Morgunblaðið - 30.05.1984, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MAÍ 1984
Það er vandi að velja orð
15
1. JÓHANNESAR BRÉF
2.4,—2.13.
oúk eotiv 5 ö<; S' av tiipfl aötoO röv Xóyov, áXt)0ö><;
ekki er, 'einhver'en -'ef varðvemr hans orð. sannarlega
Év toúto) i^ áyáffii toö 0eoö TETEkEÍcorai. Év toútco
í honum kxrleikunnn [til) Guðs er orðinn lullkominn. A því
Yivcóokohev öti év aÚTW ÉapEV- 6 ó X.Éyci)V Év aÚT<3
vitum vér, að í honum erum vér; sá, er segist í honum
pÉVEiv ócpEÍXsi KaOcix; ékeívoi; ffEpiEffáTiiaEV koí aÚTÖ<;
vera stöðugur, ber eins og hann breytti einmg sjálfur
OÍ)TW(; TlEpiTCttTElV.
þanmg að breyta.
7’AyaffTiTOÍ, oúk évto>.iív Kaivrjv YP«<PW <&>■’
Elskaðir. ekki boðorð nýtt ég rita yður, heldur
évtoXiJv nakaiáv ijv eí’xete áff’ ápxii<;- 0 évtoXíi i^ ffaXaiá
boðorð gamalt. sem þér hofðuð frá upphafi; boðorðið hið gamla
éotiv ó Xóyo<; öv ÓKOÚaaTE. * »rá>.iv ÉvTo>-f|v Kaivöv
er orðið. sem þér hcyrðuð Samt boðorð nýtl
Ypácpco úpiv, ö éotiv á/.r|0(:<; Év aÚTW Kai Év úpiv, öti
rita ég yður. sem er satt í honum og í yður, þvi að
fj aKOTÍa ffapáYETai Kai tö <pó><; tö á>.t|0ivöv fjöri <paív£i.
myrkrið hverfur, og Ijósið hið sanna nú þegar skin.
9 ó Xéycov Év tcö <pci)Ti EÍvai Kai töv áÖE>.<pöv aÚToC ptocöv
Sá. er segist í Ijósinu vera og bróður sinn sem hatar,
Év Tij aKOTÍa éotív Éox; apTi. 10 ö áyaniöv töv áÖE>.<pöv
i myrkrinu er ennþá. Sá, sem elskar bróður
aÚTOÖ ÉV TCÖ <pCl)TÍ pÉVEl, Kai OKávöa>.ov ÉV aÚTCÖ OÚK
sinn, í Ijósinu dvelur, og hneykslunarefni í þvi ekki
EOTIV 11 Ó 5É piacöv TÖV áÖE>.<pÖV aÚTOÖ ÉV Ttj OKOTÍa ÉOTÍV
er. -’Sá 'en sem hatar bróður sinn, i myrkrinu cr
Kai ÉV TÍj OKOTÍa ffEplffOTEÍ, Kai OÚK OÍÖEV ffOÖ ÚffÓYEl,
og í myrkrinu gengur, og ekki veit hann hvert hann fer.
öti ij OKOTÍa étú<p>.ci)oev toú<; ó<p0a>.poö<; oútoö.
þvi að myrknð blindaði augu hans.
12 rpá<pci) úpiv, TEKVía, öti á<pÉcovTai úpiv aí
Ég rita yður, börn, af þvi að hafa verið fyrirgefnar yður
ápapTÍai öiá tö övopa aÚTOÖ. 13 Ypáipco úpiv, ffaTÉpEq,
syndir (yðar) vcgna nafns hans. Ég rita yður. feður.
„Þar er undir hverju grísku orði hin íslenzka samsvörun þess
Bækur
Kári Valsson
Jóhannesarbréfin og Júdasarbréf.
Jón Hilmar Magnússon tók saman
og þýddi. Akureyri 1983. 86 bls.
Eg álít nauðsynlegt að vekja at-
hygli á þessari bók. Þótt hún hafi
drukknað í hinu árlega bókaflóði
fyrir síðustu jól, er ég viss um, að
hennar verði minnst, hvenær sem
saga íslenzkra Biblíuþýðinga verð-
ur rakin. Hér er um að ræða upp-
haf að nýstárlegri útgáfu Nýja
testamentis, fjórtánda hefti af
fyrirhuguðum fimmtán.
Um leið og við opnum bókina,
rekur okkur í rogastanz. Hvern
skyldi gruna, að norður í landi
leynist prentverk með nokkrar
gerðir af grísku letri, og að þvf er
virðist, gersneytt mengun af völd-
um prentvillupúkans.
