Morgunblaðið - 29.07.1984, Síða 14

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ 1984
Eitt sumar í
PARÍS
Molar um Hemingway og Fitzgerald í París 1929
Sem ungur maður bjó rithöfundurinn Ernest Hemingway í átta mánuði í Toronto. Hann
kunni hvorki við Toronto né Kanada en sumir Kanadamenn halda að hvort sem honum líkaði
við sig eða ekki, hafi dvöl hans þar, fyrst árið 1920 og síðan 1923—24, haft afgerandi áhrif á
rithöfundarferil hans. í bók, sem nýlega var gefín út, segir kanadíska skáldið David Donnell
að Hemingway hafí „uppgötvað fjölbreytileika stuttra setninga þegar hann hamraði þær á
ritvél við fréttamannaborð í Toronto við strönd Ontario-vatns“. Aðrir gagnrýna þetta, m.a.
kanadíski rithöfundurinn Morley Callaghan, sem vann með Hemingway í Toronto og var með
honum í París seint á þriðja áratugnum. Þegar Callaghan var spurður að því hvort dvölin í
Kanada hefði haft áhrif á rithöfundarferil Hemingways svaraði hann: „Alls ekki.“
*
Aþriðja áratugnum voru til þeir
gagnrýnendur, sem trúðu því
að Callaghan væri efnilegri rithöf-
undur en Hemingway eða F. Scott
Fitzgerald. Hemingway lét m.a. í
ljós öfund sína á honum í bréfum
sinum frá þessum tíma. En Call-
aghan varð þó aldrei eins stórt
nafn í bókmenntaheiminum og
þessir tveir bandarísku vinir hans.
Árið 1963 skrifaði hann bók um
samband sitt við Hemingway og
Fitzgerald, sem heitir „That
Summer in Paris“, og segir frá
kynnum hans við þá í París
sumarið 1929. En hann kann ekki
við að tala mikið um það núna.
„Mér leiðist," sagði hann „að tala
um samband mitt við Hem-
ingway."
Það hófst á blaðinu „Toronto
Daily Star“ árið 1923. Callaghan
var sumarafleysingamaður á
„Star“ og dag nokkurn síðla
sumars var sagt við hann: „Góður
blaðamaður er að koma að vinna á
ritstjórninni. Fréttaritari okkar í
Evrópu, Ernest Hemingway."
Callaghan þekkti ekkert til hans
og sagði bara, „ó.“ Um haustið
hittust þeir fyrir tilviljun á bóka-
safni blaðsins og tóku tal saman.
Hemingway lét í ljós álit sitt á
hinum betur þekktu blaða-
mönnum á ritstjórn. Þessi var
„góður blaðamaður". Annar var
„sá besti í því, sem hann hefur
með höndum". En aðrir fengu
verri útreið. „Hann. Hann hefur
enga sjálfsvirðingu." Og þessi
hafði hommalegan stíl.
Síðan fóru þeir að tala um
bókmenntir. „James Joyce er besti
rithöfundur í heimi,“ sagði Hem-
ingway. „„Huckleberry Finn“ er
mjög góð bók,“ og þar fram eftir
götunum. Hann spurði Callaghan
hvort hann skrifaði eitthvað og
bað um að fá að sjá eitthvað af því
við fyrsta tækifæri og þeir ákváðu
næsta stefnumót. Callaghan gat
ekki staðið við það og Hemingway
reiddist en næst þegar þeir hittust
var það aftur á bókasafninu.
„Komstu með söguna?“, spurði
Hemingway. „Ég kom með þetta,“
sagði hann svo og rétti Callaghan
próförk af fyrstu útgáfu litlu bók-
arinnar „In Our Time“, sem hann
skrifaði í París. „Ég les þína
sögu,“ sagði hann „og þú lest
þessa.“ Svo settust þeir hvor gegnt
öðrum og lásu og sögðu ekki orð.
Eftir lesturinn hrósaði Hem-
ingway Callaghan og öfugt og
Callaghan spurði: „Hvað segja
vinir þínir í París um þessa bók?“
„Ezra Pound segir að þetta sé
besti prósi, sem hann hefur lesið í
fjörutíu ár,“ svaraði Hemingway.
Eftir þetta töluðu þeir oft sam-
an á bókasafninu um Sherwood
Anderson, James Joyce, Ezra
Pound og Scott Fitzgerald, sem þá
var á hátindi frægðar sinnar, og
þótt það virtist Callaghan fjar-
lægt þá, þar sem hann sat í Tor-
onto, voru þeir að tala um fólk,
sem hann átti eftir að kynnast og
vera með innan nokkurra ára.
