Morgunblaðið - 03.08.1984, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1984
var ég ekki til mikilla verka, svo mest lenti á
Karli. Þeir sem ekki hafa komiö á hestbak í
nær tuttugu ár, ættu aö reyna aö ríða í
einni stiklotu nokkra dagleiö á fjöll. Því
fylgir undarleg tilfinning um tvískiptingu lík-
amans, og er stundum eins og hægri hiut-
inn ætli aö ganga í öfuga átt viö vinstri
hlutann. Ég var sem sagt aö reyna aö
halda líkamshlutunum saman á meöan Karl
tjaldaöi, kveikti á prímus og hitaöi ketil-
kaffi. Yfir kaffinu sagöi hann mér sögur úr
forneskjunni og talaöi um vini sína í sveit-
inni handan Litlasands. Hann vildi aö mér
læröist að meta Jón á Ánastöðum, sem var
auövelt, en Stefán faöir hans var líka
merkilegur, þótt meö öörum hætti væri.
Þeir voru aldir upp saman Jón og Karl og
voru með strákapör viö Stefán. Einn vor-
dag voru þeir aö reka fé í rétt neöst i
Ánastaöatúni. Stefán sat á hesti uppi á hól
í fyrirstööu. Þá geröu strákarnir þaö af
skömmum sínum aö trutta fénu sem æsi-
iegast inn á túniö. Þegar Stefán sá þetta
ætlaöi hann í skyndi aö ríöa fyrir féö, rak
hælana fast í síöur hestsins og rak upp
mikiö hljóö um leiö. Hesturinn tók svo hart
viöbragö aö hann stökk fram úr klofinu á
Stefáni, sem sat eftir á hólnum og hljóðaöi
mikinn, en þaö var vani hans, ef eitthvaö
kom fyrir hann. I annan tíma var Stefán aö
rýja fé, og hélt kona hans í horn. Þá var
rúiö meö hníf. Ein kindin slengdist eitthvaö
til, en viö það rak Stefán hnífinn í lærið á
sér og rak upp skræöisóp, sem von var.
Hann linnti ekki hljóðum góða stund, en
kona hans, sem vön var þessum óhljóöum,
leit upp meö hægöinni og sagöi: Hvaöa
óskaplegur hljóöagangur er þetta í mann-
inum. Og skrafinu um Stefán yfir Bugakaff-
inu lauk svo meö sögunni af uppboöinu á
Steinsstööum. Stefán á Ánastööum keypti
öll ósköp af leirtaui í dánarbúi Sigmars á
Steinsstööum. Erfitt var um flutning á svo
brothættri vöru, svo Stefán brá á það ráö
aö troöa leirtauinu á sig framanveröa. Síö-
an kvaddi hann vini og kunningja og steig i
ístaöiö. Um leiö og hann hallaöi sér yfir
hestinn rann leirtauiö út um halsmál jakk-
ans og mölbrotnaöi á hlaöinu.
Þetta voru nú sögurnar af Stefáni, en
margt fleira kom til og þekkt skáld fyrir
noröan orti seinna brag um þessa fjallaferð
okkar og oröaöi söguganginn á þann veg,
aö viö heföu sofnaö á kvöldin „lémagna af
aö Ijúga hvor í annan“. Einar sonur Karls
haföi haft meö sér veiöistöng, og notaöi ég
hana á meöan Einar og Jón á Ánastööum
komu ekki meö hrossin. Bugakvíslin renn-
ur nokkurn spöl fyrir austan kofann, og
þangaö héldum viö daginn eftir, ég meö
stöngina en Karl meö tvíhleypta hagla-
byssu ef hann skyldi sjá tófu. Til skýringar
er vert aö geta þess aö Karl var stórfræg
skytta noröanlands og hitti allt sem hann
miöaöi til. Ég sá fljótlega tvær stóra bleikj-
ur í einum árbugnum og fór aö reyna viö
þær. Þaö var sólskin og hiti og ég sá aö
Karl gekk meö byssuna yfir í grjóteyri
sunnanvert viö buginn á ánni og tók sér
fótabaö. Buslaöi hann þarna berfættur
góða stund. Allt í einu heyröum viö grund-
ina syngja undan hófaslætti noröurundan
og mátti sjá á höfuö og föx hesta okkar yfir
melbrún, þar sem þelr steöjuöu hraöfari
meö götunum heimleiöis. Karl þreif byss-
una og ég henti stönginni en komst lítiö
áfram fyrir kargaþýfi, enda ómögulegur í
hnjánum eftir reiötúrinn daginn áöur. Ég sá
aö Karl hljóp í einum spretti yfir ána og
eyrina og aftur yfir ána, og þaut eins og
kólfi væri skotiö upp melinn og í hvarf.