Á grísku máli var Nýja testa-
menti upphaflega samið. Fáir þýð-
endur leggja sig jafnmikið í fram-
króka og Jón Hilmar með að koma
lesendum í beina snertingu við
frumtextann. Hann leiðir okkur
inn á gafl í smiðju þýðandans,
sýnir okkur hinn gríska texta
bréfanna og leggur fram nauð-
synleg orðasöfn: grísk-íslenzkt
með rækilegum málfræðiskýring-
um og íslenzk-grískt. Einnig hefur
hann orðrétta millilínuþýðingu.
Þar er undir hverju grísku orði
hin íslenzka samsvörun þess, eins
og versjón væri. Slíkur texti með
grískri orðaröð er ekki ávallt auð-
skilinn, en þýðandinn kann ráð við
því. Hann tölusetur orðin eftir ís-
lenzkri málvenju. Jóhannesarrit-
in, bæði guðspjallið og bréfin, eru
samin á útlendingslegu og ein-
földu grísku máli, nokkurs konar
„basic-grísku, þar sem orð eru
endurtekin æ ofan í æ eins og stef
í hljómkviðu. Við grískunám er
þess vegna heppilegt að byrja á
Jóhannesi, og allur frágangur
Jóns Hilmars gerir umræddan
bækling að ákjósanlegri kennslu-
bók.
Flestir lesa Ritninguna af ann-
arri þörf en grískuáhuga. Jóhann-
esarbréf eru aftarlega í Nýja test-
amenti, í eins konar skúmaskoti,
enda i skugga Opinberunarbókar.
Ekki er öllum ljóst, hve forvitnileg
þessi bréf eru. Þau eru þrungin af
velvild og trúarstyrk, en undarlegt
er það, hversu slaka tilsögn höf-
undurinn veitir í umburðarlyndi
þrátt fyrir hlýleg orð um náunga-
kærleik.
Mér þykir sérstaklega gaman að
öðru Jóhannesarbréfi (2. Jóh.)
þótt mörgum finnist það léttvægt.
Það er skrifað í glettni í hálfgerð-
um bónorðsstíl til kirkju, sem er
ávörpuð „hin útvalda frú“, og
minnzt er á börn hennar, systur
og systurbörn. Þess vegna hefði
það verið í anda gamanseminnar
að þýða í 5. versi: „að við skulum
elska hvort annað“. Þetta hug-
kvæmdist hvorki þýðendum Hins
íslenzka biblíufélags (HÍB) né
Jóni Hilmari (JH), þó að frum-
textinn leyfi það.
íslenzk tunga er ekki steypt i
sama mót og önnur tungumál. Ég
held, að um jafnrétti kynjanna sé
ekki að ræða nema í íslenzku og
systurtungunni færeysku. Sam-
kvæmt okkar málvitund eru hann
og hún saman þau. í öðrum mál-
um, sem kyngreina persónur í
fleirtölu — þeirra á meðal grísku
— fær karlkynið yfirhöndina, svo
að hann og hún verða saman þeir.
Fyrstu þýðendur Nýja testamentis
á íslenzku munu hafa verið einum
of bókstafstrúar og þýtt eins og
þeir þyrftu að sanna, að þeir
þekktu grískt karlkyn frá kven-
kyni. í þeirra penna urðu konur og
karlar þeir, ekki þau. Þetta varð að
hefð, enda má til sanns vegar
færa, að bæði hann og hún séu
Jón Hilmar Magnússon.
menn eða „starfskraftar", þ.e. þeir.
En hvers á Lúkas að gjalda? Hon-
um er öðrum guðspjallamönnum
fremur hugleikið um hið fagra
kyn. Eða hvort er eðlilegra í Lúk.
17:34: „Á þeirri nóttu munu tvö
vera í einni rekkju; verður þá ann-
að tekið, en hitt eftir skilið," eða
kynvillan í HÍB? Hér og einnig í
Lúk. 12:52, 20:34n, 24:33 ætti mál-
farsráðunautur kvennalistans að
taka í taumana og banna okkur
karlrembusvínum að ráðskast með
3. persónu fleirtölu að vild.
Nú skal vikið aftur að 2. Jóh.
Það væri í samræmi við gaman-
semi þess að hafa orðrétt orðtakið
„stoma pros stoma“, sem er venju-
lega þýtt „munnlega" eða „milli-
liðalaust", og segja í 12. versi:
„tala við ykkur munn við munn“.
Fornar bókmenntir eru oft erf-
iðar aflestrar. Hvernig á þýðand-
inn að bregðast við þeim vanda? Á
hann að notast við fornlegt málfar
og leitast við að ljá orðunum
virðuleikablæ eða auðvelda skiln-
ing með nútímalegu orðfæri? Jón
Hilmar velur síðari kostinn.
Eitt af því, sem hefur breytzt í
aldanna rás, er notkun persónu-
fornafna í fleirtölu. Upphafleg tví-
tala er horfin úr málvitund rnanna
og farin að gegna hlutverki fleir-
tölu. HÍB notar vér og þér. JH hef-
ur þau orð eingöngu í millilína-
þýðingunni, en í endanlegri þýð-
ingu sinni hefur hann við og þið.
