Morgunblaðið - 19.04.1984, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1984
hugsanlegum þrautum, en jeg
sagði honum að Kaliforníu-
mönnum þætti aðeins gaman að
þeim.
III
Stundvíslega klukkan sex um
morguninn kom Geir Zoega til
gistihússins með lubbalest sína.
Var það sú einkennilegasta sjón,
sem jeg hefi sjeð um dagana. Hin-
ir hyrndu hestar í Afríku hefði
ekki verið neitt á móti þessum
furðuskepnum, sem áttu að flytja
mig til Geysis. Hver þeirra starði
á mig í gegn um svo stóran enni-
stopp, að hann hefði verið nóg efni
í margar stólsetur, og töglin á
þeim voru eins og stórar ullar-
hrúgur. — Sumir voru glámóttir
og glaseygðir — aðrir höfðu als
engin augu.
Það var þoka og suddi er við
riðum eftir götum Reykjavíkur.
Áður en við lögðum á stað, hafði
Geir Zoega bundið lausu hestana
hvern í taglið á öðrum, eins og
siður er, og teymdi. Hann sagði að
það væri vissara, því að öðrum
kosti ættum við á hættu að missa
þá út úr höndunum á okkur.
Þótt vegurinn væri vondur, yfir
grjót og hraun, með hvössum
nybbum og hættulegum sprung-
um, riðum við greitt, og sjaldnast
fetið. Geir leysti hestana sundur
skömmu eftir að við fórum yfir
Hafnarfjarðarveginn, því að þá
var ekki lengur hætta á að við
myndum missa þá, og svo rak
hann þá á undan með svipuhögg-
um og köllum, sem hestarnir
skildu ósköp vel. Jeg verð að viður-
kenna það, að enda þótt jeg hefði
voru mjög svipuð í sniðinu og föt
annars staðar í Norðurálfu. Á fót-
unum höfðu þeir skinnsokka.
Hvenær sem við hittum þessar
lestir, staðnæmdust þær og menn-
irnir tóku Geir Zoega tali. Stund-
um sneru þeir við og riðu með
okkur eina eða tvær mílur til þess
að njóta góðs af viðræðum við
Geir. Þar sem hann var nýkominn
úr kaupstaðnum var hann náttúr-
lega fullur af frjettum um verð á
fiski, smjöri, ull, prjónlesi o.s.frv.
Hann gat líka sagt þeim seinustu
frjettirnar, sem komið höfðu með
skipinu, og þeir voru sólgnir í. Þeir
tóku því jafn alvarlega að frjetta
það, að þremur hestum hefði verið
kastað fyrir borð í seinustu ferð,
og að nú ætti líklega að hefjast
handa um að koma síma til ís-
lands. Zoega svaraði þeim kurteis-
lega og vegna þess að allir þektu
hann, tóku þeir mikið mark á öllu
sem hann sagði. Þegar þeir
kvöddu voru þeir vanir að bjóða í
nefið.
í fyrsta skifti, sem jeg sá þá
taka í nefið, vissi jeg ekki hvað
þeir voru að gera. Maður dró dá-
litla hornflösku upp úr vasa sín-
um, og helt jeg að í henni mundi
vera púður. Hann dró tappann úr
henni, staðnæmdist á miðjum veg-
inum, hallaði höfðinu aftur og
stakk stútnum upp í nefið á sjer.
Ætlaði ekki mannræfillinn að
sprengja hausinn á sjer í þúsund
mola? Tvisvar eða þrisvar sinnum
endurtók hann þetta og sogaði
eins og hann væri að kafna. Og
það var eftirtektarvert hvað hann
gerði þetta með miklum alvöru-
maður skyldi ætla með því að
horfa utan á bæinn. Fyrst er farið
inn í hálfhrundar bæjardyr, sem
engum mundi detta í hug að væri
aðalanddyri. — Síðan kemur mað-
ur inn í löng og dimm göng, hlaðin
úr óhöggnu grjóti. Yfir þau er reft
með spýtum og skógarviði og tyrft
yfir. — Veggirnir eru skreyttir
með hælum, sem reknir eru inn á
milli steinanna, og á þeim hanga
reiðtýgi, skeifur, reipi, harðfiskur
í kippum og allskonar fatnaður,
skór og sauðskinn. Besta herberg-
ið — eða húsið, því að hvert hús er
eitt herbergi — er ætlað gestum.
