Morgunblaðið - 03.08.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1984
f
17
Of framleiðsla í
Reykj av íkurbré f i
Sveinn Einarsson
„Við vöknuðum upp í vor við 100
þúsund króna skuld frá því í fyrra
og fórum að velta því fyrir okkur,
hvernig við ættum að greiða hana.
Þessi skuld var orðin okkur erfið,
komin yfir á vini og vandamenn. Þá
gerðum við samning við Bjarna
Olafsson hjá Listahátíð og eygðum i
honum von um að losna úr skuldun-
um. Að hátíðinni lokinni ætluðum
við að halda áfram og vorum farin
að gera okkur vonir um að fá jafn-
vel kaup í fyrsta sinn síðan leikhóp-
urinn var stofnaður í fyrravor."
Nú vona ég að ég verði sfðastur
manna til að mæla bót aðstöðuleysi
og féleysi ungra leikhópa og er það
önnur og vond saga. En elsku vinir,
til þessa var ekki efnt til Listahá-
tíðar, hún er ekki atvinnubótavinna.
ingartilvikum, varla þó þannig að
hann beri leiklist atvinnumanna
ofurliði að magni. Allar þessar hug-
leiðingar eru að gefnu tilefni. Það er
nefnilega hvorki skylda né nauðsyn,
að öll aðildarfélögin taki þátt í há-
tiðinni hverju sinni, en þá helst ef
þau hafa eitthvað einstakt fram að
færa.
Næsta hátíð
Frá listahátíðinni í vor er margs
góðs að minnast. En hún stóð á
þriðju viku og atriðin voru nálega
fimmtíu, þar af mörg tvítekin, og
því verður að segjast eins og er að
hún fór úr böndum. Ég vil því leggja
til, að næsta Listahátíð, sem haldin
verður vorið 1986, verði skipulögð
sem hér segir:
Gengið sé út frá því í upphafi, að
fyrir valinu verði sem næst 20 atriði
og frá því ekki vikið, nema einstak-
ur hvalreki komi í sjónmál síðar.
Þetta svarar sem nemur 3 atriðum á
hverja listgrein. En þar frá dregst,
að kvikmyndalistinni er helguð sér-
stök hátíð og danslist og bygginga-
list hafa löngum þurft að láta sér
nægja sem nemur einu atriði og
kannski má við það una í þetta sinn.
Bókmenntirnar, aðrar en leikbók-
menntir, hafa og oft verið hornreka
og vil ég ekki mæla því bót: nú er
beinlínis þörf og skylda að hafa í
heiðri penna og bók. Ef tvö atriði
yrðu helguð bókmenntum næst, eitt
danslist og eitt byggingalist
(Gaudí?), þá er eftir sem áður svig-
rúm fyrir þær listgreinar sem öðr-
um fremur og venju samkvæmt
mynda uppistöðu í listahátíðum,
tónlist, myndlist og leiklist. Segjum
að innlendum fulltrúum þessara
listgreina yrði gert að velja tvö at-
riði innlend úr hverri grein, ég
myndi halda kannski að einhver
ágreiningur kynni að rísa, en það
yrði vandað til valsins! Eitt meiri
háttar atriði úr hverri grein kæmi
eftir Pálma Jónsson
alþingismann
Svo sem að líkum lætur er
öðru hvoru fjallað um landbún-
aðarmál í ritstjórnargreinum
Morgunblaðsins. Þótt stundum
hafi skort nægilega þekkingu í
skrifum þessum hefur þar oft
verið ritað myndarlega og af
skilningi á þýðingu þessa at-
vinnuvegar.
Óhætt er að segja að regin-
djúp hafi verið staðfest á milli
Morgunblaðsins og Dagblaðs-
ins, síðar DV, í skrifum um
þessi efni.
Nú hefur hins vegar brugðið
út af. í stuttum kafla um land-
búnaðinn í Reykjavíkurbréfi
blaðsins 22. júlí sl. kveður við
nýjan tón. Þar verður hvorki
sagt að ritað sé af þekkingu eða
skilningi. Eftir að blaðið hefur
fjallað um vandamál sjávarút-
vegsins segir, að ekki megi
gleyma því, „að önnur atvinnu-
grein er orðin landsmönnum
býsna dýr, svo ekki sé meira
sagt.“ Er þar átt við landbúnað-
inn.
Það verður að telja óvenju-
lega fákænsku af útbreiddasta
blaði landsins að taka svo til
orða um atvinnugrein, sem frá
öndverðu hefur haldið lífi í
þjóðinni, fóstrað hana gegnum
allar aldir og er enn þann dag í
dag ein af meginundirstöðum
þess, að hér er hægt að halda
uppi sjálfstæðu ríki.
I framhaldi af þessu er rætt
um offramleiðslu, sem búin sé
að standa svo lengi, að hún sé
óþolandi fyrir skattborgarana.
