
FRÁ MÁNUDEGI
TIL FÖSTUDAGS

Sólaðir snjóhjólbarðar
á fólksbíla, vestur-þýskir, radial og venjulegir. Urvals gæöa-
vara. Allar stæröir. Meö og án snjónagla.
Einnig ný gæöadekk á lágmarksveröi. Geriö góö kaup.
Skiptiö þar sem úrvaliö er mest. Snöggar hjólbarðaskiptingar.
Jafnvægisstillingar. Allir bílar teknir inn. Fljót og örugg af-
greiösla.
Baröinn h.f.
Skútuvogi 2, stmar: 30501 og 84844.
(Beint á móti Miklagarði).
Undir Leiðarstjörnu
Þorsteinn Guðjónsson skrifar:
„f bók Vilhjálms Þ. Gíslasonar
um Jónas Hallgrimsson er kafli
um það áhugamál Jónasar, að
gera fslendinga að stjörnufræð-
ingum, sem m.a. kom fram í þýð-
ingu hans á stjörnufræði Úrsíns.
„Aldrei hefur mig langað eins
mikið og núna til að gera eitthvað,
svona er maðurinn," skrifar Jónas
þegar hann er að byrja á þessu
verki. En mörg af nýyrðum Jónas-
ar náðu festu í málinu.
V.Þ.G. bryddar á því í þessu
sambandi að Forn-fslendingar
hafi, ekki síður en Jónas Hall-
grímsson, verið fundvísir á góð
nýyrði, og nefnir dæmi úr fornrit-
inu Alfræði íslenzk — frá 12. og
13. öld — eftirfarandi málsgrein:
„Leiðarstjörnu köllum vér þá
stjörnu er philosophi kalla polum,
og þeir (philosophi, náttúruspek-
ingar) segja að um veltist allur
festingar himinn, eigi af því að
hún sé óbærileg, heldur hefur hún
staðfastlega hræring og snýst með
himni í hinum sama stað, og þokar
hvorki til norðurs né suðurs, aust-
urs né vesturs ..."
Þó að það ætti mjög vel við að
taka upp þessa tilvitnun, í sam-
bandi við stjarnfræðirit Jónasar,
er ekki um það að ræða að „leið-
arstjarna" hafi nokkurn tíma ver-
ið nýyrði í íslenzku máli, heldur er
það (að líkindum) eldra en ís-
landsbyggð, og upprunalegt í
bezta skilningi.
í bókinni Germanische Himm-
elskunde eftir O.S. Reuter, sem
Hvað er hjaðn-
andi verðbólga?
Sjálfstæðiskona skrifar:
„Velvakandi.
Við húsmæður verðum ekk-
ert varar við við hjöðnun verð-
bólgu; þvert á móti berast
daglega fréttir af hækkun á
opinberri þjónustu og brýnustu
lífsnauðsynjavörum. Samfara
þessu er svo kaupskerðingin
hjá hinum lægst launuðu og
gamla fólkinu.
En þingmennirnir geta alltaf
bætt við laun sín. Nú í haust
bættu þeir við mataraurana
sína og húsaleigustyrkinn.
Okkur fáfróðum húsmæðr-
um verður á að spyrja: Þurfa
ekki fleiri en þingmenn að
borða og borga húsaleigu?
Hvað er „hjaðnandi verð-
bólga“, sem stjórnarherrarnir
hæla sér af ?“
nýlega hefur verið endurprentuð
(en var þó ekki á þýsku bókasýn-
ingunni), er með fullkomlega gild-
um rökum sýnt fram á að Leið-
arstjarnan er samgermanskur
arfur. (Loadstar á ensku, Leit-
stern á þýsku, dux nautarum í lat-
ínuritum.) En hvaða stjarna var
það sem þeir nefndu slíkum nöfn-
um og sigldu eftir um höfin breið?