Annað herbergi er fyrir fjölskyldu
prestsins. Eldhúsið er jafnframt
ætlað hundunum og stundum
kindum. { einu horninu er grjót-
bálkur og á milli steinanna eru
taðflögur, sem notaðar eru til
eldsneytis. Þetta er eldstæðið. Á
sperrum og bitum hanga pottar og
katlar, harðfiskur, sokkar, nærpils
og ræflar af stígvjelum, sem
prestur hefir líklega átt á sínum
duggarabandsárum. Á veggjunum
hanga lýsisbelgir á uglum, kjöt,
brúsar og ryðgaðar sauðaklippur
og hófjárn. Moldargólf er þarna og
safnþrær fyrir skolp og alls konar
rusl. Þykt er þar af reyk og allar
stoðir, bitar, sperrur og þau fáu
húsgögn, sem þarna eru inni, eru
lituð af honum.
Eldhúsið er gott sýnishorn af
bæjarhúsunum að undantekinni
gestastofu. Þar eru rúmin hið
merkilegasta. Vegna þess að nóg
er til af fiðri, er það sett í poka,
sem síðan er fleygt í kassa, sem
standa á fótum og svo er breitt
yfir með brekánum, pilsum og öðr-
En það var ekkert lífsmark að sjá
við bæinn nema geltandi og geðill-
an hund. Jeg minnist þó þess, að
jeg hafði sjeð mann hverfa inn í
bæinn meðan við vorum á leiðinni
þangað, og þess vegna var mjer
það óskiljanlegt hvernig á því
stóð, að enginn skyldi koma út til
þess að taka á móti okkur. Jeg gat
þess við Geir að mjer þætti þetta
heldur ógestrisnulegt. En það var
eins og maður kæmi við hjartað i
Geir með því að minnast á það.
Hann hélt því fram að fólkið væri
gestrisið, að það barmaði sjer ekk-
ert út af því þótt Englendingur
nokkur hefði sest upp hjá því í
marga daga, hefði etið allan mat
þess og drukkið allt kaffi þess og
farið svo án þess að bjóða borgun.
„Það var engin furða," sagði Geir,
„þótt Englendingurinn lygi mörgu
upp á fólkið á eftir, og drægi dár
að því fyrir að vilja ekki þiggja
neina borgun fyrir greiðann, þeg-
ar sannleikurinn var sá, að hann
bauð enga borgun."
„En hvar er þá presturinn? Jeg
er viss um að jeg sá hann skjótast
inn í bæinn áðan.“
„Ó, hann kemur undir eins.
Hann hleypur altaf inn þegar
hann sjer til ferðamanna."
„Hvers vegna gerir hann það?“
„Vegna þess að hann er venju-
lega óhreinn og illa til fara og vill
þvo sjer og hafa fataskifti áður en
hann tekur á móti gestum."
í þessu kom prestur út, og sýnd-
ist hár og andlit vott, og frakkinn
hans fór honum ekki vel, hann var
alt of víður og náði honum svo að
segja niður á hæla. Hann staulað-
ist til okkar, heilsaði Geir með
77
hann gat án þess að fara í gegn
um vegginn.
Hann ávarpaði mig á dönsku, en
þar sem það dugði ekki, þá breytti
hann um og smelti á mig latínu,
sem hann talaði jafn reiprennandi
og móðurmál sitt. En þar rak mig
aftur í vörðurnar. Jeg hafði lesið
aftur að Quosque tandem þegar jeg
var drengur, en atburðir og ferða-
lög höfðu mulið það alt úr höfði
mjer. Jeg reyndi þýsku, en þá fór
eins fyrir honum. — Hann skildi
ekki orð í því máli. En nokkur orð
í spönsku, sem jeg hafði lært í
Mexiko og Kaliforníu, hjálpuðu
mjer til að skilja sumt af latín-
unni hans og með þessum orða~
forða reyndum við að taka upp
samræður. En þetta var þreyt-
andi. Og eftir margar langar
þagnir tók hann húfu sína og fór.
Klukkan tíu um kvöldið fór jeg
að hátta. Það var ekkert athuga-
vert við rúmið nema hvað það
virtist hafa verið smíðað handa
manni, sem ekki hafði náð meðal-
hæð Ameríkumanna. Og það er
hægt að sofa þótt maður hafi enga
nátthúfu. En hvernig í ósköpunum
á maður að geta sofið, þegar engin
nótt er? Um miðnætti, þegar átti
að vera niðamyrkur og draugar alt
um kring, varð mjer litið upp, og
þá var bjartur dagur. Klukkan
hálf tvö leit jeg upp aftur, og þá
var sólskin. Klukkan tvö fór jeg á
fætur og ætlaði að lesa í bókum
prests, en þær voru þá allar á ís-
lensku og ekki mjög skemtilegar
fyrir mig. Klukkan þrjú tók jeg til
starfa og lauk við nokkrar teikn-
ingar mínar. Og klukkan fjögur
Reykjavík um aldamótin
kynst slæmum vegum á vestur-
strönd Kaliforníu, þá varð mjer
oft hugsað um brotna limi og höf-
uð þegar við þeystum yfir hraun-
in. Ef hesturinn minn skyldi nú
stíga á hvassa steinnybbu og detta
— hvaða von var þá um það að jeg
kæmist lífs af? Að falla niður á
gaddaherfi eða garðhrífu hefði
verið barnagaman hjá því að detta
af baki hjer, þar sem voru ímyndir
alls þess, er mönnum getur orðið
að skaða, alt frá rakhnífum, sög-
um og kjötöxum, niður í nagla og
nafra.
