Morgunblaðið - 10.08.1984, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 1984
r
■
SUÐUR
AFRÍKA
Séð með augum
sudur-afrískra liósmyndara
Suöur-afrískir rithöfundar hafa í
gegnum tíðina ekki veriö einir
um aö beita pennanum gegn aö-
skilnaðarstefnunni. Þar hafa
margir samlandar þeirra í blaöamannastétt
komiö viö sögu. Tímaritið DRUM var stofn-
aö 1951, gagngert sem vettvangur blökku-
manna í blaöamanna- og Ijósmyndarastétt.
DRUM hefur veriö eitt umdeildasta tímarit
landsins og deilur risiö vegna skrifa og ekki
síst Ijósmynda.
„Aö starfa fyrir DRUM, þaö gerir enginn
nema af hugsjón," sagöi A. Sparks, frétta-
skýrandi The Observer, í grein sem hann
skrifaöi nýlega, þegar tímaritiö, sem marg-
oft hefur rlöaö á barml gjaldþrots, var í
byrjun þessa árs keypt af útgáfufyrirtæki
sem hefur stutt suður-afrísk stjórnvöld.
Kaupendurnir hafa lýst því yfir aö stefnu
þess veröi ekki breytt, en margir eru ugg-
andi um aö DRUM líöi senn undir lok sem
vettvangur gagnrýnins fréttaflutnings.
Myndin hér aö ofan, sem var tekin fyrir
30 árum, er ein sú umdeildasta sem blaöiö
hefur birt á ferli sínun. „TAUSA" nefndi
suður-afríski Ijósmyndarinn Bob Gosani
myndina sem hann tók þegar veriö var aö
leita á föngum aö loknum vinnudegi í fang-
elsi í Jóhannesarborg. í för meö Gosani var
blaöamaöurinn Arthur Maimane, sem
skrifaöi um myndatökuna fyrir DRUM í
mars 1954. Þar sagöi hann m.a. aö myndin
sýndi þá aöferð sem væri beitt til að leita á
föngum aö tóbaki eöa „dagga“, ööru nafni
„marihuana". Maimane vitnaði í fangelsis-
lög Suöur-Afríku þar sem m.a. segir aö viö
leit á líkama eöa klæöum sakamans skuli
gæta þess aö skeröa ekki velsæmi eöa
sjálfsviröingu viökomandi. „Meö aöferð
þeirri sem þarna tíökast er hvorki skeitt um
velsæmi eöa sjálfsviröingu,“ segir Mai-
mane. „Tausa-aðferðin er niöurlæging sem
hvorki þjónar tilgangi né hefur tilætluö
áhrif. Hún er hluti af sálfræöilegum stríös-
rekstri í landi aöskilnaöarstefnunnar." Þá
lýsti Maimane aðferðinni viö myndatökuna:
„Ég feröaöist með Bob Gosani til að
kanna aöstæöur til Ijósmyndunar viö ýmis
fangelsi. Viö leituöum aö „gægjugötum"
sem viö gætum mögulega tekiö myndir inn
um, en þaö eina sem við sáum voru háir
veggir og byrgöir gluggar.
Um morgun fórum viö aö „Virkinu“,
stóru fangelsi í Jóhannesarborg og geng-
um umhverfis þaö. „Númer fjögur" kalla
Afríkanar þetta hrikalegasta og mest hat-
aöa fangelsi Suöur-Afríku. Klukkan fjögur
á daginn koma fangarnir inn frá vinnu, hlið-
in opnast og skella jafnóðum í lás.
Meöfram „Virkinu" er þröngur stígur.
Þaöan gátum viö séö inn í fangelsisgaröinn
í gegnum sprungur á bárujárnsveggnum.
Hinum megin stígsins var bygging meö
flötu þaki, þaðan sem hægt var fá góöa
yfirsýn inn í fangelsiö. Byggingin var reynd-
ar heimavist fyrir hvítar hjúkrunarkonur.
Þegar ég kom aftur á skrifstofuna hringdi
ég í umsjónarmann heimavistarinnar og
baö um leyfi til aö taka „yfirlitsmyndir" af
Jóhannesarborg ofan af þakinu. Leyfið var
veitt og Bob fékk lánaöa myndavél meö
öflugri aödráttarlinsu, sem helst minnti á
fallbyssu og tvo menn þurfti til aö halda á.
Ég gat ekki sent Bob einan til aö taka
myndirnar — hver myndi trúa því aö
blökkumaöur kynni aö taka myndir? Því
baö ég Deborah, hvitu skrifstofustúlkuna
okkar, aö fara. Hún yröi Ijósmyndarinn, en
viö Bob yröum „vikapiltarnir“.
Viö komum til heimavistarinnar um kl. 4
og umsjónarmaðurinn fylgdi okkur upp á
þakiö. „Þvílíkt útsýni!“ sagöi Deborah og
vakti athygli umsjónarmannsins á Jóhann-
esarborg. „Já,“ sagöi umsjónarmaöurinn,
„og viö erum meira aö segja meö heilt
fangelsi hinum megin.“ Deborah leit niður.
50 fetum neöar var fangelsisgaröurinn.
Fangarnir voru nýkomnir frá vinnu og sátu
þétt í fjórum rööum. Viö annan enda
garösins var evrópskur varömaöur, í stutt-
erma skyrtu og meö hendur á mjöðmum.
Fyrir framan hann stóö berstrípaöur fangi.
Allt í einu byrjaöi nakti fanginn aö hoppa
og hrista sig, hélt höndunum fyrir ofan höf-
uö sér og klappaöi þeim saman. Opnaði
munninn, stökk hátt í loft upp, hringsnérist
í loftinu og lenti þannig að hann snéri baki
í varömanninn. Lagöist síðan á fjóra fætur
og teygöi hendurnar út meö hliöunum — á
meöan varömaöurinn horfði íbygginn á.
Nakti maöurinn leit viö, horföi á varömann-
inn sem jánkaöi, stóö upp, tók fötin sín og
gekk í átt til fangaklefanna. Næsti maöur í
rööinni stóö upp og athöfnin var endurtek-
in.
Þetta var Tausa-dansinn sem viö höfö-
um heyrt um. Bob og ég byrjuðum að færa
myndavélina, en Deborah gekk ásamt um-
sjónarmanninum yfir á hinn hluta þaksins.
Hún tók yfirlitsmyndir af Jóhannesarborg
og hélt uppi samræöum um blómagaröinn
á þakinu.
Bob snéri myndavélinni í átt aö Tausa-
dansaranum og smellti af. Fangarnir sem
sátu á jöröinni fóru aö veita eftirtekt þess-
um fyrirferöarmikla hlut sem beint var í
áttina aö þeim og flissuöu. Varömaöurinn
var í fyrstu of uþptekinn við að fylgjast meö
dansinum til að taka eftir ókyrröinni á meö-
al fanganna. En allt í elnu leit hann upp og
sá myndavélina. Annar varömaöur kom að
og báöir horföu ögrandi upp á þakiö. Viö
pökkuöum saman í flýti og létum okkur
hverfa.”
Tausa. Höf. Bob Gosani
„Matarskömmtun". Höf. lan Borry.
„Maöur og barn“ nefnir Peter Magubane þesaa mynd sína frá atburöunum f Sharpville
1959.