Morgunblaðið - 15.12.1983, Blaðsíða 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1983
fnun betur en Cobolt-meðferð og
er hægt að ákveða dýpt geislun-
ar með breytilegri orku. Elektr-
ónugeislun er notuð við æxli sem
liggja grynnra og geislaskammt-
ur fellur snögglega í ákveðnu
dýpi, sem ákvarðast af orku tæk-
isins. Geislun frá línuhraðli er
hraðari en frá Cobolt-tæki og
tekur því hver geislun styttri
ríma.
5. Tæpur helmingur sjúklinga
sem greinast með krabbamein
þarf einhvern tímann á geisla-
meðferð að halda. Vænta má að
u.þ.b. 50—75% þeirra sem þurfa
á geislameðferð að halda, muni
fá meðferð með línuhraðli.
Halldóra Thor-
oddsen fram-
kvæmdastjóri
Krabbameinsfélags
íslands
Um tilgang Krabbameinsfé-
lags íslands segir í lögum að
hann sé að styðja í hvívetna bar-
áttuna gegn krabbameini.
Þessum tilgangi hyggst félagið
ná með því m.a. að stuðla að auk-
inni menntun lækna í greiningu
og meðferð krabbameins, að
stuðla að útvegun eða kaupum á
fullkomnustu lækningatækjum á
hverjum tíma og nægu sjúkra-
rými fyrir krabbameinssjúkl-
inga, að hjálpa krabbameins-
sjúklingum til þess að fá full-
komnustu sjúkrameðferð sem
völ er á.
Það er sem sé í lögum félags-
ins að berjast fyrir framförum á
sviði krabbameinslækninga og
rétti sjúklinga á fullkomnustu
sjúkrameðferð sem völ er á á
hverjum tíma.
Hvernig hefur félagið fylgt
þessum málum eftir?
Strax á árunum 1951 og 1952
hófst félagið handa og safnaði
verulegri fjárhæð (250 þús. kr.)
og gaf þá geislatæki til röntg-
endeildar Landspítalans.
Á sínum tíma undirbjó félagið
kaupin á kobalt-tæki því sem
enn í dag er notað á Landspítal-
anum og lagði drjúgan skerf ti
kaupanna, þótt annar aðili hafi
síðar komið inn í myndina og
safnað fé til kaupanna ásamt
fleirum.
í tilefni af 25 ára afmæli fé-
lagsins árið 1976 stóð félagið
fyrir ráðstefnu um framtíðar-
skipulag geisla- og lyfjameðferð-
ar krabbameina hér á landi.
Þessi ráðstefna vakti verðskuld-
aða athygli og þessi mál hafa
verið í brennidepli æ síðan.
Félagið hefur fylgst náið með
gangi mála og hefur árlega sent
áskoranir til heilbrigðisyfir-
valda um að standa að framför-
um á sviði krabbameinslækn-
inga.
Félagið hefur hvað eftir annað
veitt umtalsverða styrki til
lækna sem hafa áhuga á að
kynna sér nýjustu aðferðir við
greiningu, meðferð og lækningu
illkynja æxia.
Þetta sýnir að félagið hefur
frá upphafi látið þessi mál til sín
taka, þó svo að krabbameinsleit-
in hafi veirð þungamiðjan í
starfsemi félagsins.
Til þess að leit að krabbameini
á byrjunarstigi beri góðan ár-
angur verður að koma til skiln-
ingur almennings, einnig heil-
brigðisyfirvalda. Þess vegna er
allt fræðslustarf svo mikilvægt.
Með starfsemi Krabbameinsfé-
lagsins héfur afstaða almenn-
ings til krabbameins gjörbreyst
hin síðari ár.
Að sjálfsögðu er það réttur
einstaklings í dag að verða að-
njótandi þeirrar meðferðar sem
gefur mestar batavonir á sjúk-
dómum, hvort sem um krabba-
mein eða aðra sjúkdóma er að
ræða — þótt það kosti fjármuni.
En lífið er dýrmætt.
Ódýrara er þó að greina sjúk-
dóminn á byrjunarstigi, en ódýr-
ast af öllu er að koma í veg fyrir
sjúkdóma.