Skömmu seinna heyröi ég tvo skothvelli og
hugsaöi með mér aö nú væri hann oröinn
snarvitlaus aö skjóta hestana. Brátt tókst
mér líka aö komast upp á melbrúnina. Gaf
þá á aö líta. Karl sat á steini og var aö
reyna aö þerra blóörisa fætur sína meö
vaxaklút, en hestarnir voru snúnir viö og
hímdu meö höfuðin í áttina aö kofanum i
móaslakka nokkru noröar. Þaö er Ijóst aö
þegar hestar eru hlaupnir af staö og búnlr
aö taka götuna, eins og þaö er kallaö, er
varla haagt aö stöðva þá nema hafa hest til
aö ríöa þá uppi. Þegar Karl kom yfir melinn
voru hestarnir komnir nokkuö fram fyrir
hann og til hliöar. Hann tók þá þaö ráö aö
skjóta úr báöum hlaupum byssunnar rétt
fyrir framan þá, en þaö haföi þau áhrif aö
hestarnir snarbeygðu og hlupu í stórum
sveig út úr götunni og yfir holtiö og stöns-
uöum í slakkanum noröurundan. Eftir þetta
voru þeir heftir.
Fyrst kom Eiríkur Valdimarsson í Valla-
nesi meö fé sitt. Hann stóö stuttu viö í
Bugakofa áöur en hann hélt áfram inn á
heiöina. Síöan komu þeir Einar og Jón meö
Ánastaðahrossin. Þaö var góöur skriöur á
þeim, enda sparaöi Jón ekki hesta sína í
rekstri og Einar var alvanur hestum. Þeir
hleyptu stóöinu í flóann fyrir sunnan kof-
ann og riöu í hlaö. Meöan setiö var aö mat
var ákveöiö aö viö fylgdum Jóni aö Hauga-
kvísl. Hann reiö jarpskjóttum hesti, sem
virtist nokkuö glapalegur og ekki taminn
samkvæmt þýska reiöskólanum. Mýrar
taka viö sunnan kofahólsins og er þar víöa
slarksamt Þótt Jón væri snarmenni hiö
mesta var hann ekki liöugur aö sama
skapi. Hann steig nú í ístaöiö heima viö
kofann. En um leiö og hinn fóturinn var
laus viö jörö tók sá jarpskjótti á tryllings-
legan sprett niöur af hólnum og út í keld-
urnar. Viö sáum hvar Jón fleygöist áfram á
hliöinni á hestinum og meö fótinn á lofti viö
aö reyna aö komast meö hann yfir hests-
hrygginn og í rétta asetu, en vegna svipt-
inganna í mýrinni gekk þetta ekkl fyrr en
seint og um síöir. Þá var stóðflotinn kom-
inn á fleygiferö í áttina aö Þingmannahálsi
undan þeim jarpskjótta og Jóni og okkur
hinum var ekki til setu boðið.
Eftir aö flóanum í Bugum sleppti var
haldiö upp á Þingmannaháls, sem er illur
vegur fyrir hesta. Aö vísu voru hrossin orö-
in rekstrarvön, en stöku þeirra vildu samt
rása út úr grýttum götuslóöunum. Var þá
ekki aö sökum að spyrja, aö lítiö varö fyrir
fótum þeirra annaö en urö, lítt jökulnúin,
og var lítiö gleöiefni aö sjá járnalaust stóö-
iö kóklast yfir steinnybburnar. Jón á Ána-
stööum fann líka til meö stóöi sínu og var
óragur aö beita þeim jarpskjótta á grjótiö.
