Morgunblaðið - 16.03.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1984
31
þessu sambandi skal þess getið, að
vatn Mývatns endurnýjast að
meðaltali einu sinni á 27 dögum,
eða um það bil fimm sinnum yfir
gróðrartímann. Af þessu leiðir, að
umtalsvert magn af svifjurtum, og
af jurtanæringarefnum sem ekki
hafa verið nýtt af gróðri í vatninu
við ljóstillífun, berast út í Laxá —
svo sem rannsóknir Jóns Ólafs-
sonar sýna glögglega — en þar
stuðla þau að silunga- og laxa-
framleiðslu. Einnig af þessari
ástæðu er það ljóst, að jafnvel þó
að gert sé ráð fyrir hinni miklu
N-bindingu Anabaena (80 kg N/ha
á sumri), þá er það magn köfnun-
arefnis sem berst í Mývatn neðan
við þann fyrrnefnda „hóflega" N-
skammt, sem æskilegt væri að ísl.
silungsvötn hlytu til þess að geta
skilað framleiðsluafköstum sam-
bærilegum við sæmilega ræktuð
tún. Því má svo bæta við, að
ósennilegt er, að nokkru íslensku
stöðuvatni berist með aðrennsli
jafn mikið magn af N og P miðað
við hektara og einmitt Mývatni.
Þessi tilgáta er að vísu ekki studd
niðurstöðum rannsókna, en verður
eigi að síður að teljast sennileg.
Þá er ekki vitað, að Anabaena
vinnni frjálst köfnunarefni í öðr-
um ísl. stöðuvötnum en Mývatni.
An þess að fjölyrða frekar um
íburð af N og P í íslensk stöðu-
vötn, tel ég varlegt að áætla, að
langflestum þessara vatna berist
talsvert innan við 10 kg N/ha á
sumri. Beri maður þessa tölu sam-
an við þá „hóflegu" áburðarþörf
ísl. silungsvatna, sem fyrr var get-
ið (100 kg N/ha + 35 kg P/ha), fæst
skýring á því, að íslensk stöðuvötn
eru mjög ófrjósöm á þann mæli-
kvarða, sem hafður er til viðmið-
unar í hlýrra loftslagi. í þessu
sambandi er rétt að hafa á þann
fyrirvara, að á hlýrri stöðum sé
ekki um loftmengun brennisteins-
sambanda að ræða, en súrt regn
frá iðnaðarhéruðum Mið-Evrópu
og norðurhluta Bandarikjanna er
að eyða lífi í allmörgum vötnum á
belti sem liggur norður af miklum
iðnaðarsvæðum í þessum heims-
hlutum.
Stærðargráðublinda
Ég vil enn minna á, að sam-
kvæmt erlendri reynslu sem án
efa er pottþétt, yrði það að teljast
mjög hófleg notkun N-áburðar á ís-
landi að bera í silungsvötn sem svar-
ar til 100 kg N/ha yfir sumartímann.
En með því að áburðarmengun,
svo og ýmiss konar önnur mengun,
hefur í mörgum löndum tempraða
beltisins leikið grátt byggðarlög
og borgir, er tslendingum eðlilega
annt um að sporna gegn álíka
náttúruspjöllum á okkar ám og
vötnum. Og þegar háskólamenn,
sérfræðingar og opinberar nátt-
úruverndarstofnanir fara með
varnaðarorð í þessu sambandi, er
auðsætt að almenningur hlusti og
styðji ráðstafanir er ætla má að
miði að því að vernda íslenska
náttúru. En þá verður að gera þá
kröfu, að þeir sem taldir eru sér-
fræðingar, svo og náttúruvernd-
ar-stjórnvöld, grundvalli ráðlegg-
ingar og ákvarðanir um náttúru-
vernd á staðreyndum. Og hér hafa
að mínu mati a.m.k. tveir forystu-
menn á þessum vettvangi — tveir
vatnalíffræðingar er starfa við
Hafnarháskóla og Háskóla ís-
lands — fallið á prófinu og lent á
villigötum. Þessu til stuðnings eru
tilfærð hér að neðan nokkur
dæmi.
1. Fyrir allmörgum árum var
leitað álits stjórnvalda um þá
hugmynd að reisa austanvert við
Mývatn laxeldisstöð fyrir 1 millj-
ón sjógönguseiða. Frá slíkri stöð
myndi berast út í Mývatn köfnun-
arefni í úrgangsefnum er næmi 0,4
kg N/ha yfir sumartímann (tafla 1).
í hverjum 1000 lítrum eða rúm-
metra af frárennslisvatni myndi
vera um 5 g af úrgangsefnum, en
það er um helmingi minna en upp-
leyst kalsíum er í vatni Mývatns.