Ekkert er vikið að því, sem gert
hefur verið í þessum efnum, eða
hvaða horfur eru framundan?
Fyrir 1980 var mjólkurfram-
leiðslan komin í 120 millj. lítra,
en innanlandsneyslan hefur
verið í kringum 100 millj. 1. á
ári af mjólk og mjólkurvörum á
síðari árum. Með samstilltu
átaki bænda sjálfra og snörp-
um aðgerðum stjórnvalda var
brugðist við þessum vanda á
þann hátt, að sæmilegu jafn-
vægi var náð og mjólkurfram-
leiðslan var 102— 106 millj. 1. í
þrjú ár. Þá sáust öðru hvoru
upphrópanir í blöðum um yfir-
vofandi mjólkurskort.
Á þessu ári hefur að vísu orð-
ið nokkur aukning á mjólkur-
framleiðslu, sem e.t.v. hefði
mátt bregðast við með skjótari
hætti en gert var, en fjarri fer
því, að sótt hafi í gamla farið.
Að sjálfsögðu er afar erfitt að
miða slíka framleiðslu við
nákvæmlega ákveðið magn, en
flestir vilja að nóg sé jafnan til
af mjóik og mjólkurvörum í
landinu. Segja má, að slíkt
jafnvægi hafi í aðalatriðum
náðst síðan 1980.
Á síðari árum hafa markaðir
okkar fyrir kindakjöt erlendis
þrengst og skilað lægra verði.
Við þessu hefur verið brugðist á
þann hátt, að sauðfé hefur
fækkað í landinu á fimm árum
um rúmlega 20%, eða um 180
þúsund. Þessi mikli samdráttur
hefðbundinna búgreina hefur
haft í för með sér gífurlega erf-
iðleika fyrir bændastéttina og
það er langt frá því, að afleið-
ingarnar séu allar komnar
fram. Samt hafa bændur
brugðist við með framan-
greindum hætti og ættu skilið
viðurkenningu fyrir en ekki hið
gagnstæða.
Pálmi Jónsson
„Á undanförnum árum
hef ég varað við því að
fara hraðar í samdrátt á
landbúnaðarframleiðsl-
unni en gert hefur verið
vegna hættu á, að því
fylgdi röskun, sem væri
ekki einungis bændum
heldur og þjóðfélaginu
of dýr.“
En þetta hefur haft í för með
sér erfiðleika fyrir fleiri en
bændur. Samdrátturinn kemur
einnig fram í rekstri vinnslu-
stöðva og iðnfyrirtækja, af-
komu þjónustuaðila, bygginga-
fyrirtækja o.fl. og hefur því
veruleg áhrif á hag kauptúna
og kaupstaða allt í kringum
landið. Hagsmunir strjálbýlis
og þéttbýlis eru að sjálfsögðu
fléttaðir saman, en úti á lands-
byggðinni eru landbúnaður og
sjávarútvegur þeir hornsteinar,
sem allt annað hvílir á. Svo má
raunar segja um þjóðfélagið í
heild.
Talað er um óþolandi ástand
fyrir skattborgarana. Þar mun
átt við útflutningsbætur. Þegar
miðað er við þá fækkun, sem
orðið hefur á bústofni síðustu
árin, má reikna með að þörf
fyrir útflutningsbætur fari nú
mjög minnkandi, ef mjólkur-
framleiðslan fer ekki að nýju úr
böndunum. Framtíðarstefna að
því er varðar útflutningsbætur
og verðlagningarkerfi landbún-
aðarins er hins vegar til með-
ferðar hjá sérstakri nefnd á
vegum stjórnarflokkanna. Út-
flutningsbætur hafa reynst
þýðingarmiklar til að tryggja
verð á hluta af framleiðslu
bænda. Öðrum þræði má líta á
þær sem framlag þjóðfélagsins
til þess að bændur gætu haldið
við byggð í landinu á þann hátt
sem orðið hefur. Án þeirrjr
hefði þetta ekki tekist. Til *
slíkra viðfangsefna verja ýms-
ar þjóðir stórum fjárhæðum.
Allar þjóðir Vestur-Evrópu
verja einnig miklum fjárhæð-
um til styrktar sínum landbún-
aði. Það er ekki séríslenskt
fyrirbrigði.
Á undanförnum árum hef ég
varað við því að fara hraðar í
samdrátt á landbúnaðarfram-
leiðslunni en gert hefur verið
vegna hættu á, að því fylgdi
röskun, sem væri ekki einungis
bændum heldur og þjóðfélaginu
of dýr. Á meðan við erum að
vinna upp nýjar búgreinar og
nýja atvinnumöguleika verðum
við nú að staldra við. Þótt að-
stæður séu misjafnar eru
sumar byggðir þannig staddar,
að meira verður ekki dregið
saman, án þess að byggðin falli.
