Morgunblaðið - 30.05.1984, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MAl 1984
Sauðfjárbeit — hrossabeit,
sameiginlegir hagsmunir
- eftir Pál
Dagbjartsson
Enn á ný hafa skotið upp kollin-
um deilumál varðandi beitarmál
og gróðurvernd og þá einkum beit
hrossa á afréttarlðnd. Þetta mál
kemur hér upp á yfirborðið í mínu
nágrenni þegar landgræðslustjóri
kemur f byrjun maí til fundar við
bændur, með gróðursérfræðinga
sér til halds og trausts. Tilkynnir
hann bændum að nú þýði ekki
lengur að móast við, fækkun
búsmala sé óumflýjanleg á afrétt-
inni og það verði byrjað á að úti-
loka hrossin.
Þessi umræddi fundur hefur
fengið góða umfjöllun í fjölmiðl-
um og skal efni hans ekki rakið
hér. Hins vegar koma upp í hug-
ann ýmsar spurningar varðandi
gróðurvernd og landbúnaðarmál
almennt út frá því sem hér er að
gerast. Það skal tekið sérstaklega
fram að ég persónulega hefi engra
hagsmuna að gæta í þessu sam-
bandi umfram hinn almenna
borgara og skattþegn í þessu landi
en ég tel mig þekkja það vel til
búskaparmála og afkomu bænda
að ég er viss um að þar má ekki
mikið út af bera svo stoðunum sé
ekki hreinlega kippt undan þess-
ari atvinnugrein sem vissulega er
einn hornsteina byggðar á íslandi.
Mér finnst því varhugavert og
óviturlegt að reka stefnu gróður-
verndar með ósanngirni og for-
dómum, allra sfst að haga þannig
málum að innbyrðis meðal bænda
þurfi að koma upp hagsmuna-
togstreita og árekstrar.
Landgræðsluframkvæmdir
mætti bjóða út
Gras afréttarlandanna er gull-
kista bændanna. Það er þeim best
ljóst sjálfum og enginn bóndi sem
ég hef rætt við hefur nokkra löng-
un til að ofgera beitilandinu. 1 því
sambandi má hér nefna að allt frá
því fyrst var farið að gera gróð-
urfarsrannsóknir á Eyvindar-
staðaheiði fyrir um 10 árum, þá
hefur aldrei verið rekið fleira búfé
á heiðina en að því marki sem
gróðursérfræðingar hafa lagt til. í
umræðunni hér núna virðist svo
sem vfsvitandi sé blandað saman
tveimur óskyldum hlutum. Þ.e. í
fyrsta lagi hinni venjulegu upp-
græðslu örfoka lands sem Land-
græðsla ríkisins annast og svo
„Vandamál landbúnað-
arins eru margvísleg.
Umræðan sem nú er
uppi í þjóðlífinu ber því
gleggst vitni. Ég hef það
á tilfinningunni að flest-
um sé að verða það
Ijóst, ekki síst bændum,
að allt kerfið sem snert-
ir landbúnaðinn verður
að taka til rækilegrar
skoðunar.“
verulegar upphæðir í húfi og hvert
%-stig sem hugsanlega gæti spar-
ast skiptir verulegu máli og mundi
nýtast til góða þannig að hægt
væri að taka fyrir stærra land-
svæði. í öðru lagi hefur mér verið
tjáð að bændur geti framkvæmt
áburðardreifinguna á mun ódýrari
hátt með dráttarvélum en Land-
græðslan hefur gert með flugvél-
um til þessa. í þriðja lagi má svo
nefna að hér getur verið um at-
vinnuspursmál að ræða og þvf má
ekki gleyma.
Ekki má mismuna
búgreinum
Vandamál landbúnaðarins eru
kaupa hana. Þannig finnst mér
málið komið í hálfgerðan rembi-
hnút eins og staðan er í dag.
Hræddur er ég um að þeir aðilar
sem fara höndum um landbúnað-
arafurðirnar, frá því bóndinn af-
hendir og þar til neytandinn fær,
taki allt of stóran skammt f sinn
hlut. Einstaka búgreinar eru
vissulega misjafnlega settar hvað
afkomu varðar og breytilegar frá
einu tímabili til annars. Stundum
hefur verið tiltölulega hagstæðara
að búa með kýr en sauðfé og svo
öfugt. Þá ber að hafa f huga að
hinar svokölluðu hliðarbúgreinar
eða aukabúgreinar skipta fjölda
bænda verulegu máli hvað afkomu
varðar, svo sem svínarækt,
hins vegar gróðurbótum og upp-
græðslu sem samið var um vegna
virkjunar Blöndu á milli heimaað-
ila og Landsvirkjunar. Þessi rugl-
ingur stafar fyrst og fremst af því
að Landsvirkjun samdi við Land-
græðslu ríkisins um að annast
þetta umrædda verk. Nú vil ég
spyrja: Hvers vegna var þessi
verkþáttur ekki boðinn út svo sem
aðrar framkvæmdir viðkomandi
virkjuninni? Og hvers vegna býð-
ur ekki Landgræðslan út stóran
hluta af þeirri áburðardreifingu
sem hún innir af hendi ár hvert?
