Morgunblaðið - 06.03.1984, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 1984 13
Aðalhlutverk skipa Gunnar Eyjólfsson sem dr. Búi Árland og Tinna Gunn-
iaugsdóttir sem Ugla
steini í þessari glæstu byggingu
nema kvendýrið er jú á sínum stað.
Mikið vildi ég að þeir Þorsteinn
hefðu lagt það á sig að túlka þann
tíma sem Laxness festi hendur á í
Atómstöðinni. í stað þess að hafa
Uglu með slöngulokka, hefðu þeir
fengið læramikla frauku, slíka sem
sjá mátti á dráttarvélarauglýsingum
Kremlarbóndans, Hannes Gissur-
arson hefði síðan mátt spreyta sig á
Búa Árland. Bubbi Mortens hefði
verið kjörinn í hlutverk Organistans
og í hlutverk Kleópötru hefði mátt
velja einstæða þriggja barna móður
sem verður að sjá fyrir sér og sfnum
með vændi. Af hverju ekki að hrista
svolítið upp í okkur sem nú gistum
Atómstöðina? Laxness skrifaði þetta
verk í bræði sinni og vildi þar með
kasta bombu inn í samfélag fimmta
áratugarins. Vilji menn ekki væta
púðrið í þeirri bombu verða þeir að
skipta gersamlega um tundur, það er
ekki nóg að hafa Uglu með slöngu-
lokka, en hitt dótið einsog eftir
formúlu þeirri sem Stalín, A. Tolstoj
og M. Gorkij hnoðuðu yfir kaffibolla
á því herrans ári 1932, og nefnd hef-
ur verið Sósíalískt raunsæi.
Ég læt þetta með raunsæið liggja
milli hluta en hitt er ljóst að Þor-
steini Jónssyni og félögum hefir tek-
ist stórvel að skapa raunsanna mynd
af umgjörð þess tíma er Atómstöð
Laxness gerist á. Fannst mér einkar
notalegt að hverfa um stund til þess
tíma er kommar gengu með horn-
spangargleraugu en kapítalistar
voru í þykkum herðabólstruðum ull-
arfrökkum og alltaf með hatt. Efast
ég stórlega um að jafn veglega
endurgerð liðins tíma sé að finna á
annarri islenskri filmu. Er leikmynd
Sigurjóns Jóhannssonar hreint óað-
finnanleg, nema ef vera skyldi Al-
þingishúsið eftir slaginn mikla, að
ekki sé talað um búninga Unu Coll-
ins og Dóru Einarsdóttur. Þá vil ég
benda mönnum að taka vel eftir
förðun Rögnu Fossberg og hár-
greiðslumeistaraverki Guðrúnar
Þorvarðardóttur.
í raun er hér um svo fullkomið
heljarstökk í tímanum að ræða að
mynd þessi hlýtur að teljast mikils-
vert innlegg í Islandssögukennslu
slíka sem kenna á með gamla laginu.
Hér er ég nú kannski kominn út á
hálan ís, því einsog allir vita getur
sósíalískt raunsæi ekki talist hlut-
lægt mat á veruleikanum og þar með
gild sagnfræði, en ég á hér bara við
að umhverfislýsing myndarinnar
gefi býsna góða mynd af horfnum
tíma, hvað sem líður hugmynda-
fræðinni. Þá skemmir ekki að senni-
lega hafa íslenskir leikarar aldrei
staðið sig með jafn mikilli prýði á
hvíta tjaldinu og í þessari mynd.
Húrra fyrir íslenskri leikarastétt!
Vil ég þá fyrsta nefna Tinnu í
hlutverki Uglu. Höfuðstyrkur henn-
ar sem leikkonu er augnaráðið í senn
dýrslegt og athugult. Slík rándýrs-
augu eru sjaldgæf á hvíta tjaldinu
og kæmi mér ekki á óvart þótt þeim
þætti fengur að henni í Hollywood,
þar sem lambakjötið er í hvað hæstu
verði. Gunnar Eyjólfsson sveipar
persónu dr. Búa Árland slíkum
ástúðarljóma að maður næstum
gleymir vélabrögðum þessa slungna
stjórnmálamanns, sem Bjarni frá
Hofteigi taldi táknmynd sjálfrar
borgarastéttarinnar. Þóra Frið-
riksdóttir fer undarlega fislétt með
hlutverk Kleópötru. Arni Tryggva-
son í hlutverki Organistans og Bald-
vin Halldórsson í hlutverki Uglup-
abba, hafa yfir sér þennan sósíal-
realíska góðmennskusvip sem mót-
aður var austur í Moskvu á sínum
tíma og sjá má á ýmsum verkalýðs-
leiðtogum og jafnvel atvinnurekend-
um þessa dagana. Afturámóti er yf-
irstéttarfés Árlandsfrúarinnar
skemmtilega uppveðrað af kapítal-
ískum skítamóral, sem Jónína
Ólafsdóttir kann greinilega full skil
á. Guðirnir og atómskáldin — hin
skilgetnu afkvæmi atómbombunnar
— eru í höndum hins kómíska Sig-
urðar Sigurjónssonar sem hér fellur
í skuggann af Barða Guðmundssyni.