Stuttu eftir þetta hélt Hem-
ingway til Parísar en Callaghan
sendi honum smásögur sem hann
skrifaði og stóð í bréfaskiptum við
hann fram til sumarsins 1929 þeg-
ar Callaghan flutti með konu
sinni, Lorettu, til Parísar. Þá
höfðu komið út tvær bækur eftir
Callaghan, sem útgáfufyrirtækið
Scribner í New York hafði gefið
út, og hann hafði hlotið lofsam-
lega dóma. Hann komst aö því að
Scott Fitzgerald hafði séð sumar
af sögum hans í París og bent út-
gáfufyrirtækinu á hann en ekki
Hemingway eins og hann hafði þó
haldið að væri líklegra.
Þegar þeir hittust í París kynnt-
ist Callaghan nýrri hlið á Hem-
ingway, keppnismanninum, hann
varð að vera sigurvegarinn. Það
byrjaði strax í fyrstu heimsókn
Callaghans til Hemingways i Par-
ís. Hemingway spurði hann fljót-
lega hvort hann boxaði eitthvað og
jú, Callaghan hafði gert þó nokkuð
af því og var áhugamaður um
hnefaleika. Hemingway náði þá í
boxhanska og sagði: „Komdu, við
sjáum til.“ Callaghan var lítt til-
leiðanlegur en gaf þó undan eftir
nokkurt þref og þeir tóku að boxa
í stofunni hjá Hemingway. „Þetta
var fáránlegt," skrifar Gallaghan.
„En allt í einu virtist hann vera
ánægður. Það birti yfir andlitinu á
honum og hann tók af sér hansk-
ana. „Mig langaði aðeins til að sjá
hvort þú kynnir eitthvað fyrir þér
í hnefaleikum," sagði hann.
Svo settust þeir aftur og Hem-
ingway lagði til að þeir færu í Am-
eriska klúbbinn daginn eftir og
boxuðu svolítið. Það var enginn
annar sem gerði það og Hem-
ingway saknaði hnefaleikanna.
Eftir að hafa boxað saman næsta
dag settust þeir inn á kaffihús og
töluðu um bókmenntir. Hem-
ingway spurði Callaghan hvort
hann vildi líta á próförk að nýju
bókinni sinni, „A Farewell to
Arms“ og náði í hana í töskuna,
sem hann geymdi boxhanskana
sína í. Hann var á leið með próf-
Hemingway með Sylviu Beach fyrir utan bókabúð hennar í París.
örkina til James Joyce. „Ég veit að
þú myndir vilja hitta Joyce. Ég
myndi taka þig með og láta þig
hitta hann Morley, en hann er svo
feiminn við ókunnuga. Það hefur
ekkert uppá sig að ganga beint
inná hann. Hann myndi ekki tala
um höfunda og skriftir," sagði
Hemingway í föðurlegum tón.
Einu sinni sem oftar boxuðu
þeir í Ameríska klúbbnum. Call-
aghan hafði betur og kýldi Hem-
ingway í andlitið þangað til það
fór að blæða úr munninum á hon-
um. Það hafði gerst áður og var
ekkert sérstakt. Enn fékk Hem-
ingway högg á munninn og honum
hélt áfram að blæða. Hann saug
upp í sig blóðið. „Hann beið, horfði
á mig og fékk annað högg á munn-
inn,“ skrifar Callaghan. „Þegar ég
kom aftur að honum, stífnaði
hann upp. Allt í einu spýtti hann á
mig; hann spýtti munnfylli af
blóði; hann spýtti í andlitið á
mér,“ skrifar Callaghan. „Þetta
gera nautabanarnir þegar þeir eru
særðir. Þannig sýna þeir fyrirlitn-
ingu,“ sagði Hemingway. Callag-
han vissi ekki hvaðan á sig stóð
veðrið en svo brosti Hemingway
sínu breiðasta og allt féll í Ijúfa
löð aftur.
Fyrstu kynni Callaghans af
Fitzgerald í París voru á aðra lund
en ekki síður undarleg. Hann
hafði þá verið í borginni í nokkurn
tíma og m.a. eytt skemmtilegri
kvöldstund með James Joyce og
konu hans, Noru. Svo ákváðu Call-
aghan-hjónin að heimsækja Fitz-
gerald-hjónin. Callaghan hafði
verið sagt að hann ætti ekki að
vera að hafa fyrir þvi að tilkynna
komu sína með fyrirvara heldur
að banka uppá þegar honum sýnd-
ist og það gerði hann með konu
sinni, Lorettu, eitt kvöldið. Zelda
og Scott tóku ákaflega vel á móti
þeim. Þau höfðu verið úti að
skemmta sér og eftir nauðsynleg-
ar kynningar náði Scott í handrit,
sem hann hafði af „A Farewell to
Arms“ og las stutta setningu, sem
honum þótti ákaflega falleg og
spurði Callaghan hvort honum