Ég spyr vegna þess að hér eru
margvísleg. Umræðan sem nú er
uppi í þjóðlífinu ber því gleggst
vitni. Ég hef það á tilfinningunni
að flestum sé að verða það ljóst,
ekki síst bændum, að allt kerfið
sem snertir landbúnaðinn verður
að taka til rækilegrar skoðunar.
Við stöndum frammi fyrir þeirri
staðreynd að framleiðendur land-
búnaðarafurða fá svo lágt, verð
fyrir framleiðslu sfna og tilkostn-
aður svo mikill að afkoma þeirra
hangir á bláþræði. Hins vegar er
varan orðin svo dýr þegar hún
kemur á borð neytandans að hann
hefur greinilega ekki efni á að
hænsni, loðdýr og ekki sfst hross.
Ég er þeirrar skoðunar að lfta beri
á allar búgreinar sem heild f land-
búnaðardæminu og þar beri að
varast að mismuna einni grein
fremur en annari.
Samanburður á arðsemi mun
sennilega breytast nú á komandi
tímum vegna þess að það virðist
liggja í loftinu að dregið verði
verulega úr niðurgeiðslum og út-
flutningsbótum. 1 ljósi þess er ein-
mitt enn brýnna að fara varlega í
harkalegar stjórnvaldsaðgerðir
sem leiða af sér mismunun á milli
einstakra búgreina.
Starfslok launþega
verði sveigjanleg
— segir í greinargerð Kvenfélagasambands íslands
Kvenfélagasamband íslands hélt
sinn 16. formannaráðsfund að Hall-
veigarstöðum dagana 5. til 6. apríl sl.
1 fréttatilkynningu Kl beinir
sambandið þeim tilmælum til
stjórnvalda að þau hlutist nú þeg-
ar til um að gerðar verði breyt-
llúuvík. 28. maí.
LISTAMAÐURINN Óli G. Jó-
hannsson frá Akureyri sýndi hér um
helgina liðlega 30 grafíkmyndir.
Þrátt fyrir að þessi listgrein sé
hér lítið þekkt og að sérstaklega
gott veður hafi verið um helgina,
ingar á lögum og reglum um
starfslok launþega, þannig að þau
verði sveigjanleg eftir störfum og
f samræmi við heilsu og starfsgetu
einstaklinga.
I greinargerð KÍ segir m.a. að f
kjölfar góðrar heilbrigðisþjónustu
svo menn vildu ógjarnan dvelja
innandyra, var sýningin sæmilega
sótt. Var góður rómur gerður að
sýningunni, af þeim sem hana sáu.
Préttaritari.
og stórbættra félagslegra að-
stæðna hafi meðalaldur íslend-
inga hækkað úr 60 í 80 og sé hann
hinn hæsti í heimi. Þrátt fyrir
þessa þróun hafi hinn opinberi og
viðurkenndi starfshæfnialdur ver-
ið að mestu óbreyttur.
Einnig segir orðrétt: „Reynslan
er sú að ellilífeyrisþegar sem enga
atvinnu hafa, einangrast fljótt,
heilsu þeirra hrakar og þeir þurfa
brátt á mikilli þjónustu að halda
frá hinum dýru stofnunum félags-
og heilbrigðismála. Lífið verður
fádæma ömurlegt fyrir einstakl-
inginn en jafnframt óhemju
kostnaðarsamt fyrir þjóðfélagið.
Þetta hefur enn í för með sér
aukna skattbyrði á fólk, eykur
óþarflega kostnað heilbrigðisþjón-
ustunnar og bindur vinnuafl við
óarðbær störf.“
Hlunnindi jaröa víða
forsenda búsetu
í gegn um árin hafa hlunnindi
ýmiskonar sem fylgja jörðum og
heilum sveitum vegið þungt á met-
unum hvað varðar búsetu manna
vítt og breytt um landið. Hér með-
talin þau hlunnindi sem felast i
afnotum afréttarlanda til beitar
fyrir búfé. Það liggur því í augum
uppi að séu þessháttar hlunnindi
skert verulega eða þau afnumin
kann það að hafa í för með sér
búseturöskun. Það er því skiljan-
legt að mönnum þyki hart að vera
meinað að nota hlunnindi jarða
sinna s.s. afréttinn. Mér virðist af-
koma bænda nú vera slík að þeir
megi trauðla við því að missa neitt
af því sem þeir hafa haft, eigi þeir
að geta framfleytt sér og sínum
fjölskyldum af þeim gæðum sem
jarðirnar gefa möguleika á.
Hvert er verksviö
gróöursérfræðinga?