Og ekki má gleyma hinum skilgetnu
afkvæmum borgarastéttarinnar sem
á sinn hátt bregðast svipað við at-
ómstöðinni og guðirnir. Guðnýju Ár-
land leikur Sigrún Edda Björns-
dóttir. Heillandi leikkona Sigrún
Edda og fær áhorfandann til að
finna ríka samúð i garð þessarar for-
dekruðu en tilfinningaheftu borg-
arastelpu. Bróður hennar leikur
Helgi Björnsson af fullkominni inn-
lifun að ekki sé talað um yngri
krakkana í fjölskyldu Búa. Við þurf-
um ekki að kvíða framtíð íslensks
leikhúss með slík skrautblóm í garði
og er ekki allt upp talið sem fyrir
augu bar.
Þá er bara eftir að minnast á
kvikmyndunina sem var mjög í anda
hins sósíalrealíska skoðunarháttar
og því ekki nema að litlu leyti á
ábyrgð þess ágæta kvikmyndatöku-
manns Karls Óskarssonar. Nú, og
hvað með hljóðið þetta vinsæla
vandræðabarn íslensks kvikmynda-
iðnaðar. Nú er ekki lengur hægt að
skammast út í þann þátt kvik-
myndagerðar vorrar. Hljóðmyndin
var sum sé einsog best verður á kos-
ið. Ég læt forsögu þeirrar tónlistar
er hér hljómar liggja á milli hluta,
mest er um vert að tónlist Karls Sig-
hvatssonar lífgar myndina þótt
stundum sé þar skotið yfir markið
hvað varðar tónstyrk. Klipping
Nancy Baker er sömuleiðis fag-
mannleg og raunar er öll myndin
óvenju fagmannlega gerð og kjörin
fyrir þá sem vilja upplifa þann tíma
er Halldór Kiljan Laxness lýsir í bók
sinni Atómstööinni. Um þessa ágætu
bók segir Laxnessfræðingurinn Pet-
er Hallberg meðal annars í Verð-
andi-bókinni: Höf. fer þó raunar í
þessari bók eins og yfirleitt í öðrum
sögum sínum nær veruleika hins ís-
lenzka þjóðfélags en ókunnugir
myndu ætla. Hins vegar hefur raun-
sæisstefna ljósmyndarinnar aldrei
átt við Halldór, og þrátt fyrir ýmis-
legt í Atómstöðinni, sem minnt gæti
á raunverulegar persónur og at-
burði, væri fráleitt að líta á hana
sem nokkurs konar dulgervissögu
(roman a clef) (samanber Guðsgjaf-
arþula, innskot mitt). Fyrir honum
vakir samrakning (syntese) fyrir-
bæranna, að hefja þau í hærra veldi
listrænnar reyndar. Hneigðinni til
djarfrar stílfærslu er gefinn laus
taumurinn í Atómst"ðinni, og þvi
verður atburðarásin öll æsilegri en
til að mynda í Sjálfstæðu fólki og
íslandsklukkunni, sem einkennast af
hinum breiða straumi frásagnarinn-
ar. En einmitt þannig hefur skáldið
á snillilegan hátt skynjað í huga sér
allt þetta sundurleita og sóttheita í
Reykjavíkurlífi vorra daga, sem
hann er að lýsa.“ Svo mörg voru þau
orð og sú „sóttheita" Reykjavík sem
Hallberg talar um var Reykjavik í
kringum nítjánhundruð og fimmtíu.
Þessa dagana fáum við að sjá þá
Reykjavík af filmu Þorsteins Jóns-
sonar sem rennt er gegnum sýn-
ingarvélar Austurbæjarbíós, því er
hneigðinni til djarfrar stílfærslu
ekki gefinn laus taumurinn i mynd
Þorsteins, en fremur hneigst að
raunsæisstefnu ljósmyndarinnar.
En við getum nú ekki gert kröfu um
nema svo sem einn Laxness á öld.
Hitt er okkur hollt að hafa í huga
að: Enginn fellur fram án þess að
meiða sig. Ég fann þessa setningu
reyndar í ritdómi um Atómstöðina í
Þjóðviljanum frá því herrans ári
1948. Ég held hún eigi ekki bara við
á hinum stjórnmálalega vettvangi,
heldur líka hinum menningarlega,
þar sem menn blindast gjarnan af
ofurstirninu og flækja þar með
hendur sínar í ósýnileg bönd.
Kannski erum við öll í fjötrum slíkra
manna án þess að vita af því — lok-
uð innan múra atómstöðvanna. 1 það
minnsta fannst mér hið einstaklega
vandaða kvikmyndastórvirki Þor-
steins Jónssonar gefa slíkt í skyn,
verst að sá ágæti maður skyldi ekki
muna betur eftir ummælum Laxness
er koma fram í viðtalsbók Matthías-
ar: Það verður að skilgreina hug-
myndirnar frá degi til dags, annars
tapa þær allri merkingu. Heimurinn
bíður ekki kyrr frá degi til dags. Á
okkar dögum þarf að skilgreina sósí-
alismann á nýjan leik með stuttu
millibili ... þjóðfélagið góða sem við
ætluðum að skapa er hætt að vera
skurðgoð eða guðsmynd.
Toyota Camry hefur hlotiö gífurlega góöar
móttökur um allan heim og ekki síst í Banda-
ríkjunum, þar sem hann er á listanum yfir 50
bestu bíla í heimi og fékk 79 stig af 80 mögu-
legum.
í því tilefni og í samráöi viö Toyota, bjóöum viö
til kynningar á þessum frábæra bíl, nokkrar
Camry-bifreiöir meö 40.000 króna lækkuðu
verði.
TOYOTA
NÝBÝLAVEGI 8 KÓPAVOGI SÍMI 44144