Morgunblaðið - 05.01.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 1984
Kjarnorkuvopn
á Atlantshafí
Sovétmenn aö taka í notkun nýja
meðaldræga stýriflaug í skipum
Eftir Björn
Bjarnason
Þegar um það var rstt hvernig
bregðast ætti við ógninni af
SS-20-kjarnorkueldflaugum Sovét-
manna könnuðu sérfræðingar á vegum
NATO-ríkjanna tillögur um að banda-
rískum, meðaldrægum eldflaugum og
stýriflaugum yrði komið fyrir á kafbát-
um eða herskipum sem væru á sveimi
á Atlantshafi. I>essum tillögum var
hafnað meðal annars með þeim rök-
um, að ekki mætti líta fram hjá sál-
rænu gildi þess fyrir Vestur-Evrópu-
þjóðir að sjá það á landi að varnir
þeirra hefðu verið efldar með kjarn-
orkuvopnum. Eftir að friðarhreyf-
ingarnar komust á legg og meðan þær
voru háværastar var því oftar en einu
sinni hreyft, hvort ekki væri betra að
flytja bandarísku Evrópueldflaugarnar
á haf út. !>á var vísað til fyrri athugana
og ekki hvikað frá því að koma eld-
flaugunum fyrir á landi. Hafa þær þeg-
ar verið fluttar til Bretlands, Italíu og
Vestur-I>ýskalands.
Sovésk kjarnorkuvopn
á höfunum
Sé því haldið fram eins og stund-
um er gert í umræðum hér á landi,
að kjarnorkusprengjum hafi fiölgað
á og í hafinu umhverfis Island
vegna ferða skipa frá aðildarríkjum
Atlantshafsbandalagsins, er erfitt
að koma auga á haldbær rök fyrir
því, svo að ekki sé fastar að orði
kveðið. Á hinn bóginn bendir margt
til þess að ferðum sovéskra herskipa
og kafbáta með kjarnorkuvopn í
nágrenni ísiands hafi fjölgað á und-
anförnum árum og nú velta ýmsir
því fyrir sér að þær muni enn
aukast sé tekið mið af hótunum Sov-
étmanna um að þeir ætli að ógna
Bandaríkjunum með fleiri nálægum
kjarnorkueldflaugum en áður.
Frá 1968 hafa Sovétmenn haldið
úti eldflaugakafbátum af svonefndri
Yankee-gerð. Eldri tegund þeirra er
búin 16 eldflaugum sem draga um
3000 km. Yngri tegund Yankee-
kafbátanna er búin 12 eldflaugum
sem draga 3900 km. Einn til þrír
slíkir kafbátar eru að jafnaði undan
austurströnd Bandaríkjanna og það
tæki eldflaugar þeirra um 10 mínút-
ur að ná til Washington, höfuðborg-
ar Bandaríkjanna, yrði þeim skotið
á loft. Kafbátarnir komast ekki til
þessara skotstöðva frá heimahöfn-
um á Kóla-skaganum nema með því
að sigla fram hjá Islandi. Ails telja
Bandaríkjamenn að 15 sovéskir
Yankee-kafbátar séu á Atlantshafi.
Eftir tilkomu þessara kafbáta varð
eftirlitskerfið í GIUK-hliðinu, á
hafsvæðinu á milli Grænlands, fs-
lands og Skotlands, mikilvægara
fyrir varnir Atlantshafsbandalags-
ins en áður og varð í raun hluti af
miðkerfinu svokallaða á milli Sov-
étríkjanna og Bandaríkjanna, það er
að segja tengdist þeim kjarnorku-
herafla sem risaveldin geta beitt
hvort gegn öðru.
Eftir að Leonid Breshnev og síðar
Júrí Andropov hótuðu Bandaríkja-
mönnum því að Sovétmenn ætluðu
að svara uppsetningu bandarísku
Evrópueldflauganna með nýjum
kjarnorkueldflaugum á hafinu í
nágrenni Bandaríkjanna hefur at-
hyglin að nýju beinst að Yankee-
kafbátunum en einnig hafa orðið
umræður um það hvort Sovétmenn
ætluðu ef til vill að nota kafbáta af
Oscar-gerð í þessu skyni. Upplýs-
ingar eru fyrir hendi um að Sovét-
menn séu að smíða stýriflaug af
gerðinni SS-NX-21 sem geti borið
kjarnorkusprengju og skjóta megi
úr tundurskeytarauf á herskipum og
kafbátum á skotmark í landi í allt
að 3000 km fjarlægð. Kunni flaugin
að verða tekin í notkun á þessu ári,
1984, og með henni ætli Sovétmenn
að ógna Bandaríkjunum af Atl-
antshafi og Kyrrahafi. Verði
Yankee-kafbátum hugsanlega
breytt á þann veg að þeir flytji
stýriflaugar í stað eldflauga og síð-
an verði Oscar-kafbátar látnir taka
við af Yankee. Nú er einn Oscar-
kafbátur í notkun hjá Sovét-
mönnum en talið er líklegt að
reynslusiglingar hins næsta hafi
byrjað 1983. SS-NX-21-stýriflaugin
er arftaki sovéskrar stýriflaugar af
svonefndri Shaddock-gerð sem fyrst
kom til sögunnar 1960 og dregur 835
km með kjarnorkusprengjuna sem í
henni er. Kjarnorkuvæðing Sovét-
manna á hafinu með tilstyrk stýri-
flauga er því alls ekki ný af nálinni.
