Morgunblaðið - 05.01.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 1984
17
Nimrod-þota tekur eldsneyti á flugi. I*egar breska stjfirnin ákvaA að senda flota til Falklandseyja var á fáeinum vikum
settur búnaáur á Nimrod-þ<»turnar svo aú þær gætu tekiú eldsneyti á flugi, jafnframt þurfti art kenna flugmönnunum aö
nýta þessa nýju ta'kni. Kftir þetta geta þoturnar veriö mun lengur aö eftirlitsstörfum hverju sinni og verdur það
vafalaust til að auka varnarmátt vélanna í GIlIK-hliðinu og noröur af því þar sem er helsta athafnasvæöi þessara
fullkomnu leitarflugvéla.
á ekki aö takast aö granda þeim >g
veit því að hann getur átt vor. ú
ógurlegri sprengjudrífu úr hafdjii:>-
unum grípi hann til vopna. Kafbái
unum er úthlutað ákveðnu hafsv;
áður en þeir halda af stað og har
dveljast þeir þögulir úthaldstím;
en áhöfnin eyðir tímanum við
lausar æfingar og margvíslega
tómstundaiðju á frívöktum.
Þótt báturinn sé risastór er
þröngt inni í honum en öllu er hag-
anlega fyrir komið á þeim þremur
hæðum sem við skoðuðum. Um borð
eru um 150 manns og á hverjum báti
eru tvær áhafnir sem þjóna 200
daga í senn en síðan tekur við dvöl í
Bandaríkjunum fyrir þá kafbáta-
menn sem sendir eru til Holy Loch
þar sem bátarnir hafa fast aðsetur.
Mér er ógjörlegt að lýsa öllu þvi
sem fyrir augu bar á ferðinni um
kafbátinn. Yfir sum t^gki voru
breidd hlífðartjöld af öryggisástæð-
um, siglingatækin, miðunartækin og
vopnakerfin eru margflókin. Fremst
í bátnum eru tundurskeyti en eld-
flaugarnar miðskipa. Við gengum á
milli skeytanna og umhverfis eld-
flaugahólfin þar sem eru margflók-
in tölvuborð fyrir skytturnar. Það
þarf meira en atbeina eins manns til
að skjóta eldflaugunum á loft, að
minnsta kosti þrír þurfa að leggja
hönd á það verk með aðstoð dul-
málslykla og vinna saman þannig að
engu skeiki. Ekki fer fram hjá nein-
um sem þessi furðutæki skoðar að
þar er allt þannig úr garði gert að
engin mistök verði, enda gætu þau
orðið hin síðustu í mann-
kynssögunni.
Áhöfnin býr þröngt en áhersla er
lögð á að matur sé hollur og góður.
Hreinlæti og snyrtimennska sýndist
vera með afbrigðum mikil. Á hverj-
um degi eru kvikmyndasýningar og
margt annað mönnum til afþrey-
ingar. Vatns- og lofthreinsunarkerfi
er þannig úr garði gert að úthaldi
kafbátsins eru engin takmörk sett
vegna skorts á þessum lífsnauðsynj-
um. Sorpkerfið kemur í veg fyrir að
báturinn skilji eftir sig leifar sem
koma upp um hann. Kjarnakljúf-
urinn getur séð vélunum fyrir orku í
nokkur ár og þannig mætti áfram
telja. Það er hinn mannlegi þáttur
mm
■ w £ ■
Hlustunarbaujum eins og þeirri sem breski flugliðinn heldur á
er kastaö til sjávar úr Nimrod-þotum eða Orion-leitarflugvélum
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli. Um borð í vélunum sitja
síðan menn með hlustunartæki og meta hljóðin sem baujan
nemur og sendir til þeirra. Þessar baujur gegna lykilhiutverki til
að staðsetja kafbáta nákvæmlega.
sem veldur því að báturinn verður
af og til að koma að landi. Tækja-
búnaður bátsins sýnir einn að í
áhöfninni eru í raun hámenntaðir
sérfræðingar sem standa í fremstu
röð við framkvæmd tæknilegra vís-
indaafreka samtímans ekki síður en
geimfararnir.
Mikil umsvif
í kringum þessa kafbáta og skipin
sem þeim þjóna eru mikil umsvif.
Sú stefna var mótuð strax og stöð-
inni í Holy Loch var komið á fót
fyrir rúmum tuttugu árum að hún
skyldi vera sjálfri sér nóg og þess
vegna er birgðaskip jafnan í förum
á milli hennar og Bandaríkjanna.
Hermennirnir sem starfa í stöðinni
búa annaðhvort um borð í móður-
skipinu eða í landi ef þeir eru fjöl-
skyldumenn.