Mátti sjá margan sprettinn, þegar Jón var
aö snúa hrossum sínum í götuna aö nýju,
og þegar Þingmannaháls var aö baki var
jarpskjóni bæöi móöur og sveittur og meö
blóöuga leggi. Skipti Jón um hest þegar
kom af hálsinum og lagöi á gráan og
teymdi annan gráan. Framundan voru
sléttar götur og mjúkar meö sand og leir-
flákum á milli og var sprett úr spori á
stundum. Gaman var aö Jón á þessu
ferðalagi. Viö riöum samsíöa og gátum tal-
aö saman og hann fór meö gangnavísur
eftir ýmsa hagyröinga úr sveitinni og talaöi
um Hraunlækjarmenn og Vestflokk, og
hvaö þeir hétu hóparnir, sem héldu í
göngur á haustdögum og höföu gert lengi.
Eitt sinn var eins og rödd hans ætlaöi aö
bresta, þegar hann fór meö sérstaklega
hugljúft erindi um Hraunlækjarmenn, svo
nærri honum stóöu tilvikin úr einsemdinni
á fjöllum uppi.
Einar Benediktsson hefur ort fallegt
kvæöi um hesta og þá tilfinningu, sem fylg-
ir því aö þeysa fram á góöum vegi. Ekki var
mér nú kvæöiö í hug, en viö greiddum för
okkar vel og þaö voru tekin þrumuspor úr
hestum eins og gengur og ryksveimurinn
frá stóöinu lék um okkur og heit lyktin af
sveittum hestum og þaö var einhver syngj-
andi yfir hópnum, sem erfitt er aö lýsa. Viö
Vékelshauga áöum viö og var ætlunin aö
fylgja Jóni ekki lengra.
Haugakvísl rennur á sandi rétt sunnan
viö haugana og lætur lítiö yfir sér, en sunn-
an hennar taka viö greiöfærar sandsléttur.
Viö settumst upp á syöri hólinn og horföum
á eftir stóöinu hlaupa yfir ána og renna yfir
sandinn eins og sendlingar á leiru. Jón á
Ánastööum þreif til nestis síns. Þaö var
skreiðarfiskur aö fornum hætti, lögö sam-
an flökin og haföi hann stungiö fiskinum í
innanávasa treyju sinnar. Hann fletti fisk-
inum sundur eins og veski og bauð okkur
aö gera svo vel. Viö átum eitthvaö af
skreiöinni, en síöan lagöi Jón hana saman
og stakk henni aftur i brjóstvasann. Hanh
mundi grípa til hennar á ný þegar hann
kæmi í Guölaugstungur meö stóöiö.
Jón var kært kvaddur viö Vókelshauga,
þar sem enn mótar fyrir gangnamannatóft,
því sama húsi og Helgi Jónsson frá Ana-
stööum kom til í kafaldshríö til aö biöa eftir
samferöamanni sínum. Þeir voru aö leita
aö kindum. Helgi hélt til byggöa en sam-
feröamaöurinn villtist og hefur Pálmi Hann-
esson skrifaö skilmerkilega um þetta og
/llí
35
kallaöi frásögnina: Villa á Eyvindarstaöa-
heiöi. Báöir þessir menn unnu eindæma
þrekvirki aö halda lifi i þessari reisu, en
Helgi var svo ákafur, þegar hann kom til
byggöa og búinn aö uppgefa hross sem
hann teymdi, aö hann vildi óöur fara sam-
stundis aftur upp á heiöina til aö leita. Sá
villti kom fram í Vesturdal um þaö leytl,
sem leitarflokkur ætlaöi aö halda á fjöllin.
Helgi var einstakt hraustmenni og til dæm-
is um þaö brotnaöi þil í Svartárdal undan
átökum hans, þegar honum sinnaöist út af
sleöa sem honum og bróöur hans var gef-
Inn frá Ameríku og þótti gersemi. Var þá
mikill gustur af Heiga, sem annars var
dagfarsprúöur maöur. Af honum er kominn
fjöldi fólks, sem allt er hiö ágætasta, bæöi
til líkama og sálar.