Svo sem fyrr var getið kom um-
ræða um beitarmál upp á yfir-
borðið þegar landgræðslustjóri
hélt fund með bændum og boðaði
bann við upprekstri hrossa á Ey-
vindarstaðaheiði. I viðræðum við
bændur hef ég orðið þess áskynja
að nokkurrar óánægju gætir með-
al þeirra með boðskap land-
Húsavík:
Óli G. sýndi grafíkmyndir
græðslustjóra. Enginn efast um
lagalega heimild hans til afskipta
af beitarmálum og landnýtingu,
en menn eru ekki sammála um
hversu afgerandi vald hann hefur
þegar mál eru komin á það stig
sem hér um ræðir. í þessu sam-
bandi er til dæmis spurt um vald-
og verksvið gróðursérfræðinga.
Einhvern veginn finnst mér liggja
beinast við að bera það saman við
verksvið sérfræðinga á sviði fisk-
veiða. Þeir gefa hlutlausar upplýs-
ingar og gera tillögur. Nú er það
svo að sérfræðingarnir eru ekki
allir sammála um tiltekin atriði
hvort sem það er á þessu sviði eða
öðrum. Út i þá sálma skal ekki
farið hér en aðeins bent á að slíkt
vekur á stundum tortryggni og
efasemdir. Svo dæmi sé tekið eru
gróðursérfræðingar ekki sammála
um það hvernig sauðfé og hross
ganga að frjálsri beit í mýrlendi
og valllendi. Ekki eru þeir heldur
sammála um ágæti blandaðrar
beitar sauðfjár og hrossa á sama
landsvæði, þrátt fyrir að tilraunir
hafi ótvírætt bent til þess að slíkt
gefur besta nýtingu gróðurs, elleg-
ar þá einhverskonar skiptibeit.
I þessu samhengi má minna á að
litlar sem engar tilraunir hafa
verið gerðar á hrossabeit ein-
göngu, sem þó virðist full þörf á
einmitt með tilliti til þessa eilífa
þrætuefnis. Þá má skjóta þvf að til
viðbótar að mjög lítið er minnst á
þátt gæsa og álfta í sambandi við
gróðurfar á heiðum uppi. Alkunna
er að þessir fuglar liggja í tugþús-
undatali á þeim svæðum sem verið
er að græða upp og borið er á ár-
lega, og taka drjúgan hluta upp-
skerunnar.
Fækkun hrossa samfara
markvissari ræktun
Flestir virðast sammála um það
að ráðlegt sé að fækka hrossum á
landinu nokkuð frá því sem nú er,
e.t.v. um ein 10—20%. Það mundi
styrkja stofninn og gefa hrossa-
bændum engu minni arð þegar til
lengdar lætur. Ræktunin mundi
þá verða markvissari og gæði
lífhrossa aukast svo sem sffellt er
stefnt að. Engu að síður má með
rökum benda á að sauðfé er einnig
of margt á landinu og nú stefnir
einnig í offramleiðslu á nauta-
kjöti. Hrossabúskapurinn hefur
þrátt fyrir allt hingað til haft þá
sérstöðu umfram framleiðslu
sauðfjár- og mjólkurafurða að
ekki hefur þurft að viðhafa niður-
greiðslur eða útflutningsbætur
gagnvart þeirri grein. Kjötið sem
til hefur fallið út úr ræktun reið-
hestanna hefur allt verið seljan-
legt á viðunandi verði. Þetta ber
að hafa í huga þegar rætt er um
hagfræði landbúnaðarins.
Sest skal aö samningaboröi
Þessar deilur um hrossabeit og
sauðfjárbeit hafa að flestra áliti
staðið allt of lengi og sannarlega
mál til komið að menn fari að
koma sér niður á samkomulag og
lausn sem allir aðilar geta með
sæmilegu móti sætti sig við. Allir
þurfa að slá af sínum málstað ef
samkomulag á að nást, sama um
hvað deilur snúast. Ég hygg að
skynsamlegasta leiðin I þessu
sambandi sé sú að hver jörð sem á
upprekstur á afréttarlönd fái ein-
hverskonar kvóta til beitar og síð-
an sé það í valdi hvers bónda að
ákveða hvernig hann notar þenn-
an kvóta sinn.
Mér segja að vísu fróðir menn
um þessa hluti, að sennilega þurfi
lagabreytingu til að þetta megi
ganga eftir en þá finnst mér liggja
beinast við að breyta lögunum
leiði það til farsælla lykta.
Margir vilja halda því fram, og
ekki með öllu að ástæðulausu, að
léttleiki og gæði skagfirsku hross-
anna stafi meðal annars af þvi aö
þau hafa í uppvexti sínum fengið
að valsa óhindruð um víðáttur
fjallanna. Deilur um beitarmál
mega ekki leiða til þess að mark-
viss ræktun islenska reiðhestsins
verði skert eða stöðvuð. Þá mun
landið okkar verða mun fátækara
á eftir.
Púll Dagbjartsson er skólastjóri í
Varmahlíó í Skagafírði.