Þess vegna er besta fjárfest-
ingin í forvörnum.
Skráning á illkynja æxlum er
forsenda þess að hægt sé að
stunda krabbameinsrannsóknir
hér á landi sem annars staðar.
Þær faraldsfræðilegu rannsókn-
ir sem fram fara á vegum
Krabbameinsskrárinnar gefa
vísbendingu um hegðan sjúk-
dómsins, fjölgun eða fækkun á
vissum tegundúm krabbameins,
og án skrárinnar munum við
vita snöggtum minna um þá
sjúkdóma sem einu nafni nefn-
ast krabbamein.
Við gerum kröfur til þess að
fylgt verði eftir þeim árangri
sem náðst hefur hér á landi í
forvörnum krabbameins og við
gerum kröfur til þess að allir
krabbameinssjúklingar fái þá
bestu meðferð til lækninga sem
þekkt er í dag.
Páll Gíslason yfir
læknir á handlækn-
isdeild Landspítal-
ans
Fram á síðasta áratug voru
flest krabbamein fyrst og fremst
læknuð með skurðaðgerð og svo
er enn, sé hægt að koma því við.
Lyflækningar og geislalækn-
ingar hafa síðan stöðugt verið að
sækja á og notast þá einar sér
eða að jafnaði í sambandi við
skurðaðgerðir annað hvort á
undan eða á eftir, nema hvoru
tveggja sé.
Ekki má búast við að skurðað-
gerðir einar sér geti náð miklu
lengra í heild en nú er, en með
því að beita krabbameinslyfjum
og geislum hefur tekist að ná
verulega betri árangri á mörgum
sviðum.
Ákveðnar gerðir krabbameina
tekst nú að lækna alveg hjá vax-
andi fjölda sjúklinga með því að
beita saman öllum tiltækum
ráðum hinna ýmsu greina lækn-
isfræðinnar.
Á síðustu árum hafa íslenskir
læknar tileinkað sér allar þessar
greinar og hafa nú komist á
samhæfðar lækningar undir for-
ystu krabbameinssérfræðinga
okkar og í ágætri samvinnu við
lækna á hinum ýmsu sjúkrahús-
um landsins.
Göngudeild fyrir krabba-
meinssjúklinga hefur starfað vel
við þröngar aðstæður á Land-
spítalanum og veitir marghátt-
aða lækningu og þjónustu fyrir
og eftir skurðaðgerðir og sjúkra-
húsvist. Á íslandi erum við að
hefja sókn til að finna sjúkdóm-
inn á frumstigi og við höfum náð
tökum á samstilltum skurðað-
gerðum, lyfjameðferð svo og
geislameðferð.
En því er ekki að leyna að þó
árangur í heild sé betri en áður,
vantar mikið á að viðunandi sé,
ef nokkur kostur er að bæta á
annan hátt.
Þróunin hefur gefið okkur
kost á tækni, sem færir okkur
nær því marki að lækna krabba-
mein. Á síðustu árum hefur
komið fram sérstakt tæki á sviði
geislalækninga — línuhraðall —
sem veitir möguleika á því að ná
betri árangri en áður hefur
þekkst.
Tækið hefur verið lengi í
þróun, því að ég man fyrst eftir
því á tilraunastigi á Hamm-
ersmith-sjúkrahúsinu í London
fyrir 25 árum, þegar ég var þar
við nám.
Nú hefur línuhraðall sýnt
ótrúlega hæfni til að vinna á
vissum tegundum krabbameina
og hafa nú þegar allmargir ís-
lendingar leitað slíkrar lækn-
ingar erlendis. Er sýnt að slíkar
ferðir verða nauðsynlegar í vax-
andi mæli, ef veita á krabba-
meinssjúklingum þá möguleika
til lækninga sem fyrir hendi eru
og vænlegastir til árangurs. Ég
er því ekki í vafa um það, að
nauðsynlegt og óhjákvæmilegt sé
að koma upp aðstöðu fyrir línu-
hraðal hér á landi og þá á Land-
spítalanum, þar sem er miðstöð
krabbameinslækninga.