Jón á Ánastööum, óskyldur Helga, sté á
bak gráum hesti sínum viö Vékelshauga og
reið til árinnar. Hann teymdi annan gráan
eins og fyrr. Hundur sem meö var í ferðinni
brá ekki vana sínum viö vatnsföll, heldur
stökk upp á þófann aftan viö hnakk Jóns til
aö fá ferju yfir ána. Viö lágum í makindum
hjá tóftinni og horföum á þetta feröavafst-
ur og höföum gaman af. En áhyggjurnar
komu til sögunnar, þegar Jón var kominn
yfir ána. Þá vildi hundurinn fara af baki og
stöövaöi Jón hestinn af því tilefni. Hnakk-
ólarnar héngu í lykkjum niöur frá þófanum
og niöur í nára hestsins, og bar svo til aö
hundurinn renndi framfótunum niöur með
lendinni um leiö og hann ætlaöi aö stökkva
af. Viö þaö smeygöist lykkjan vinstra meg-
in upp á fætur hans og geröist nú margt í
senn. Hesturinn ærðist þegar hann fann
hundinn klóra í nára sér, en Jón hélt fast
viö hann, svo hann gat ekki annað en snú-
ist í hringi á sama blettinum. Mikill ryk-
mökkur þyrlaöist upp i kringum hesta,
mann og hund og sá um tíma ekki í þá fyrir
ryki, en viö heyröum ýlfriö í hundinum yfir
ána, þar sem hann hékk i ólunum á trylltum
hestinum. Jón geröi tilraun til aö komast af
baki og lyfti hægri fætinum úr ístaöinu og
komst meö hann upp á hestinn. En þar var
afturendinn á hundinum fyrir og varö fæt-
inum ekki þokaö lengra. Nokkra hringi
snerust þeir þannig meö ýlfrandi hundinn.
Síðan kom Jón sér aftur fyrir í hnakknum,
þreif hraustlega til hundsins og dró hann
upp úr lykkjunni og henti honum til jaröar.
Meö því lauk hringferöinni og rykiö tók aö
sjatna. Viö þremenningarnir á hólnum
byrjuöum fyrst aö hlæja að þessum aöför-
um, en hættum því fljótt og hlupum til
hesta okkar til aö koma til hjálpar. En þá
var stríöinu lokiö, og Jón hélt hratt í suður-
átt á eftir stóöi sínu án þess aö líta viö, eins
og svona flækjur væru alvanalegar. Hund-
urinn tók sprettinn líka.
Viö snerum heim í kvöldsólinni og fórum
mest fetið og sögöum fátt. Við áttum eftir
aö vera nokkra daga í Bugum og þaö var
furöu gestkvæmt. Páll Sigurösson, seinna
á Kröggólfsstööum, kom meö hóp fólks
ríöandi einn daginn frá Hveravöllum og
ætlaöi í einum áfanga til Varmahlíöar. Ekki
heföi ég viljaö leggja á mig slíkan reiðtúr
aö mestu oröinn óvanur hestum. Og
Reykjafeögar komu í þoku og regni eitt
kvöldiö meö fé sitt, Jóhannes hreppstjóri
og synir hans Indriöi og Kristján. Þeir voru
gegnvotir, en létu þaö ekki á sig fá. Meö
þeim var Ingólfur Daníelsson frá Steins-
stööum, öldurmannlegur en hress og haföi
marga bleytuferöina fariö um fjöllin. Þegar
þeir komu vorum viö fluttir inn í kofann,
enda var ólíkt hlýrra aö liggja þar en í
tjaldi. Enga drauga sá Ánastaöa-gráni eftir
aö hafa fælst viö komuna, og ekki var aö
tala um okkur. Þeir Reykjamenn og Ingólf-
ur lögöu sig um stund í kofanum og steig
gufan upp af þeim vegna bleytunnar. Sú
mynd lenti síöan í Landi og sonum og
margt fleira frá heiðinni, sem ekki heyrir til
frásögn af feröalagi. Jón á Ánastöðum
kom til baka daginn eftir aö viö skildum viö
hann hjá Haugakvísl og haföi legið úti um
nóttina. Hann var á jarpskjóna og fór mik-
inn. Samt stansaöi hann hjá okkur og þáöi
bleikju, sem ég steikti handa honum eftir
kúnstarinnar reglum. Bleikjuna og mig
blessaöi hann í bak og fyrir, en skreiöar-
fiskinn lét hann vera, ef hann var þá ekki
búinn meö hann. Mér sýndist nú samt aö
ég sæi á sporö þegar hann hallaði sér fram
á makka jarpskjóna viö aö fara á bak. Fór
þaö eins og fyrr, aö skjóni tók striklö niöur
af hólnum meöan Jón var enn með hægri
fótinn á lofti einhvers staöar yfir baki
hestsins. Löng leiö var fyrir stafni til Ána-
staöa og því nógur tími fyrir hraöfara mann
aö komast í ístaöiö.
Reykjavík 27. júlí 1984.
Indriöi G. Þorsteinsson.