Lengi má deila um, hvort betur
hæfi. En hinni upprunalegu fleir-
tölu verður auðveldlega ruglað
saman við þéringar. Sá, sem les
hið margnefnda bréf (2. Jóh.) í
HÍB, mætti halda, að bréfritarinn
þúi og þéri hina útvöldu frú til
skiptis að hætti fornsagna. I
versjón JH er aldrei vafi á því,
hvenær höfundurinn á orðastað
við frúna og hvenær hann ávarpar
allt fólk hennar. Auðvitað skilst
betur það mál, sem algengara er.
Jón Hilmar leitast við að skila
hugsun ritanna á ótvíræðan og
látlausan hátt. Honum er lítið gef-
ið um stóryrði. Hann sneiðir hjá
orðum úr helgimáli, ef völ er jafn-
gildra orða úr almennu máli. T.d.
þýðir hann í 1 Jóh. 1:2. „Því að
lífið birtist," þar sem í Hf B stend-
ur: „Því að lífið opinberaðist." „Það
gladdi mig,“ (JH) í 2. Jóh. 4 er
þjálla en þýðing HÍB: „Það hefur
glatt mig.“ En JH verður seint
staðinn að því að einfalda á kostn-
að rétts skilnings. Það gerir hins
vegar HfB, þar sem segir um kröf-
una til biskups (í 1. Tim. 3:2), að
hann skuli vera „einkvæntur", en
samkvæmt frumtexta á hann að
vera „einnar konu eiginmaður".
f þjóðsögum er gert ráð fyrir, að
illir andar geti ekki farið rétt með
nafn á því, sem heilagt er. í þeirra
munni verður Guðrún Garún og
kross fauskur, og er það i samræmi
við kenningar Freuds um
gleymsku á nöfnum. Ekki þarf að
senda Jón Hilmar í sálgreiningu.
Hann kann að beygja nafnið Jes-
ús. Telji einhver beygingu hins
helga nafns smekksatriði, líti
hann á 1. Jóh. 4:3 í gerð Hf B. sögn-
in að játa stýrir ýmist þolfalli eða
þágufalli. Merking er auðvitað
breytileg eftir því. Mönnum er t.d.
hugarléttir að því að játa skiln-
ingsríkum vini yfirsjónir sínar. í
Jesú eigum við þann vin, sem
hjartað þekkir. í bæn getum við
játað Jesú syndir okkar. En það er
ekki þetta, sem átt er við í 1. Jóh.
4:3, en þar er í þýðingu HÍB talað
um að Játa Jesú“. Reyndar er átt
við „að játa Jesúm“, og kemur það
skýrt fram í málfari JH.
f þessum samanburði á þýðing-
um HÍB og JH hef ég lofað JH. En
ekki getur hann fremur en aðrir
gert svo, að öllum líki. í skóginum
finnur lastarinn alltaf fölnað lauf-
blað, og hér er það:
Til er algengt sagnorð í grísku,
echó.Erlendar orðabækur skila því
hver á sínu máli: habeo, haben, at
have, to have. Þýðendum hérlendis
allt frá Oddi Gottskálkssyni hefur
verið mikil freisting að nota ís-
lenzka sögn af sama stofni — að
hafa. Þar er JH því miður engin
undantekning. Þó er það svo, að
íslendingar hafa einatt gert mun
á sögnunum að hafa og eiga, enda
þýðir JH sögnina echó í orðasafni
sínu með eiga auk hafa. Að eiga
konu er ekki sama og að hafa konu.
Þetta vissi skáldjöfurinn á Sigur-
hæðum og orti ekki: „ó, þá náð að
hafa Jesúm." Orðalagið að eiga
Föðurinn og Soninn einkennir Jó-
hannesarbréfin svo mjög (sjá 1.
Jóh. 2:23 og 5:12 og 2. Jóh. 9), að til
þess er vitnað, þegar um er spurt,
hvort öll þrjú bréfin séu eftir
sama höfund. 1. Jóh. 2:23 vildi ég
orða á þessa leið: „Hver, sem af-
neitar syninum, á ekki heldur föð-
urinn. Sá sem játar soninn, á einn-
ig föðurinn.“ JH notar sögnina að
hafa, og tel ég það miður. Jafnvel
segir hann hefir. Hefur hlýtur að
vera heppilegri orðmynd, enda al-
gengara mál. En hvernig hljóðar
þetta vers í þýðingu HÍB? Það er
kostulegt: „Hver sem afneitar syn-
inum hefur ekki heldur fundið föð-
urinn. Sá sem játar soninn hefur
og fundið föðurinn."
