Morgunblaðið - 29.07.1984, Síða 1

Sunnudagur 29. júlí
99
... á líkan hátt
og höfundur Njálu
Hugleiðingar á ártíð Sturlu
sagn ari tara Þórðarson ar
66
EFTIR MAT7HÍAS JOHANNESSEN
I
Tvennt er víst: enginn skrifar Njálu
nema stórskáld og unnt er að skrifa land-
fræðilega lýsingu í skáldverki án staðar-
þekkingar sem byggist á nánum tengslum
höfundar við æskuumhverfi. Enn eitt er
víst: enginn skrifar listaverk eins og Njálu
án mikillar æfingar og verkkunnáttu, ekki
sízt heimildaþekkingar og úrvinnsluhæfi-
leika.
Halldór Laxness hefur kunnað öðrum
rithöfundum betur að vinna úr heimildum
eins og við sjáum í íslandsklukkunni og
Ljósvíkingnum. í þessum verkum fer sam-
an skáldleg sýn og óvenjuleg tök á efni
sem rætur á í lífinu, en er endurunnið með
einstæðum hætti af listrænni fimi svo úr
verða mikil skáldverk. Höfundur þessara
tveggja rita sem nefnd hafa verið hefði
aldrei getað skrifað þau án mikillar
reynslu, ögunar og æfingar í ritmennsku.
Hið sama er uppi á teningnum þegar
Svartfugl Gunnars Gunnarssonar er ann-
ars vegar. Slíkt rit stekkur ekki einn góðan
veðurdag alskapað úr höfði höfundar síns.
Samt var Gunnar enginn sérfræðingur í
staðfræði Sjöundár, umhverfi sögunnar.
Laxness er ekki heldur sprottinn úr um-
hverfi Ljósvíkingsins fyrir vestan. Samt er
sífelldlega verið að leita að höfundi Njálu i
umhverfi Bergþórshvols. Það er að sjálf-
sögðu harla langsótt hugmynd að enginn
hafi getað skrifað Njáls sögu nema sunn-
lendingur eða einhver gjörkunnugur stað-
háttum Rangárþings. Laxness er Reykvík-
ingur og Mosdælingur og Gunnar Gunn-
arsson er austfirðingur. Ef enginn þekkti
höfunda Ljósvíkingsins og Svartfugls,
væri því vafalaust haldið fram, að Guð-
mundur G. Hagalín hefði sett skáldverkin
saman, þar sem hann væri öðrum mönnum
kunnugri staðháttum fyrir vestan og nán-
ast samtimamaður Ljósvíkingsins. Væri
ekki þeim sem skrifaði Kristrúnu í
Hamravík trúandi til að segja fyrir Ljós-
vikinginn og Svartfugl?
Þegar ég spurði Halldór Laxness eitt
sinn að því hvaða kafli honum þætti bezt-
ur í Gerplu, nefndi hann lýsingu á sólfari á
Grænlandi og er vitnað í þennan kafla i
Skeggræðum gegnum tíðina. Gunnar
Gunnarsson sagði brosandi við mig af þvi
tilefni: Halldór hafði aldrei komið til
Grænlands! Það þarf ekki einu sinni að
vera að höfundur Njáls sögu hafi komið í
Rangárþing. Meistarinn hafði islenzkt
mannlíf og islenzka staðhætti i blóðinu.