Við þurfum a.m.k. tíma til að
skjóta fleiri og nýium stoðum
undir afkomuna. Áður en við
förum að kaupa bændur frá
búum sínum, eins og Mbl. legg-
ur til, verðum við að gera okkur
grein fyrir afleiðingunum og.
hvað við eigi að taka.
Undir lok greinar sinnar seg-
ir höfundur Reykjavíkurbréfs,
að landbúnaðurinn sé „búinn að
koma sér upp harðsnúnustu
hagsmunabaráttusamtökum
sem um getur á íslandi".
Hér er ekki einungis um að
ræða órökstuddan sleggjudóm,
heldur algjört öfugmæli. Land-
búnaðurinn, bændastéttin, hef-
ur aldrei beitt hótunum eða
þvingunum í sinni kjarabar-
áttu. Er slíkt háttalag þó næsta
títt í kjarabaráttu annarra
stétta, sem stundum hafa hald-
ið slagæðum þjóðfélagsins í
greip sinni og gert sig líklega
til að munda hnífinn, væri ekki
gengið til móts við kröfur
þeirra.
Er sannarlega vandséð hvað
liggur að baki slíkum öfug-
mælaskrifum, sem ekki hafa
annað í för með sér en að ala á
tortryggni og sá rangsnúnum
hugmyndum um landbúnaðinn
og bændastéttina.
Að skaðlausu hefði mátt
stytta Reykjavíkurbréf um
þann kafla sem hér hefur verið
vitnað til. Þar var því um
offramleiðslu að ræða.
Reykjavík, 1. ágúst 1984.
Pílmi Jónsaon er þingmndur
SjÁlfstipóLsflokksins í Norður-
Undskjördæmi restrn, hann rar
landbúnaðarráðherra 1980—83.
Listahátíð er annars vegar ætlað að
gefa landsmönnum kost á að heyra
og sjá það sem hæst ber í list um-
heimsins, hins vegar að koma á
framfæri því besta, sem skapað er
hér við ysta haf og ekki síst því sem
ella væri erfitt að ráðast í skipu-
lagslega eða fjárhagslega. Og ekki
sakar þegar þessu tvennu slær sam-
an og hinn erlendi listviðburður ski-
lur eftir sig frjókorn og ekki vökula
minningu eina.
Listahátíð er heldur ekki vett-
vangur fyrir ýmiss konar yfirlits-
sýningar aðildarfélaga, sem skera
sig ekki að gæðum úr þvi sem jafn-
aðarlega er á boðstólum þau tvö ár,
sem líða milli hátíða; sama máli
gegnir um suma hljómleika. Enn
fremur er það spurning hvort leik-
flutningur áhugamanna á erindi á
Listahátíð, nema i undantekn-
svo tn vioDOtar ira utionaum log
með öllu ástæðulaust að fá
sinfóniuhljómsveit að utan á hverja
hátíð, en kannski Comedie Fran-
caise í alvöru i þetta sinn og af
raunverulegum áhuga!). Siðan yrðu
svo fimm til sjö atriði til ráðstöfun-
ar, eftir því hvað bitastæðast væri í
boði og til þess að sinna öllum ald-
urshópum áhorfenda. Þessum atrið-
um mætti dreifa á tvær vikur,
þannig að árekstralaust verði að
kalla, en meiri áhersla siðan lögð á
að koma einstökum atriðum út til
landsbyggðarinnar.
Sem sagt: Minni umsvif, strang-
ari gæðakröfur.
Sreinn Einarsson er leikstjóri og fyrrrer-
andi Þjóðleikhússtjóri og leikhússtjóri
LR.
rykkur
í þátíð skrykkti (en hvorki skrykkjaði
né skrykkaði).
íslensk sagnorð beygjast á ýmsa
vegu, og þeim er skipað í marga
beygingarflokka eftir þvi. Vitað er,
að einn þessara flokka er í örum
vexti og sogar til sín obbann af öll-
um nýjum sagnorðum, sem bætast
við orðaforðann nú á timum, hvort
sem þau eru tökuorð eða smiðuð úr
innlendu efni. Þetta eru veikar
sagnir, sem enda á -aði i þátið. Af
þessu leiðir, að aðrir beygingar-
flokkar sagna eiga í vök að verjast.
Það er þvi ekki með öllu mein-
laust að lofa ekki sögninni skrykkja
að fylgja sinum gamla flokki. Við
þurfum ekki siður að hlynna að
beygingarflokkum, sem standa höll-
um fæti, en einstökum orðum eða
orðasamböndum. Beygingunni
skrykkja — skrykkti — skrykkt veitir
ekki af liðsstyrk Morgunblaðsins —
ölhim, og raunar allra íslenskra fjöl-
miðla.