Pétur Jónasson, prófessor í vatna-
líffræði við Hafnarháskóla, auð-
kenndi þetta frárennsli sem
„skolp" og réð eindregið frá því, að
því yrði hleypt í vatnið vegna
hættu á áburðarmengun. Á þess-
um grundvelli kváðust ísl. stjórn-
völd ekki geta samþykkt, að eld-
isstöð yrði reist við Mývatn. Einn-
ig var látið í veðri vaka, að mikil-
vægt væri að sporna gegn fjölgun
íbúa á vatnasvæði Mývatns, en
eins og tafla 1 sýnir, berast nú frá
híbýlum fólks við vatnið sem svar-
ar til um 0,4 kg N/ha yfir sumarið.
2. Pétur Jónasson er og vænt-
anlega ábyrgur fyrir varnaðarorð-
um í þá veru, að hafa beri hemil á
fjölgun mannfólks á vatnasvæði
Þingvallavatns vegna hættu á
áburðarmengun. Ég get hér upp-
lýst, að það magn af köfnunarefni
sem á 100 sumardögum gæti hugs-
anlega borist í vatnið frá íbúum og
gestum á vatnasvæði Þingvalla-
vatns samsvaraði í hæsta lagi, að
um hálfri teskeið af Kjarna-
áburði væri dreift á 100 fermetra
grasflöt.
3. í nýlegu fjölmiðlaþrasi varð-
andi fyrirhugaða laxeldisstöð við
Apavatn gætir ýmissa grasa. Með-
al annars lætur Gísli Már Gísla-
son, vatnalíffræðingur við Háskól-
ann, í viðtali við Morgunblaðið í
ljós það álit, að „áburðarmengun-
in gæti haft miklu alvarlegri af-
leiðingar en hættan á fisksjúk-
dómum". Hann minnir einnig á, að
vegna hættu á áburðarmengun frá
fiskeldisstöð við Mývatn, hafi
„áform“ um að reisa slíka stöð
verið „stöðvuð". Yrði frárennsli
frá 200.000 gönguseiða eldisstöð í
Laugardal látið falla í Apavatn,
myndi vatninu berast um 0,5 kg
N/ha yfir sumarmánuðina. Yrði
frárennslið hins vegar látið falla í
Laugarvatn, myndi þessu vatni
berast um 2,3 kg N/ha yfir sumar-
mánuðina. Með því að Laugarvatn
er miklu grynnra en Apavatn,
yrðu áhrif frárennslisins talsvert
meiri að tiltölu miðað við Apavatn
en ofannefndar tölur gefa til
kynna. Mér er ókunnugt um,
hversu ör vatnaskipti eru í þessum
vötnum, en þetta er allmikilvægt
atriði.
Þegar tveir vatnalíffræðingar
við tvo háskóla, þ.e. þeir Pétur og
Gísli, fella þá dóma er að framan
getur, er það ekki undrunarefni,
að hreppsnefnd Grímsneshrepps
„varar alvarlega við því, að eldis-
stöðvar séu reistar efst á vatna-
svæði og útfall fari í fengsæl
vötn“. Hví skyldi almenningur
Ragna Ölafsdóttir
— Ólafur Valgeirsson 148
Valgerður Kristjónsdóttir
— Björn Theodórsson 133
Jóhanna Kjartansdóttir
— Bernharður Guðmundsson 132
Halla Bergþórsdóttir
— Jóhann Jónsson 130
Sigrún Pétursdóttir
— Óli Andreasson 123
Kristín Þórðardóttir
— Jón Pálsson 122
Anna Lúðvíksdóttir
— Sigurður Sigurjónsson 121
Kristín Jónsdóttir
— ólafur Ingvarsson 120
Næsta umferð verður spiluð
mánudaginn 19. marz.
Frá hjónaklúbbnum
Nú að loknum 36 umferðum af
43 er staðan þannig að Ester og
Sigurður eru búin að stinga aðra
keppendur af og virðist fátt geta
ógnað sigri þeirra héðan af, en
annars er staðan þannig:
Ester Jakobsd. —
Sigurður Sigurjónsson 528
Dúa Ólafsd. —
Jón Lárusson 383
Guðrún Reynisd. —
Ragnar Þorsteinsson 322
Ásthildur Erlingsd. —
Jónas Elíasson 293
Dóra Friðleifsd. —
Guðjón Ottósson 290
Valgerður Eiríksd. —
Bjarni Sveinsson 284
Hulda Hjálmarsd. —
Þórarinn Andrewsson 268
Erla Eyjólfsd. —
Gunnar Þorkelsson 248
Edda Thorlacius —
Sigurður ísaksson 220
Steinunn Snorrad. —
Bragi Kristjánsson 201
ekki taka mark á mati þessara há-
skólavatnalíffræðinga?