En þó hefur hann ekki hárrétta tilfinningu
fyrir fjarlægðum á söguslóðum Njálu. Það
var t.a.m. meira í ráðizt að fara milli Hlíð-
arenda og Bergþórshvols en ætla mætti af
sögunni. Hér ræður fjarlægðarskyn utan-
f Wtðncttt rwaj&J*
x ViAyrftlnU
L-. a % 'íhst; ^ tiutn
?>4v*y,r,» ~ tousf xrmm mi0hn
vBébnxy.vmÍibe
Vfmr vi
pnV-.í*■ : ------
OrS’íi MtpmniaibiifiltaBafenlisMrariS*
fMt "V 'VrVWfcjrun.kðfnÁ-itnífWmS'WJ* iSU,
i»rÍímín(B»*tajiJCj5arnllciU. mÖfearnrÁ
V Y* tta^*'m«itari»8S!hBíá,;tnk3.rS tfnaraefni&ncrnag Wmtn TðSnalV
l Ma ITutra cjAm r*uT«J<n Jn fJrr»rajtilB«SrtaC.inn»Vrt«rKf
/ tn«frW
SAikd?.Wi.«s«0*n-WíÆ*(i» •SiýfavTOaJHr>*h'“F,“"
wnkrvtiMtAítiialtnnrf^Hfifia" wrn*Bii|U«k^frWa'“1,r>»
■■■ t»fiS>« 1*1 fAi’oíHí tvt’Swtroifnr jrtWtafi^FrraMrtÖkirSniíí
' fiiir»515(1 V,«árr‘”í®,liJ:rIa*i Wr»3t.V''«fr*JiÁ^lWrÁ
IU 'míiitwrDA KfinivAt

\ ■^Soiír.t'MfBntlrtiMr-ris.ilirMr fWfnu;|mi ijf% miwnár
\ Vn..lfiMU,Kli)«M IWkjf
níÉTía.'í, íSr-fegg
* * * jr
'tmn
lf . ft*i*i.»li'í 1» r.m'- íom,
iA »»SC .U ■’'<**■ »,ÍV v-'jsaf"*
/.JJ*' >i"•>«1 «*» t• Mfc. •
■ f' ” Y' .: ' * t” >*f 1

Hwt.«
"T* V j, ^
*** V ■*- *
■
jg.. Öi .“í -.■•-
JS1* -Ó W. *r W %Í5 *f sM> 4‘ «•
• ðtÁ -trstU niýt •mbw.Í' spr- Ui.,' xib
fc t l*rt4t * • *** ViA -«r i» t wcfi
IPít^ : |ík-& ^ív-r» tpr «. |m) .
; V*W- f» taftK liSm* 'ð * |nr *[
i í**fes; ■ ($*•«-
W'sS » 1= • «*? - W Uðw r fUtf umí
M’-'í*
r xar.; i'há ifcfcwf.t
'*Un»U
'fttjK"" **te m*( «w*4-
* eU?ÍS - $ A(| Ifchgf 6w« •
<«*•***£* 'f
- Ví* '*fí i l uy * *U«í P84) W tfti
* á- J y*»^aöö ipt Artýp. 4 .
***** 4 1m tötx. S*
?-*«fWt 9
’'**>*- W -UÍm>;|á Á. WufX ijMS*
ie * 'tlTivvjÍMW ■ «y wvú ^ vflffi** «-4-.W«lt.
fj- ' ,»<?■< w«Uíf-v»i
«**>«***
feír Í V*n n? íjiqC- v*b M
•r ■ *1«rr ii'é' t* fí-r* t*-*--
nfcenVfalU S~n*f t*^.«5k
4WIWUWI ífft
rVT* Jí W?*'*
5 wuípvU^v
uNí.fcw
C-Ymét f mwateíCí irUteltyjiil
t* (rnte ý*v^» ÍT'-tH'W U&«* £
4« -W»3<WWj‘
•WÁÍ"
I
t

•, nt,. jM'r ■<** þiUHt.t-'tUiT
áf'
'V •-
f/r Staðarhólsbók, upphaf Járnsíðu. — Úr Króksfjarðarbók, aðalhandriti Sturlungu. Kafli úr fslendinga sögu Sturlu Þórðarsonar.
f hægra dálki má lesa í upphafi kaflans: „Þá er Snorri Sturluson bjó að Borg kom skip í Hvítá, Orkneyjafar, og var stýrimaður
Þorkell rostungur, sonur Kolbeins karls bróður Bjarna Biskups."
