Morgunblaðið - 19.04.1984, Síða 18

60-'
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1984
Til vinstri sjáum við Vatnseyri eins og Ijósmyndavél Árna Thorsteinsson nam hana 1898, en til hægri eins og eyrin leit út sumarið 1963.
Heimsókn í einn
autoriseraðan
útliggj arastað
eftir VIGNI GUÐMUNDSSON
Jafnaðarlega erum við blaðamenn
sendir til að vinna eitthvert efni,
sem á liggur og aðstæður krefja
hverju sinni. Oft er þetta kynn-
ingarstarf á stað eða manni, frásögn
um nýjar framkvæmdir, í tilefni af-
mælis, eða vegna atburða líðandi
eða næstliðinnar stundar. I>að er
sjaldnar sem við getum í ró og næði
lagt okkur eftir efni, sem enginn
hefur beðið okkur að vinna og eng-
inn skammtar okkur tíma eða beið-
ist efnisins fyrir ákveðinn tíma.
Ég var á sumarferðalagi mér til
gamans sl. sumar og kom þá á
Patreksfjörð í fyrsta sinn. Eyrar,
eins og sumir nærsveitungar
nefna kauptúnið, eða Patrekshöfn,
eins og ekki væri úr vegi að nefna
staðinn nú, eftir að höfnin hefur
verið gerð inn í Vatnið á Vatneyri.
Á rápi mínu um staðinn komst
ég í kynni við fræðaþul, komst í
„Kjallarann" hans og bókasafnið,
sá allskyns gamla hluti, sem eng-
inn á annar. Og maðurinn er jafn-
framt forstjóri fyrirtækisins ó.
Jóhannesson og sonur Ólafs heit-
ins Jóhannessonar, sem gjarna er
talinn annar faðir staðarins, eins
og hann er nú.
Ég heyrði sögur um frakkneskt
gull, sem flæddi yfir Vatneyri
1808 og þá var „ástand" í plássinu,
franskt hermannaástand. Ég sá
„Vasa-quer fyrir bændur og ein-
feldninga á Islandi eða hin auð-
velda reikningslyst". í bókinni er
fróðleikur um allskonar reikning
og mál og vog og fyrsta tilskipun
um bréfburð og kauptaxta.
Ég var kominn í „Kjallarann"
til Friðþjófs á Patreksfirði og
hugurinn reikaði aftur í tímann til
þess er staðurinn var einn autoris-
eraður útliggjarastaður og síðar
höndlunarstaður.
Það er erfitt fyrir okkur blaða-
menn að eiga við menn eins og
Friðþjóf á Patreksfirði. Hann
væri kannske til með að segja mér
refjalaust eitthvað um togaraút-
gerð eða verzlunarstörf, en hann
hefur engan áhuga á að leiða
blaðamann inn í sinn helgidóm,
sem er gamall fróðleikur, einkum
sá er fjallar um sjó, sjósókn, sigl-
ingar og allskonar búnað skipa.
Hitt er svo annað mál, hvað upp
úr honum dettur, þegar hann er
búinn að gefa manni nokkra koní-
akssjússa úr gömlum grútarlampa
niðri í sínum ágæta „Kjallara". Ög
ég lofa engu um það, nema með
koníakinu haf> lekið gamall fróð-
leikur inn í huga mér, en vona að
hann hafi ekki stigið mér svo til
höfuðs að ég fái ekki komið honum
----3M*r»nnbl«»ib
Heimsokn í einn nutoris-
ernðon útliggjarnstað
nokkurnveginn óbrjáluðum á
pappírinn.
Ög nú setjumst við niður í
„Kjallarann" og meðan smálækk-
ar í grútarlampanum hrjóta fróð-
leiksmolar af borðum húsbóndans.
Við skulum gefa honum orðið og
virða fyrir okkur gamlar skips-
klukkur, njóta birtunnar frá forn-
legu kýrauga, sjá skipslíkön forn-
fáleg, skoða fiskasafn og depla
augum framan í skipsluktir.
Friðþjófur situr í horninu, lygn-
ir augum af og til, kveikir sér í
'i&fc

Friðþjófur Ó. Jóhannesson með aðra hinna brenndu trétaflna „Tilftter
1312“.