Þótt ég finni að þýðingu Jóns
Hilmars á þessu versi, hlýt ég að
viðurkenna, að í samanburði við
þýðingu biblíufélagsins stendur
hann með pálmann í höndunum.
Og nú má spyrja: hvernig getur
lítt þekktur prentari án nokkurs
akademísks gæðastimpils skotið
þannig færum prófessorum ref
’fyrir rass? Hvaða fítonsandi rak
hina velviljuðu menntamenn til
þess að kasta svo höndunum til?
Þrátt fyrir nokkrar aðfinnslur
mæli ég af sannfæringu með þýð-
ingu Jóns Hilmars Magnússonar.
Megi honum endast þrek og ævi til
að gefa út Nýja testamenti allt. Ég
heiti á drengskap Hins íslenzka
biblíufélags að líta ekki á Jón
Hilmar sem leiðan keppinaut,
heldur læri það af honum og virði
hann sem samstarfsmann í út-
breiðslu fagnaðarerindisins og
jafnvel styrki útgáfu hans.
Kíri Valsson er fyrrum preslur í
Hrísey.
Flutti erindi við háskólann í Osló og Bergen:
Þáttaskil á mfnum ferli
- segir Einar Pálsson
Einar Pálsson er nýkominn
heim úr fyrirlestraferð um Noreg.
Flutti Einar fyrirlestur við há-
skólann í Ósló hinn 25. apríl og við
háskólann í Bergen hinn 2. maí.
Mbl. náði tali af Einari og spurði
um hvað fyrirlestrar hans hefðu
fjallað.
— Fyrirlesturinn við háskólann
í Osló var fluttur á ensku. Nefnd-
ist hann „Hypothesis as a Tool in
Mythology" eða „Tilgáta sem
verkfæri í goðafræði". Svo háttaði
til, að fundurinn við háskólann i
Ósló varðaði vinnuaðferðir, og var
hann haldinn að fornleifasetri há-
skólans er Isegran nefnist, í Fred-
erikstad. Voru þar saman komnir
fræðimenn frá háskólum Noregs
og Svíþjóðar auk þriggja frá
Danmörku. Efnið varðaði í stuttu
máli þann vanda sem upp kemur,
þegar fornleifafræðingar þurfa að
meta trúarbragðasögulegt inni-
hald fornminja — og öfugt, þegar
trúarbragðafræðingar þurfa að
meta hugmyndaheim þann sem
lesa má af fornminjum. Um þessi
mál hafa lengi staðið deilur ytra,
og var mér boðið til mótsins til að
skýra notkun „tilgátunnar" í
rannsóknum; hvernig unnt er að
setja fram ákveðnar staðreyndir
til viðmiðunar og prófa þær í stað
þess að skeggræða fram og aftur
um það hverju maður „trúir", ell-
egar hvaða „álit“ maður hefur á
einhverju, sem lítt eða ekki er
rannsakað.
— Hvernig var máli þínu tekið?
— Eins og gefur að skilja kom
ýmsum efni erindisins mjög á
óvart; þegar öllu er á botninn
hvolft snúa niðurstöðurnar nánast
öllu við sem norrænan hefur jafn-
an haft fyrir satt. En umræðuefn-
ið þarna var ekki einstakar niður-\
stöður heldur verklag, vinnuað-
ferð, og mótmælti ekki einn ein-
asti maður þeirri vinnuaðferð sem
ég hef beitt í bókum mínum. Kom
engin gagnrýni fram neinnar teg-
undar. Hins vegar kynni eitthvað
að heyrast um þetta mál síðar á
prenti, því að fyrirlesturinn var
lagður fram í bókarformi með 17
skýringamyndum, og er því unnt
að rannsaka hann nánar þegar
tóm gefst til. Telja má þó fyrir-
lestrana tvo í Noregi þáttaskil á
mínum ferli; áður hafði ég haldið
fyrirlestur við háskóla í Dan-
mörku og nú hefur mér verið boðið
til Svíþjóðar. Norðurlandabúar
opna háskóla sína líkt og stórþjóð-
irnar og leyfa rökræður. Var ekki
að sjá að neinn viðstaddra óttaðist
þetta.
— Voru það viðbrigði?
— Vissulega. Hér eftir stendur
háskólinn í Reykjavfk einangrað-
ur hvað þetta snertir.
— Um hvað talaðir þú við há-
skólann í Bergen?
— Þar ræddi ég um allegóriu,
þ.e. launsagnir, Njáls sögu. Sá
fyrirlestur var fluttur á dönsku
við Nordisk Institut og var fyrst
og fremst stuðzt við minnispunkta
og mjög í umræðuformi. Virtist
enginn þeirra sem þar voru hafa
lesið bækur mínar og urðu flestir
mjög undrandi, svo sem raunar
prófessorarnir í Isegran. En fram-
þróunin verður ekki stöðvuð héðan
í frá.