En með því að setja SS-NX-21-stýri-
flaugar um borð í Yankee-kafbáta
og Oscar-kafbáta, en báðar tegund-
irnar eru kjarnorkuknúnar, eru Sov-
étmenn að gera það á höfunum sem
þeir gerðu í Evrópu með því að taka
SS-20-eldflaugina í notkun og beina
henni gegn öllum þjóðum Vestur-
Evrópu.
Kjarnorkuvopn næst
íslandi á landi
Sovéskir kafbátar og herskip
hlaðin kjarnorkuvopnum eru ávallt
á sveimi í nágrenni íslands. Banda-
ríkjamenn, Bretar eða Frakkar —
kjarnorkuvopnaþjóðirnar þrjár í
NATO — hafa ekki komið kjarn-
orkusprengjum fyrir í stýriflaugum
á hafi úti eins og Sovétmenn en hins
vegar eru kjarnahleðslur um borð í
kafbátum þeirra sem sigla um und-
irdjúp Atlantshafsins. Þessar
hleðslur eru í eldflaugum sem draga
3000 til 4600 km sem gefur til kynna
á hvaða hafsvæðum kafbátarnir
þurfa að vera til að ná til skotmarka
í Sovétríkjunum.
Á eftir Yankee-kafbátnum smíð-
uðu Sovétmenn eldflaugakafbáta af
Delta-gerð sem geta sent banvænan
farm sinn allt að 8000 km og nú
síðast risakafbát af Typhoon-gerð
með 20 SS-NX-20-eldflaugum sem
draga 10 þúsund kílómetra. Eld-
flaugar þessara sovésku kafbáta
geta náð til skotmarka í Bandaríkj-
unum frá Barentshafi og heim-
skautaslóðum. Þessir kafbátar
þurfa því ekki að koma nálægt Is-
landi eða sigla fram hjá því til að
þjóna meginhlutverki sínu. Sömu
sögu er að segja um nýjasta eld-
flaugakafbát Bandaríkjanna af
Ohio-gerð en hann er búinn Tri-
dent-eldflaugum sem draga 8000
km.
Frakkar eiga fimm eldflaugakaf-
báta og samkvæmt nýjustu áætlun-
um á hver þeirra að hafa 16
M4-eldflaugar sem draga 5000 km
og verða sex 150 kílótonna kjarn-
orkusprengjur í hverri eldflaug.
Bretar eiga 4 eldflaugakafbáta og
um borð í hverjum þeirra eru 16
Polaris A-3-eldflaugar sem draga
4600 km og geta flutt 3 kjarnorku-
sprengjur hver. Bandaríkjamenn
Kafbátastöðin í Holy Loch. í
rúm 20 ár hafa bandarískir
eldflaugakafbátar hlaðnir
kjarnorkusprengjum athafn-
að sig frá þessari fljótandi
bækistöð skammt frá Glas-
gow í Skotlandi. A þessum
slóðum eru kjarnorkuvopn
næst íslandi á landi.
eiga 19 kjarnorkuknúna eldflauga-
kafbáta búna 16 Poseidon C-3-eld-
flaugum hver. Þær draga 4600 km
og eru tíu 50 kílótonna kjarnorku-
sprengjur í hverri eldflaug. Það eru
kjarnorkusprengjur Poseidon-bát-
anna sem eru næstar íslandi á landi
ef tekið er mið af þeim upplýsingum
sem fyrir liggja til staðfestingar á
því hvar bandarísk kjarnorkuvopn
sé að finna.
KomiÖ til Holy Loch
Stöðvar þar sem kjarnorkuvopn
er að finna hafa verið mjög til um-
ræðu síðustu mánuði vegna mót-
mæla í Vestur-Þýskalandi, Bret-
landi og á Ítalíu. Stöðin næst Islandi
er í Holy Loch í Skotlandi en Glas-
gow er næsta stórborg við hana.
Holy Loch er smáfjörður norður úr
Clyde-firði en við botn hans í suð-
austri stendur Glasgow.
Hugmynd mín um aðstæður í
kafbátastöðinni í Holy Loch var
röng. I stað þess að aka inn í flota-
stöð fórum við með léttabáti út að
skipaþyrpingu úti á firðinum. Við
stórt móðurskip lágu fjórir kol-
svartir kafbátar og risastór flotkví
var þar einnig við festar. Alls staðar
voru einkennisklæddir menn á
fleygiferð og við vorum drifnir úr
móðurskipinu um borð í einn kaf-
bátanna.
Um leið og við komum að lunn-
ingu móðurskipsins þar sem stiginn
lá niður á þilfar kafbátsins hittum
við fyrir bandaríska landgönguliða
sem stóðu þar gráir fyrir járnum og
munduðu stóra riffla í áttina að öll-
um ókunnugum. Mikil spenna var í
loftinu og það var ógnvænlegt að
ganga um borð í Poseidon-kafbátinn
Ulysses Grant undir byssuhlaupum
og ekki tók betra við á þilfari hans.
Þar stóðu enn fleiri alvopnaðir land-
gönguliðar og störðu hörkulega á
okkur undan eldrauðum hjálmum.
Hvað var á seyði? Jú, það var verið
að skipta um flaugar í eldflauga-
hólfum kafbátsins. Tvö af hólfunum
sextán stóðu opin og sjá mátti trón-
ur eldflauganna en í hverri þeirra
I>annig sér teiknari franska vikuritsins l’Express
það þegar eldflaug kafbáts er skotið á borg í
mörg þúsund kílómetra fjarlægð. í oddi eld-
flaugarinnar eru fjórar sprengjur sem lenda á
jafnmörgum stöðum.