Friðþjófur reykir í makindum tyrkneskar sígarettur. Að baki hans má sjá fiskasafn upplýst, járnklukku líka klukku
Örlygs gamla, er hann fékk hjá Patreki biskupi fóstra sínum, sextant fornan og bátalíkön, en efst í horni er mynd í
upplýstu kýrauga, en á gólfí heljarmikil skipslukt.
tyrkneskri sígarettu, skýtur gler-
augunum upp á ennið, eða fitlar
við þau. Frásögnin er róleg. Ég
skýt inn orði og orði. Spyr hvaðan
þetta sé eða hitt. Gjarna fæ ég þá
glott út í annað munnvikið á hon-
um og svarið er óljóst, eða hann
hristir höfuðið. Ég er sem sé leidd-
ur hæfilega langt inn í helgidóm-
inn.
— Við komumst snemma í
snertingu við þilskipaútgerð, segir
Friðþjófur ofurlítið djúpum rómi
og kímnisglott leikur um andlitið.
— Fyrst með Böskum, síðan Hol-
lendingum og Þjóðverjum á 17.
öld. Baskarnir voru kallaðir hér
Gvaliconar, sennilega hefur það
verið dregið af heimkynnum
þeirra, þótt ég hafi ekki getað
fundið þennan stað í bókum, en
sennilega er það afbökun á Gasc-
onia, en menn þaðan voru hér
einnig nefndir Gaskonar. Hér á
Vestfjörðum byrjar þilskipaút-
gerð 1806 með skipinu St. Johann-
es, sem var 18 lestir að stærð að
innanrúmi. Það var riddarinn og
kaupmaðurinn 0. Thorlacius, sem
skipið keypti og hélt því úti frá
Patreksfirði. Á vetrum lá skipið
við Litlueyri í Bíldudalsvogi en
var á fiskveiðum á sumrum.
— Danskir yfirmenn stýrðu
skipinu allt til 1809, að Þorleifur
Jónsson á Suðureyri gerðist skip-
herra og var það til 1815 er því var
haldið utan til algerlegrar endur-
bótar. Þorleifur var þá um tví-
tugsaldur og sá einasti af Vest-
firðingum, að því mér er kunnugt,
sem hafði tekið stýrimannsexam-
en.
Friðþjófur á skrá yfir öll skip á
Vestfjörðum frá fyrstu tíð skrá-
setningar skipa hér á landi og
raunar miklu fleiri. Skrásetning-
arskylda var þá úti í Kaupmanna-
höfn og fór Friðþjófur þangað til
að afla sér þessa fróðleiks. Þess
má geta að ýmsir hafa sótt fróð-
leikskorn til Friðþjófs í sambandi
við ritsmíðar sínar, t.d. Vest-
manneyingar vegna sögu sinnar
og Færeyingar fyrir Sjómanna-
sögu sína.
Eg sá hjá Friðþjófi forláta sign-
et, sem Eggert Hannesson lög-
maður gaf Brúderschaft der Is-
landfahrer, eða Bræðralagi ís-
landsfara 1580. Er á því skjaldar-
merki einhyrningur og kórónaði
þorskurinn á móti, eða í öðrum
feldi.
Þetta sama skjaldarmerki kem-
ur fram í grafskrift Magnúsar
Jónssonar lögmanns á Ingjalds-
hóli, en hún er ein hin sérstæðasta
sem um er vitað hér á landi. 1694
að Ingjaldshóli við Hellusand er
gerð grafskrift sú er hér fer á eft-
ir.
í öllum fjórum hornum hellunn-
ar er skjaldarmerki ættarinnar,
einhyrningurinn.
„Waknað upp af svefne andvar-
leysisins og þeir menn sem fram
hafa gengið grátið landsins hrylli-
legt tilferle að hér er til hvildar
lagður sá, sem allt landeð má
gráta eðalwys og hagöfugur herra
Hr. Magnús Jónsson. lögmaður yf-
ir norður og vestur Islande, fædd-
ur anno 1642 og frá sýslumanns-
embætti til lögmanns kjörinn
anno 1679, hverju hann þénaði
með æru og virðing í 15 ár allt
þangað til hann safnaðist til sinna
forfeðra anno 1694 þann 21. aprilis