Hér er um stórt átak að ræða,
því að tækið er dýrt og húsnæði
þarf að sérhanna, svo að ekki
mengist umhverfið af geislum.
Ennþá hafa aðeins tiltölulega
fáir krabbameinssjúklingar not-
ið þessarar lækningar erlendis,
en ekki er vafamál að fjöldi
þeirra mun vaxa ört og myndi
sennilega fljótlega ná tölu
hjartasjúklinga, sem nú fljúga
utan til að fara í skurðaðgerðir.
Ferðir hjartasjúklinga eru oft
erfiðar, en tiltölulega auðveldar
í framkvæmd, þar sem ferðin í
heild tekur stuttan tíma, en
geislun í línuhraðli tekur langan
tíma og þarf oft að endurtaka,
svo að þetta tekur mjög á sjúkl-
ing og aðstandendur hans.
Það er því enginn vafi á því að
brýnasta framkvæmd á sviði
krabbameinslækninga á íslandi
og reyndar lækninga í heild, er
að fá línuhraðal til lækninga á
krabbameini.
Fyrstu bflarnir
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Kristinn Snæland: BÍLAR Á fS-
LANDI í MYNDUM OG MÁLI
1904—1922. 175 bls. Bókaútg. Örn
og Örlygur. Rvík, 1983.
Árið 1904 er talið hafa markað
upphaf bílaaldar á íslandi. Þá var
fyrsti bíllinn fluttur til landsins.
Hann var keyptur gamall og
notaður! Þess konar bílakaup
þættu ekki bera vott um fyrir-
hyggju nú. Enda var hann brátt
sendur heim til föðurhúsanna og
var landið bílalaust næstu árin.
Tíu árum síðar — með upphafi
fyrra stríðs — hófst bílaöld fyrir
alvöru. Þá var tekið að flytja inn
— ekki bíl heldur bíla, bílstjórum
fjölgaði, viðgerðarþjónusta reis
smám saman á fót, kaupmenn
tóku að afla sér umboða og auglýs-
ingum um bíla og bílferðir fjölgaði
í blöðunum.
Bók þessi nær aðeins til 1922.
Það má líka kalla frumskeið bíla-
aldar. Vegir voru ekki í fyrstunni
miðaðir við bíla heldur hestvagna,
vegakerfið var slitrótt og enn var
notast við þarfasta þjóninn eins
og áður. En í lok þessa tímabils
tók bílum að stórfjölga og þá sáu
allir að bíllinn var samgöngutæki
framtíðarinnar á íslandi. »Járn-
brautarmálið*, sem verið hafði til
umræðu á Alþingi frá því um 1890,
hvarf af dagskrá og hefur ekki
verið á það minnst í alvöru síðan.
Drepið er á það í þessari bók
hve vegagerð var hér frumstæð
lengi vel. Verkfærin voru hakinn
og skóflan og efni flutt á hest-
vögnum. Ruddir vegir, sem kallað
var, voru algengastir, uppfyllingar
aðeins gerðar þar sem nauðsyn
krafði og þá af efni sem til féll á
hverjum stað. Jarðefni til uppfyll-
ingar var sjaldan flutt á hestvögn-
um, en möl til ofaníburðar þurfti
nánast alltaf og alls staðar að
flytja, einnig til vegaviðhalds.
Þessi vinnubrögð tíðkuðust að
minnsta kosti sums staðar til árs-
ins 1942.
Fyrstu bílstjórarnir voru allir
einhvers konar vélfræðingar.
Annað tjóaði ekki því þeir urðu
sjálfir að gera við bílana hvar sem
var og hvenær sem var. Þegar bíl-
um fjölgaði tók þó brátt að verða
til stétt bílstjóra — það er að
segja manna sem höfðu akstur að
meginatvinnu.