Til glöggvunar skulu sýndar
helstu beygingarmyndirnar í nútíð
og þátíð.
NÚTÍÐ: ég skrykki, þú skrykkir,
hann/hún skrykkir, við skrykkjum,
þið skrykkið, þeir/þær/þau
skrykkja.
ÞÁTÍÐ: ég skrykkti, þú skrykktir,
hann/hún skrykkti, við skrykktum,
þið skrykktuð, þeir/þær/þau
skrykktu.
Áð fenginni þessari beygingu í
framsöguhætti fara allir, sem ís-
lensku kunna, sjálfkrafa rétt með
beygingarmyndir viðtengingarhátt-
ar, sem eru aðeins að litlu leyti
frábrugðnar.
Þá er það gerandnafnið. Sá, sem
skrykkir, má auðvitað heita skrykk-
dansari sem fyrr sagði, en ef svo vill
verkast, má líka hugsa sér að leiða
nafn hans af stofni sagnorðsins. Þá
liggur nokkuð beint við, að gerand-
nafnið verði skrykkir (sem ætti að
beygjast líkt og læknir), en fleirtal-
an yrði ofurlítið andkannaleg
(skrykkjar — (um) skrykkja o.s.frv.),
svo að ég á ekki von á, að það orð
nái skjótum vinsældum.
Þá er að bregða á annað ráð, og
mér dettur helst i hug að stinga upp
á orðinu skrykkill, i fleirtölu
skrykklar. Það orð finnst mér eins
og spriklandi af lifi, og á það ekki
einmitt svo að vera?
Bið ritstjórn Mbl. að taka þessar
ábendingar til vinsamlegrar athug-
unar.
Baldur Jónsson er dósent rið Hi-
skóla íslands og formaður ís-
lenzkrar málnefndar.
Offramleiðsla
í landbúnaði
Þótt athygli manna beinist nú mjðg
aö sjávarútveginum vegna þess, að þar
er að finna lykilinn að áframhaldandi
1 Itilli verdbólgu má ekki gleyma því, að
I ðnnur atvinnugrein er orðin lands-
I mönnum býsna dýrkeypt, svo ekki verði
I meira sagt.
Pyrir nokkrum dðgum var frá því
I skýrt hér í Morgunblaðinu, að í Fœreyj-
1 um helltu menn niður mjólk vegna þes9
I að vinnsla í osta og aðrar mjólkurvörur
I væri óhagkvæm, þar sem lágt verð feng-
I ist fyrir hina fullunnu vöru. Þessi frétt
I vekur 9purningar um þaö, hvort það sé
1 kannski ódýrari kostur að kaupa mjólk-
I ina og hella henni niður en vinna úr
J henni aðrar afurðir. Auðvitað reka ein-
I hverjir upp kvein yfír því að slík hugsun
1 skuli vera opinberuð. En sannleikurinn
I er sá, að það er ekkert grín hversu mikið
I fé skattgreiðendur á íslandi greiða í
I offramleiðslu á landbúnaðarvörum. Það
I verður að leita allra skynsamlegra leiða
I til þess að draga úr þeirri framleiðslu.
Offramleiðslan er gamalt vandamál.
Hún er hins vegar búin að standa svo
| lengi, að þetta er einfaldlega orðið óþol-
andi ástand fyrir skattborgarana i land-1
inu. Það er ekki lengur frambærilegt að|
flytja osta út fyrir brot af kostnaðar-
verði. Það er heldur ekki hægt að verja|
þá miklu umframframleiðslu á dilka-
kjöti, sem á sér staö hér ár eftir ár. Viðl
verðum að verja ákveðnum fjármunuml
til þess að kaupa þessa framleiðendur I
frá því að halda framleiðslunni áfram. [
Það er ódýrara fyrir þjóðarbúið þegar |
fram í sækir en óbreytt ástand.
Hinar gömlu og hefðbundnu atvinnu-
greinar okkar standa frammi fyrir I
vandamálum, sem eru í raun sama eðlis I
og vandamál gamalla atvinnugreina í [
Evrópu og Bandaríkjunum. Við óbreytt-
ar aðstæður standast þær ekki lengur |
samkeppni. Landbúnaöurinn er búinn j
að koma sér upp harðsnúnustu hags-
munabaráttusamtökum, sem um getur á I
íslandi. Sjávarútvegurinn kemst ekki I
með tærnar, þar sem landbúnaðurinn er
með hælana í þessum efnum Við höfum
hins vegar ekki lengur efni á þessari
vitleysu. Þess vegna er nú komið að þvi |
að segja hingað og ekki lengra: Það á |
eftir að koma í Ijós, hvort pólitísk sam-
staða er fyrir hendi og hvort pólitískt I
bolmagn er til í landinu til þess að |
stöðva ágengni hagsmunasamtakanna.
/