sveltarmanns ferðinni. Fyrir bragðið verð-
ur Njáls saga e.k. utansveitarkronika
Breiðfirðingsins Sturlu Þórðarsonar;
þroskaðasti ávöxtur snilldar hans. Hann
sér bæina í Njálu úr fjarlægð og finnst
Hlíðarendi og Bergþórshvoll á næstu grös-
um hvor við annan, enda húsgötur milli
þeirra. Og hann er ekki kunnur staðhátt-
um í Rangárþingi eins og Þorvarður Þór-
arinsson hlýtur að hafa verið, sem bjó þar.
En hann er jafn kunnur Þingvöllum og
þeir sem fjölluðu um Sturlungu, enda eru
Njála og Sturlunga beztu heimildarit um
Þingvelli til forna, sem varðveitzt hafa. Og
þótt svo virðist sem höfundur Njáls sögu
hafi ekki í hendi sér staðfræði Noregs eins
og þarlendur maður, er hann vel kunnur í
Borgarfirði og Breiðafjarðardölum, notar
jafnvel að sögn Einars ól. Sveinssonar
staðháttamálvenju þar um slóðir. Sagan
hefst að sjálfsögðu í Breiðafjarðardölum
og umhverfi Sturlu Þórðarsonar. Þegar
hún er skrifuð var vel ært fyrir bókmennt-
ir þar vestra, svo að notað sé orð sem bæði
kemur fyrir í Njálu og Sturlungu.
II
Ef við lítum í kringum okkur á 700. ártíð
Sturlu lögmanns Þórðarsonar og virðum
fyrir okkur þjóðlíf íslendinga eins og við
þekkjum það á seinni hluta 13. aldar þegar
skáldverkið er samið, hljótum við i leit að
höfundi Njálu að staðnæmast við einn
mann á sviðinu öðrum fremur. Án þess við
höfum neitt í höndunum því til sönnunar
eða staðfestingar að hann sé höfundur
Njáls sögu annað en líkurnar, leiðum við
óhjákvæmilega hugann að Sturlu lög-
manni Þórðarsyni. Að vísu er hann þekkt-
ari fyrir sagnfræði en skáldskap, en það
var Snorri frændi hans einnig og flökrar
þó engum við að eigna honum Eglu, enda
hafði hann alla burði til að setja hana
saman. Það er ekki síður mikill rithöfund-
ur sem skrifar íslendinga sögu Sturlungu
en Heimskringlu, þótt listrænni sé með
köflum. En þá er á það að líta, að Sturla
var skáld gott og I íslendinga sögum hans
eru dramatískir sprettir og harla listræn
tök, svo að sagnfræðin hefst víða í skáld-
legar hæðir. Auk þess hefur Sturlu Þórð-
arsyni verið eignuð Grettis saga, enda
hafði hann bæði burði til að rita hana og
Njálu, ef mið er tekið af öðrum verkum
hans jarðbundnari. En eitt er víst: enginn
annar mikill rithöfundur en Sturla Þórð-
arson er í augsýn, þegar við leitum höf-
undar Njálu á síðari hluta 13. aldar. Og hví
þá ekki að staðnæmast við það svar við
spurningunni um höfund sögunnar sem
nærtækast er? Sturlu Þórðarsyni var trú-
andi til að semja ritstýrt sagnfræðiverk eins
og Njáls sögu upp úr arfsögnum og því
blóðuga umhverfi sem hann lifði og hrærð-
ist í. Hann skrifaði jafnvel ágæta og
óvenjuvandaða sögu Hákonar gamla Há-
konarsonar að boði Magnúsar konungs
þrátt fyrir lítið vinfengi þeirra í milli.
En af hverju leitar Magnús konungur til
Sturlu Þórðarsonar, þótt hann viti vel að
hann var ekkert ofantekinn fyrir afrekum
föður síns — og þá allra sízt afskiptum
hans af málefnum íslands? Einfaldlega