Á leiðinni fórum við hvað eftir
annað fram úr fiskalestum. Aðal-
fæða fólksins í sveitunum á vet-
urna er fiskur, sem veiddur er á
sumrin. Þegar fiskurinn hefir ver-
ið hertur er hann bundinn í klyfj-
ar og tvær fluttar á hverjum hesti,
líkt og í Mexíkó. Með hverri lest
eru þrír eða fjórir menn og stund-
um konur. I júnímánuði fara
bændur venjulega til Reykjavíkur
eða annara kaupstaða með ull,
smjör og aðrar búsafurðir, sem
þeir leggja inn hjá kaupmönnum,
en fá í staðinn allskonar vörur og
fisk. Eftir að hafa skemt sjer í
kaupstaðnum nokkra daga, fara
þeir heim aftur og lifa þar ein-
angruðu lífi í heilt ár, fá naumast
nokkrar frjettir frá umheiminum
og eru ekki að brjóta heilann um
þau mál, sem öðrum þjóðum þykir
mest um vert.
Þeir, sem við mættum, höfðu
víst ekki sjeð útlendan ferðamann
í heilt ár. Þetta var heiðvirt al-
þýðufólk, dúðað í vaðmálsfötum,
sem það hafði sjálft framleitt, og
svip. Jeg ætlaði ekki að trúa mín-
um eigin augum.
„Hvílík sjálfsmorðsaðferð!"
sagði jeg við Geir Zoega.
„Ó, hann er aðeins að taka í nef-
ið,“ svaraði hann.
„En hvernig getur hann þá and-
að, þegar hann fyllir báðar nasirn-
ar?“ spurði jeg.
Geir Zoega var svo vænn að
skýra mjer frá því, að þegar báðar
nasirnar væri fullar, þá opnaði
maðurinn aðeins munninn og and-
aði með honum.
IV
Presturinn á Þingvöllum og
fjölskylda hans búa í torfbæ rjett
hjá kirkjunni. Kofarnir eru merki-
legir, enginn þeirra hærri en
10—15 fet, og er þeim hrúgað sam-
an sitt á hvað og eru líkastir
kindahóp sem stormur hefir hrak-
ið saman. Á sumum eru gluggar á
þökum og á sumum eru strompar.
Þökin eru öll grasi gróin og skot
og göng eru um bæinn þvert og
endilangt. Veggirnir eru úr grjóti,
en á sumum þeirra eru stafnþil,
tjörguð, en annars eru stafnarnir
hlaðnir úr torfi. Lágur grjótgarð-_
ur er umhverfis túnið, en hann
gerir víst lítið gagn í því að bægja
kvikfjenaði frá því að komast í
túnið, því að mörg skörð eru í
garðinn og ekki nema nokkrir
faðmar á milli. Byrjað hefir verið
á því að gera steinstjett á hlaðinu,
en það hefir verið hætt fljótlega
við það aftur. Stjettin er nú þakin
af gömlum döllum, pottum, tusk-
um og ýmsu öðru dóti.
Að innan er húsaskipun í ís-
lenskum torfbæ enn flóknari en
um afgangsfatnaði. Niður í þetta
þægilega hreiður skríður nætur-
gesturinn á kvöldin, hvort sem er
sumar eða vetur, breiðir yfir sig
alla hina angandi leppahrúgu og
hefst þar við til morgunsins. Og á
veturna er nóttin að meðaltali 16
stundir af 24 í sólarhringnum. Og
þegar þess er nú gætt, að allar
glufur á bænum eru vandlega
byrgðar svo að kaldur gustur komi
ekki inn, og að heilar fjölskyldur
sofa oft í sama herbergi, sem ekki
er stærra en 10x12 fet, þá geta
menn ímyndað sjer að loftið er
orðið svo þungt að það virðist
óhugsandi að kljúfa það með öxi.