A frumskeiði bílaaldar var akst-
ur og meðferð þessara undratækja
eingöngu talið karlmannsverk. En
konur voru að sækja í sig veðrið. Á
árum heimsstyrjaldarinnar fyrri
gengu þær inn í ýmsar starfs-
greinar sem kröfðust sérhæfingar
og áður tilheyrðu karlmönnum
einum; og kröfuðust ekki aðeins
kosningaréttar, sem þær fengu,
heldur jafnréttis á öllum sviðuin.
Árið 1919 stóð í bifreiðaauglýs-
ingu: »011 stjórntæki eru á stýr-
inu, svo kvenfólk getur auðveld-
lega stjórnað henni.« í kaflanum
Konur og ökutæki segir að »þá
hafði aðeins ein kona tekið bílpróf
á íslandi.« Árið 1920 tók kona
meirapróf »og fór þá þegar að aka
leigubíl.* Fyrstu bílstjórarnir litu
á sig sem meiri háttar kapteina og
báru borðalagðar húfur í sam-
ræmi við stöðu sína og nutu al-
mennrar hylli, en einkum þó hjá
veikara kyninu.
Ég varð fyrir vonbrigðum þegar
ég sá að bók þessi náði aðeins til
1922 en sá svo mér til léttis að
ætlunin er að halda sögunni
áfram, allt til dagsins í dag.
Margar myndir prýða bók
þessa, undra vel teknar og skýrar,
sumar hverjar, og að sama skapi
vel prentaðar. Og þær minna á að
bíllinn er ekki aðeins þarfaþing,
hann er líka hlutur með lit og lög-
un og er því þegar best lætur —
listrænn gripur. Fyrstu bílarnir
mundu naumast falla að nútíma-
smekk. Þeir voru hannaðir að
nokkru leyti eftir gömlu hestvögn-
unum og af vanefnum gerðir. En
bílasmíðinni fleygði ört fram. Og
um 1920 voru bílarnir búnir að fá
þann svip sem lengi hélst. Það er
auðvitað smekksatriði hvaða bílar
eru fallegastir, hvenær reisn
þeirra og samræmi útlits og nota-
gildis náði hámarki.
Mér þykir alltaf mest koma til
bíla sem framleiddir voru á árun-
um 1925—30. Þá var bíllinn búinn
að ná fullum þroska ef svo má að

orði kveða. Útlitslínur voru orðnar
hreinar og skýrar. Skömmu síðar
var tekið að fela — fela hjólin, fela
ljósin, fela varahjólið, fela farang-
ursgeymsluna. Bíllinn var flattur
út með straumlínulagi, hann var
ekki lengur rennilegur vagn á
hjólum; hann var orðinn að kúptu
loki á götunni.
Það er Fornbílaklúbbur íslands
sem haft hefur veg og vanda af
útgáfu þessarar bókar. Auðséð er
að þeir félagar vilja halda sínum
endurminningavagni vel smurðum
og liðugum — bókin er í alla staði
hin ásjálegasta og vandaðasta!
Abúendatal
Villinga-
holtshrepps
KOMIÐ er út Ábúendatal Vill-
ingaholtshrepps í Árnessýslu,
1801—1981, fyrra bindi, eftir
Brynjólf Ámundason.
I formála segir höfundur m.a.:
„k undanförnum árum hef ég í
tómstundum mínum, þegar tími
hefur gefist, dundað við að taka
saman ábúendur í Villinga-
holtshreppi — fæðingarsveit
minni — frá árinu 1801 til og
með 1981. Upphaflega kom það
til af því, að þótt ég væri fæddur
þar og uppalinn fannst mér ég
vita harla lítið um það fólk sem
þarna hafði búið um lengri eða
skemmri tíma. Og þótt ég grúsk-
aði nokkuð í prentuðum bókum,
fannst mér ég hafa helst til lítið
upp úr því viðvíkjandi fólki úr
Villingaholtshreppi. Eins og
heimildaskrá með þessu riti ber
með sér, hefur víða verið leitað
fanga og nánast farið yfir flest
það sem komið hefur út á prenti
og varðar persónusögu þessa
héraðs."
Þetta fyrra bindi er 448 bls. að
stærð og í því eru nær 350
myndir af ábúendum og býlum
þeirra. Bókin er gefin út á
kostnað höfundar.