— Ekki var það núverandi pól-
stjarna, því að á þúsund árum
færist himinpóllinn til um tölu-
verðan spöl, og er nú hjá öðrum
stjörnum en þá. Ekki var þetta
heldur pólstjarna Forn-Grikkja,
því að á þessum tíma var hún lika
of fjarri pólnum. O.S. Reuter leiðir
að því gild rök, að pólstjarna
Forn-Islendinga hafi verið sú sem
nú er nefnd 32 camelopardalis
hevelii (í sumum skrám: Sigma
1694). Er það stjarna af fjórðu
stærð (tvístirni) í nefi Gíraffans
og var himinpóllinn fast við hana
um 800 e.Kr. En um þær mundir
eða nokkru fyrri, telur O.S. Reuter
að Germanir hafi ákvarðað stöðu
himinpólsins. Germanir eru, að
því er hann telur, hinir raunveru-
legu uppihaldsmenn stjörnufræð-
innar milli Grikkja og nútíðar-
manna, og þannig engin tilviljun
að Forn-íslendingar eru á 10., 11.,
12. og 13. öld svona miklu betur að
sér í stjörnufræði en aðrar Evr-
ópuþjóðir.
Reuter skrifar mikið og langt
mál um Stjörnu-Odda (ca.
1080—1150) í þessari 800 bls. bók
sinni, og má segja að hann geri
þarna meira úr íslendingum en
þeir hafa sjálfir gert því engin
dæmi veit ég þess, að þeir hafi
þorað að greiða nafni Stjörnu-
Odda leið inn í almennar visinda-
sögur. En það hefði þó mátt vera
auðvelt, því yfirburðir Stjörnu-
Odda eru óumdeilanlegir.
Enna skemmtilegustu staðfest-
inguna á kenningu sinni um Leið-
arstjörnuna finnur Reuter hjá ís-
lenzka ábótanum Nikulási á
Munkaþverá, í riti hans Leiðarvís-
an. Nikulás fór í „sólarlandaferð“
til Gyðingalands um 1150, kom að
skírnarbrunni Jóhannesar Sakari-
assonar, en hélt siðan niður á
Jórdanarbakka og „lagðist niður
opinn á sléttum velli“ og horfði
upp í stjörnurnar. Síðan tók hann
til við að mæla og gerði það á
þennan hátt:
Út við Jórdan, ef maður liggur
opinn á sléttum velli ok setr kné
sitt ok hnefa á ofan, ok reisir þum-
alfingr af hnefanum upp, þá er
leiðarstjarnan þar fyrir at sjá,
jafnhá en eigi hærra. — Nikulás á
Munkaþverá.
Reuter prófaði þessa aðferð á
ýmsum mönnum, með ýmsu vaxt-
arlagi, og fékk jafnan með mikilli
nákvæmni: 32 gráður, eða rétt
tæplega það. En þetta er einmitt
breiddar stig staðarins, pólhæðin
og hæð Leiðarstjörnunnar á þess-
um tíma. Staðfestingin getur ekki
betri verið.
Þýðing þess að Leiðarstjarnan
er enduruppgötvuð kynni að vera
meiri en margan grunar. Þarna er
brot af samgermönskum arfi, sem
mun hafa verið miklu ríkari en
vitað hefur verið. Þjóðir vorar eru
hinir réttkjörnu leiðtogar mann-
kynsins, og núverandi ástand þess
stafar af því, að þeirrar forustu
nýtur ekki við.
Það er visindasöguleg staðreynd
að Forn-íslendingar þekktu þá
ptólstjörnu, sem réttust var á þeim
tíma, og gekk hún hjá þeim (og
skyldum þjóðum) undir nafninu
Leiðarstjarna.
Skrifið eða
hringiö til
Velvakanda
Velvakandi hvetur lesendur til að
skrifa þættinum um hvaðeina, sem
hugur þeirra stendur til — eða
hringja milli kl. 11 og 12, mánudaga
til föstudaga, ef þeir koma því ekki
við að skrifa. Meðal efnis, sem vel
er þegið, eru ábendingar og orða-
skipti, fyrirspurnir og frásagnir,
auk pistla og stuttra greina. Bréf
þurfa ekki að vera vélrituð, en nöfn,
nafnnúmer og heimilisföng verða
að fylgja öllu efni til þáttarins, þó
að höfundar óski nafnleyndar.
Sérstaklega þykir ástæða til að
beina því til lesenda blaðsins utan
höfuðborgarsvæðisins, að þeir láti
sinn hlut ekki eftir liggja hér í
dálkunum.
GÆTUM TUNGUNNAR
Sagt var: Jón er heldur ekki kominn.
Betra þætti: Jón er ekki heldur kominn.