Það er ekki hugsað um annað en
hitann og er það skiljanlegt þar
sem jafn knapt er um eldsneyti.
Jeg get ekki ímyndað mjer verri
mannabústaði. Þeir eru litlu betri
en refagreni. En í slíkum húsa-
kynnum sem þessum hafa prest-
arnir á íslandi lesið helstu menn-
ingarmál heimsins og sökt sjer
niður í fornsögurnar. Margir
þeirra hafa orðið lærðir menn og
hafa eytt miklum hluta ævi sinnar
til vísindaiðkana. Það er mælt að
á Norðurlandi sje betri og stærri
húsakynni. En lýsingin hjer að
framan á við flesta þá bæi, sem
jeg sá.
Meðan jeg beið á hlaðinu á
prestsetrinu og var að virða það
fyrir mjer, var Zoega önnum kaf-
inn við að spretta af hestunum.
Jeg settist á viðarköst og fór úr
hlífðarfötunum, sem voru bæði
blaut og óhrein. Það var hrollur í
mjer og jeg hefði viljað gefa ríkis-
dal fyrir það að fá að sitja við eld.
handabandi og mælti svo eitthvað
við mig, sem Geir þýddi á þessa
leið:
„Hann býður yður velkominn,
og segir að yður sje hjer gisting til
reiðu. Húsakynnin eru ljeleg, en
hann hefir ekki upp á betra að
bjóða. Hann spyr hvort þjer viljið
ekki kaffi og langar til að vita
hvaðan þjer sjeuð. Jeg sagði hon-
um að þjer væruð frá Kaliforníu,
og þá sagði hann að það væri hin-
um megin á hnettinum, og óskaði
að guð væri með yður. — Gerið svo
vel að ganga í bæinn."
Mjer þótti vænt um þessar
vingjarnlegu móttökur og tók
innilega í hönd prestsins. Bað jeg
Geir að segja honum að jeg þakk-
aði honum kærlega fyrir og vildi
óska þess að hann gæti einhvern
tíma heimsótt mig í Kaliforníu.
En þegar hann heyrði það varð
hann bæði hissa og skelfdur.
Hann var einkennilegur og
óframfærinn, presturinn — nokk-
urs konar lifandi múmía, sem hef-
ir bliknað í snjónum á Islandi.
Hann kom einkennilega fyrir — í
honum var sambland af mann-
fælni, ótta og manviti, eins og
hann hefði alið allan aldur sinn
meðal sauðkinda og bóka, og það
hefir hann sennilega gert. Meðan
jeg var að reyna að segja einhver
vingjarnleg orð við hann, skimaði
hann alt í kring um sig, eins og
hann langaði til að skjótast í ein-
hvern felustað. Jeg fór nú samt á
eftir honum inn í göngin og til
gestastofu. Þar bauð hann mjer
sæti, og tylti sjer svo sjálfur á
stólrönd eins langt frá mjer og
gafst jeg upp við það að sofa og
labbaði upp í Almannagjá.
Á leiðinni til Geysis komum við
að bóndabæ. Þar hittum við bónd-
ann og fjölskyldu hans. Allir, litlir
og stórir, komu hlaupandi út til
þess að horfa á komumenn. Bóndi
og húsfreyja voru ágæt sýnishorn
íslenskrar bændastjettar, breið-
leit, bláeyg og glaðleg, og ljós-
hærð. Þau voru í sundurleitum
fatnaði. Börnin, sem voru milli tíu
og tuttugu, voru öll með þessa
glókolla, sem algengir eru á Norð-
urlöndum, og voru í allskonar flík-
um, sem þau höfðu komist yfir,
gömlum fötum af foreldrum sín-
um, skinnleistum o.s.frv. Bóndi
var ákaflega vingjarnlegur og for-
vitinn. — Hann spurði Geir þús-
und spurninga um þennan „herra-
mann“ og svo bað hann okkur að
stíga af baki og veita sjer þá
ánægju að koma inn og drekka
kaffi — konan sín væri ekki nema
fimm mínútur að hita það. En þar
sem jeg vissi að fimm mínútur á
íslandi geta þýtt alt að fimm
klukkustundum, þá afþakkaði jeg
boðið. Honum virtist þykja mjög
fyrir því, og það var enginn efi á
því að hann langaði til að veita
okkur góðgerðir.
Árni óla þýddi lauslega.
/ Jólabladi Lesbókar 1934 birtist
þessi kafli iír ferðabók eftir J.
Koss Brownv, Bandaríkjamann
sem hér hafði rerið á ferð skömmu
eftir miðja síðustu öld. Árni Óla
þýddi kaflann.