Morgunblaðið - 18.12.1983, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
29
íslenska hljómsveitin:
„Við áramót"
sona hans, þar sem hún er talin
gjöfum æðri, á sér ýmsar hlið-
stæður í fornritum. Einna keim-
líkust eru orð Samsonar sögu:
„Mikils þykir mér vert fé þitt, en
meira vinskapur þinn.“ I Ólafs
sögu Tryggvasonar segir Þorkell
dyðrill við konung: „Svo margt
hafið þér mér gefið, að eigi mun ég
og eigi má ég meta hversu mikils
vert er, en þó er sú ein yðar gjöf,
sem yfir ber allar aðrar, en það er
yðar vinátta, og þá þóttist ég mest
afla, er ég fékk hana.“ Og í Guð-
mundar sögu segir kona ein við
biskup: „Annað elska ég meir en
kvikfé, en það er yðar þökk og vin-
átta, því að hvað er mig kostar, vil
ég henni halda.“
Slíkur samanburður á vináttu
og veraldlegum gæðum er ekki
sprottinn af vörum manna í
Fljótshlíð, heldur er hann tekinn
úr bókum úr landsuðri. Hugmynd-
in er alkunn í sígildum ritum
Rómverja, eins og til að mynda
þegar Ovid segir að þær gjafir séu
ávallt þekkilegastar, sem taka
gildi sitt af gefanda. Og Seneca
segir, að velgerð sé ekki fólgin í
því sem er gert eða gefið, heldur í
hugarfari þess, sem gerir eða gef-
ur. íslendingar kynntust slíkum
hugmyndum með því að lesa rit
eftir 12. aldar höfundinn Huga frá
Sánkti Viktor í París, sem lézt ár-
ið 1141, og er hann einn þeirra
örfáu andans manna útlendra á
fyrri öldum, sem andláts hans er
getið í íslenzkum annálum. Sánkti
Viktors skólinn var rekinn af Ág-
ústínusarreglu, og var því ekki að
undra, þótt íslenzku klaustrin af
þeirri reglu yrðu fyrir áhrifum
þaðan. Þorlákur helgi, fyrsti for-
stöðumaður Þykkvabæjarklaust-
urs var við nám í París ekki ýkja-
mörgum árum eftir dauða Huga,
og heimildir benda til þess, að
Helgafellsklaustur hafi verið
tengt Sánkti Viktor í París. í riti
því, sem í íslenzkri þýðingu kallast
Viðræða líkams og sálar, segir Hugi
að gjöfin sýni, hver gefi, og með
hverri ást er hann gefur. Mun æ
hvað þú átt þeim, er veitir, og unn
eigi gjöfum í stað hins, er gaf; hon-
um skaltu unna. Rit þetta, sem
mun vera þýtt á þrettándu öld,
hafði nokkur áhrif á íslenzkar
fornbókmenntir. Og hér má í
skjótu máli minnast þess, að við-
ræður í Njálu, sem eru yfirleitt
gerðar af stakri snilld, benda ein-
dregið til þess, að höfundur hafi
numið þá tækni, sem beitt var
forðum við að semja viðræður.
í þessari stuttu hugvekju um
uppruna Njálu hef ég valið til um-
ræðu örfá atriði af ótal mörgum,
sem hníga í þá átt að sýna það sem
gagnrýnendum hefur löngum ver-
ið ljóst, sem sé að hún er samsett
af sundurleitum einingum; eitt af
afrekum höfundar var einmitt
fólgið í því að samræma það sem
var sundurleitt áður og gera þann-
ig órofa heild af ýmiss konar efni.
Hugtakið uppruni í þessu sam-
bandi þarf skýringar við, því að
það getur gefið í skyn, að leitazt sé
við að rekja fyrirmyndir sögunnar
eins langt aftur í gráa forneskju
og elztu letur benda til. Hins veg-
ar þykir mér nægja að rekja feril
einstaka atriða í Njálu ekki lengra
aftur í grámann en til þeirra bóka,
sem höfundur hennar hafði lesið
áður en hann lét þjóðina hætta við
að eiga heima í Njálu-lausu landi.
Þetta er vitaskuld í anda þeirrar
vísindagreinar sem kailast rit-
skýring eða ritkönnun að alþýðu-
máli, en hlutverk hennar er eink-
um það að skýrgreina sérkenni
einstakra texta með sundurgrein-
ingu annars vegar og samanburði
hins vegar.
Njála er geysiflókið verk; hún er
ekki einungis viðburðarík og skip-
uð miklum sæg af fólki, heldur er
hún einnig auðug að hugmyndum.
Þessi mikli fjölbreytileiki er ekk-
ert kraftaverk, heldur er ofurauð-
velt að skýra þetta einkenni Njálu
af raunsæi og blákaldri skynsemi.
Hér eins og endranær stafar fjöl-
breytni verks af fjölmenntun
smiðs. Engin ástæða er til að
rangfeðra Njálu. Hún er ekki ein-
getið afkvæmi munnlegra arf-
sagna, heldur æxlaðist hún af
þeim nánu kynnum, sem höfundur
hafði haft af mörgum letrum,
bæði fornum og nýjum.
AÐRIR áskriftartónleikar fs-
lensku hljómsveitarinnar á þessu
starfsári fara fram í Bústaða-
kirkju fimmtudaginn 29. desem-
ber kl. 20.30. Á tónleikum þess-
um, „Við áramót“, eru hugleidd-
ar þær blendnu kenndir sem jól-
um og áramótum fylgja, gleði og
söknuður.
Sérstakir gestir hljómsveit-
arinnar verða þeir Jón Þor-
steinsson tenórsöngvari og
sænski hljómsveitarstjórinn
Kurt Lewin.
Auk Jóns Þorsteinssonar
koma félagar í íslensku
hljómsveitinni fram i stórum
hlutverkum á tónleikunum.
Martial Nardeau, flautuleikari
hljómsveitarinnar, mun leika
Piccolokonsert Vivaldis í C-dúr.
Þá leikur Þorkell Joelsson And-
ante eftir Herbert H. Ágústs-
son fyrir horn og strengjasveit.
Stöllurnar Laufey Sigurðar-
dóttir, fiðluleikari og annar
tveggja konsertmeistara
hljómsveitarinnar, og Elísabet
Wage hörpuleikari munu leika
Fantasíu eftir Saint-Saéns.
Auk þeirra verka er hér hafa
verið nefnd leikur hljómsveitin
hljómsveitarstjóri.
Lýríska svítu eftir Maurice
Karkoff.
Líkt og í fyrra mun Söng-
sveitin Fílharmónía leiða söng-
inn. Sungnir verða nokkrir
Jón Þorsteinsson,
söngvari.
jóla- og áramótasöngvar.
Enn er hægt að kaupa áskrift
að tónleikum fslensku hljóm-
sveitarinnar á skrifstofu
hljómsveitarinnar að Frí-
kirkjuvegi 11.