Um borð í Hunley er heilsugæslu-
stöð þar sem tekið er á móti um 10
þúsund manns á ári og teknar rúm-
lega 3000 röntgenmyndir árlega, svo
að dæmi séu nefnd. Árlega eru 23
kafbátar teknir til eftirlits og við-
gerða í stöðinni. I skipinu er póst-
hús, skrifstofa lögfræðinga, tann-
læknastofa og þannig mætti áfram
telja, því að úti á Holy Loch er í
raun fljótandi bær.
Flotkvíin er gífurlegt mannvirki.
1 fávisku minni hafði ég álitið að
hún væri ekki annað en fljótandi
umgerð utan um skip, sem látin
væri síga í hafið til að taka á móti
kafbátum og síðan lyft að nýju svo
að unnt væri að gera við skrokk
þeirra. En þegar við komum um
borð í kvína vorum við leiddir að
hlera á henni og boðið að renna
okkur niður stiga undir honum.
Blöstu þá við stórir matsalir, véla-
Kldflaui;akafbáturinn Ulysses S.
(irant (SSBN 631) er einn 19 kaf
báta Bandaríkjamanna sem sijjla
um hafdjúpin með 16 Poseidon
eldflaujfar innanborðs. I»egar
blaðamaður Mori;unblaðsins gekk
um borð í kafbátinn í Holy Loeh
var verið að skipta um flauuar í
eldllauL.'ahóllunum oj» stóðu land
Könguliðar j;ráir fyrir járnum vörð
í kringum odd flauuarinnar en í
honum eru 1« fimmtíu kílótonna
kjarnorkusprenjyur.
eru 10 kjarnorkusprengjur ef marka
má opinberar heimildir. Okkur gest-
unum tveimur sem komumst þarna í
fyrsta sinn í návígi við kjarnorku-
sprengjur leið ekki vel þegar við
tipluðum yfir leiðslur og víra á þil-
farinu í áttina að turni kafbátsins.
Þegar við bárum saman bækur
okkar að heimsókninni lokinni kom
í ljós að um hug okkar beggja fór
hið sama: Ef ég geri eitthvað
óvenjulegt verða landgönguliðarnir
ekki lengi að grípa til sinna ráða.
Öryggisgæslan í kringum skipa-
lægið í Holy Loch er mikil. Skipin
láta ekki mikið yfir sér þegar á þau
er litið úr landi. En þegar komið er
um borð í móðurskipið Hunley,
fyrsta skipið (1961) sem smíðað var
í því skyni að það gæti verið aðstoð-
ar- og móðurskip fyrir kjarnorku-
knúna eldflaugakafbáta, sannast
enn að ekki er allt sem sýnist. Uti á
firðinum er sem sé heil flotastöð
með tæplega 2000 manna liði sem
þjónar 10 eldflaugakafbátum og sér
þeim fyrir öllu, jafnt vistum, vopn-
um og viðgerðum. Til Holy Loch
sækja einnig kjarnorkuknúnir
árásarkafbátar þjónustu, en þeirra
hlutverk er að verja skipaleiðir og
elta uppi aðra kafbáta.
Kafbáturinn skoðaður
Neðst á turni kafbátsins Ulysses
Grant var op og þar fórum við inn
og síðan beint niður mióan járn-
stiga og i stjórnklefann. Eg var ekki
laus við innilokunarkennd á leiðinni
niður stigann en þegar í stjórnklef-
ann var komið hittum við Joseph
Sabatini, skipherra, og menn hans.
Næstæðsti foringinn gekk með okk-
ur um kafbátinn. Hann sagðist hafa
verið um langt árabil á eld-
flaugakafbátum og var greinilegt af
yfirbragði hans og framkomu allri
að dvölin um borð hafði hvorki svipt
hann öryggi né einlægni.
Hver ferð kafbáta af þessari gerð
tekur um 70 daga og má segja að
þann tíma sé kafbáturinn sam-
bandslaus við land enda gegnir
hann ekki hlutverki sínu sem skyldi
ef önnur skip vita um ferðir hans.
Segja má að kafbátar af þessari
gerð séu lokaþátturinn í fælingar-
kerfinu — hugsanlegum árásaraðila
verkstæði og híbýli. Þessi fljótandi
skipakví var sem sé sjálfstæð eining
sem draga má hvert sem er og koma
fyrir þar sem helst er talin þörf
fyrir hana. Um borð er allur nauð-
synlegur tækjabúnaður til skipavið-
gerða og sá mannafli sem þarf til að
sinna þeim.