Og nú skulum við staldra við og
spyrja: Hvaða staðreyndir eða rök
hníga að framangreindum álykt-
unum Péturs Jónassonar og Gísla
Más Gíslasonar um, að magn
N-áburðar innan við 1 kg N/ha
alls á gróðrartímabili sumarsins
geti valdið áburðarmengun í
stöðuvötnum? Slík rök koma
hvergi fram, einfaldlega vegna
þess að þau fyrirfinnast ekki. Vísa
ég enn til framangreindrar við-
miðunar í þá veru, að 100 kg N/ha
yfir sumarmánuðina sé hófleg
áburðarnotkun í stöðuvötn á ís-
landi, að því leyti að ekki myndi
þar af hljótast áburðarmengun.
Eflaust myndi auðvelt að fá
hundruð vatnaræktunarmanna í
hinum tempruðu svæðum Evrópu
og N-Ameríku til að staðfesta
þetta mat. Og eflaust myndu hinir
sömu verða undrandi, kæmust
þeir að því, að við háskóla í Dan-
mörku og á íslandi störfuðu
vatnalíffræðingar, sem óttuðust
að slíkur viðbótartittlingaskítur
og 1 kg N/ha eða minna á sumri
gæti valdið áburðarmengun! Mér
kemur til hugar aðeins ein skýring
á hinu furðulega mati Péturs og
Gísla varðandi áburðarmengun
vegna örsmárra skammta af köfn-
unarefni í stöðuvötn: Nefnilega, að
þetta sé þeirra „trú“ eða grund-
vallarforsenda, sem þeir einfald-
lega yfirfæra á Island frá áburð-
armenguðum vötnum erlendra
þéttbýlissvæða. Það er þó að
sjálfsögðu þessara háskólamanna
að skýra afstöðu þeirra. En sem að
framan var drepið á, er ekki óeðli-
legt að íslenskur almenningur taki
trúanlegt mat þessara sérfræð-
inga og ugg þeirra um áburðar-
spillingu.
En burtséð frá áburðarmengun,
telja sumir mikilvægt að breyta
alls ekki að ráði náttúrlegu um-
hverfi, með því að slíkar breyt-
ingar kunni að hafa óæskilegar
breytingar í för með sér fyrir við-
komandi lífríki. En svo smávægi-
leg viðbót af köfnunarefni í vötn
sem '/2 til 1 kg N/ha á gróðrar-
timabili er það óveruleg, að útilok-
að er að hún gæti breytt lífríki
viðkomandi vatns svo að mælan-
legt væri. Niðurstaða mín er því
þessi: „Trú“ þeirra Péturs og Gísla
á skaðsemi áburðarmengunar í
umræddum tilvikum auðkenni ég
sem „stærðargráðublindu". Og af
þessari „blindu" leiðir, að ekki er
fært að treysta mati þeirra eða tillög-
um um verndunarráðstafanir í sam-
bandi við hugsanlega áburðarmeng-
un fiskvatna hér á landi.
Dr. Björn Jóhannesson er verk-
trædingur og startaöi í mörg ár hjá
Þróunarstofnun Sameinuðu þjóó-
anna.
Hér færð Þll svarið
Daglega þarf fjöldi fólks að leita upplýsinga um ís-
lensk fyrirtæki, starfsemi þeirra og starfsmenn
bæði vegna viðskiptaerinda og annars. Slíkt er oft
tímafrekt og fyrirhafnarsamt.
í bókinni ÍSLENSK FYRIRTÆKI 1 984 er aö finna
svör viö flestum spurningum um íslensk fyrirtæki
og eru upplýsingarnar settar fram á aðgengilegan
hátt, þannig að auðvelt á aö vera að finna það
sem leitað er að.
ÍSLENSK FYRIRTÆKI er ekki bók sem menn
grípa með sér í rúmið til skemmtilesturs, heldur
bók sem hefur margþætt notagildi og sparar tíma
og fyrirhöfn. (SLENSK FYRIRTÆKI er handbók
sem ómetanlegt er að hafa við höndina.
í bókinni ÍSLENSK FYRIRTÆKI 1984 er m.a. að
finna: ★ Skrá yfir útflytjendur ★ Umboðaskrá ★
Vöru- og þjónustuskrá ★ Skrá yfir íslensk fyrir-
tæki og helstu starfsmenn þeirra ★ Skipaskrá.
Hafðu ÍSLENSK FYRIRTÆK11984
við höndina
ÍSL€NSK FVRIRTfEKI
Ármúla 18-105 Reykjavík - ísland - Sími 82300