Kafarar sinna gæslu umhverfis
skipin og eftir að hafa kynnst ör-
yggisgæslunni kæmi mér ekki á
óvart þótt bækistöðvar væru neð-
ansjávar í firðinum til að tryggja að
engir óboðnir komist of nálægt eftir
hafsbotninum.
Engin óþægindi
Þá daga sem ég dvaldist í Bret-
landi að þessu sinni var víða efnt til
mótmæla vegna kjarnorkuvopna og
i fjölmiðlum var mikið um þessi
mótmæli fjallað. Hins vegar varð ég
ekki var við það umhverfis Holy
Loch að þar væru höfð í frammi
mótmæli. Þegar ég spurðist fyrir
um þetta var mér sagt að íbúarnir í
Dunoon, bænum á ströndinni þaðan
sem bátar sigla út á skipalægið,
væru síður en svo að amast við kaf-
bátastöðinni. Samskipti við þá væru
eins og best yrði á kosið. Þeir tækju
illa á móti öllum sem hefðu uppi
mótmæli gegn dvöl herskipanna og
kafbátanna á firðinum. Um nokkurt
skeið hefði hópur mótmælenda búið
í tjöldum fyrir utan bæinn en hann
væri nú farinn annað.
Áhyggjur af
norðurslóðum
Innar við Clyde-fjörðin eru Bretar
með stöð fyrir kjarnorkukafbáta
sína. Á þessum slóðum i Skotlandi,
aðeins um 50 kílómetra frá Glas-
gow, hafa því um langt árabil verið
helstu kjarnorkustöðvarnar á Bret-
landseyjum. Ég heimsótti ekki þessa
bresku kafbátastöð en ók í norð-
austur þvert yfir Skotland til Inv-
erness og fór þaðan til Kinloss, þar
sem Bretar reka flugeftirlit með
skipum og kafbátum á Norður-
Atlantshafi. Bækistöðina í Kinloss
bar á góma í þorskastríðunum því
að þaðan koma Nimrod-þoturnar
sem halda uppi samskonar eftirliti á
Atlantshafi og AWACS-ratsjárvél-
arnar og Orion-kafbátaleitarflug-
vélarnar frá Keflavíkurflugvelli. Ér
náið samstarf á milli þessara
stöðva.
Var greinilegt af viðtölum við for-
ingjana í Kinloss að þar hafa menn
vaxandi áhyggjur af ferðum sov-
éskra kafbáta, herskipa og herflug-
véla á Norður-Atlantshafi. Hið
sama kom fram í viðtölum við menn
í London og eru ýmsir sérfræðingar
í Bretlandi nú farnir að ræða það á
ráðstefnum og fundum að Bretar
þurfi að leggja mun meiri áherslu á
varnirnar í norðri og á höfunum þar
en gert hefur verið. Athyglin ætti
frekar að beinast að norðurslóðum
en Mið-Evrópu.
Komi til þess sem í upphafi er lýst
að Sovétmenn endurhervæði kaf-
báta sína og herskip með stýriflaug-
inni SS-NX-21 munu áhyggjur Vest-
urlandabúa af þróun kjarnorkuvíg-
búnaðar á hafsvæðunum umhverfis
ísland margfaldast.
Reynslan af því hvernig Sovét-
menn hafa hagað sér við endurher-
væðinguna á kjarnorkueldflaugun-
um í Evrópu lofar ekki góðu um
þróunina á höfunum. Yfirgangur
sovéska flotans við strendur Sví-
þjóðar sýnir að hlutleysi dugar ekki
til að bægja honum í burtu. Svíar
hafa ákveðið að stórefla flotavarnir
sínar.
Sé hugað að aðgerðum til að setja
skorður við því að Sovétmenn stór-
efli kjarnorkustyrk sinn á höfunum
er ekki í mörg hús að venda. Eina
raunhæfa leiðin er að fá þá til að
semja um takmörkun þessa vígbún-
aðar og framfylgja samningum með
eftirliti. Á allsherjarþingi Samein-
uðu þjóðanna eru Islendingar með-
flutningsmenn að tillögu sem miðar
að því að viðræður hefjist í því skyni
að vígbúnaður á heimshöfunum sé
takmarkaður. Sovétstjórnin hefur
hins vegar á síðustu vikum slitið öll-
um afvopnunarviðræðum við Vest-
urlönd. Sovétmenn hófu vígbúnað-
arkapphlaupið með Evrópueldflaug-
arnar og það eru einnig þeir sem eru
að búa sig undir að fjölga enn kjarn-
orkuvopnunum umhverfis ísland.
Verði ekki unnt að stemma stigu við
þessum nýju áformum þeirra verður
fljótlega krökkt af sovéskum kjarn-
orkuvopnum í næsta nágrenni
okkar.