Morgunblaðið - 17.08.1984, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. ÁGÚST 1984
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 17. ÁGÚST 1984
17

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintakiö.
Kvótinn að fyllast
Fregnir berast um að nú séu
skip viða um land langt
komin með þorskkvóta sinn í ár
og að óbreyttu sé ekki í mörg
horn að líta í atvinnumálum
þar sem afli þeirra er mesta
búbótin. Þegar ákvarðanir voru
teknar um kvótaskiptinguna
sáu útgerðarmenn, skipstjórar
og sjómenn það svart á hvítu
hvað þeir höfðu til umráða af
þorskinum í sjónum. Síðan hef-
ur það verið undir þeim komið
en ekki öðrum hvernig að veið-
um þessa magns er staðið.
Fráleitt er að ætla að nú sé
unnt með þrýstingi á stjórn-
málamenn að fá þá til að
rýmka kvóta eftir þörfum ein-
stakra skipa. Bogni sjávarútv-
egsráðherra vegna slíks þrýst-
ings hrynur grundvöllurinn
undan fiskveiðistefnu ríkis-
stjórnarinnar.
Haraldur L. Haraldsson,
bæjarstjóri á ísafirði, lýsir í
Morgunblaðinu á miðvikudag
þeirri vá sem kann að vera á
næsta leiti í atvinnumálum ís-
firðinga vegna þess að togar-
arnir á staðnum eiga eina til
þrjár veiðiferðir eftir til að
fylla þorskkvótann sinn.
í Morgunblaðinu í gær er
leitað álits manna á þessum yf-
irlýsingum bæjarstjórans. At-
hyglisvert er að lesa þau um-
mæli Jóns Páls Halldórssonar,
framkvæmdastjóra Norður-
tangans hf., að hann telur
kvótakerfið ekki hið alvarleg-
asta sem við er að etja um
þessar mundir í fiskvinnslu og
útgerð, verri sé erfið afkoma
fyrirtækjanna í þessum grein-
um, en sú erfiða staða getur að
mati Jóns Páls kollvarpað at-
vinnulífi á ísafirði. Pétur Sig-
urðsson, formaður Alþýðu-
sambands Vestfjarða, segir í
Morgunblaðinu í gær að alvar-
legt ástand blasi við á ísafirði
„og það er fyrst og fremst
vegna þess ábyrgðarleysis sem
útgerðarmenn hér hafa sýnt að
undanförnu," segir verkalýðs-
foringinn og bætir við: „Þeir
hafa mokað fiski á land án þess
að hafa nokkur tök á að vinna
hann á viðunandi hátt. Og svo
kóróna þeir ábyrgðarleysið
með því að fara nú að sigla með
aflann." Guðmundur Guð-
mundsson hiá Hrönn hf., sem
gerir út Isafjarðartogarann
Guðbjörgu, segir svo í Morgun-
blaðinu í gær, að það sé út í
hött að tala um að treina sér
fiskinn, og bætir við: „Bóndinn
situr ekki inni í brakandi
þurrki og á sama hátt má segja
að sjómenn sæki fiskinn þegar
hann gefst."
1 svörum þessara þriggja
manna koma fram viðhorf sem
setja svip sinn á umræður um
land allt þegar kostir og gallar
kvótakerfisins eru metnir. Sé
það rétt að meiri afli berist að
landi en unnt er að vinna með
viðunandi hætti eru veiðarnar
ekki stundaðar með hliðsjón af
hag þeirra sem vinna aflann í
landi. Og hvers vegna er ekki
unnt að treina sér fiskinn? Það
er ekki sannfærandi að bera
saman störf bænda og sjó-
manna eins og Guðmundur
Guðmundsson gerir. Ríkis-
stjórnin hefur nú gripið til
ráðstafana sem hún telur að
koma eigi útgerð og fiskvinnslu
yfir þann hjalla sem Jón Páll
Halldórsson telur erfiðastan.
Hinn reyndi framkvæmda-
stjóri telur þær aðgerðir þó
ekki duga.
Stjórnmálamennirnir eiga
ekki auðvelda daga og mánuði
framundan. Að þeim er sótt af
vaxandi þunga úr öllum áttum.
Framkvæmd kvótakerfisins
hvílir þó ekki á þeirra herðum,
þeim sem ferst hún illa úr
hendi hljóta sjálfir að taka af-
leiðingum þess.
Seinheppni
Reagans
Ronald Reagan, Banda-
ríkjaforseti, var sein-
heppinn í efnisvali þegar hann
reyndi hljóðnema fyrir út-
varpssendingu og hrósaði sjálf-
um sér fyrir að hafa gert ráð-
stafanir til að sigrast á Sovét-
ríkjunum með loftárás. Nú er
deilt um það hvort flokka beri
þetta undir stráksskap eða elli-
glöp en hvort tveggja þykir
ámælisvert þegar sjálfur for-
seti Bandaríkjanna á í hlut.
Það er mannlegt að mistak-
ast en mistök af þessu tagi geta
orðið stjórnmálamönnum
dýrkeypt enda er að Reagan
sótt úr öllum áttum. Réttilega
á hann gagnrýni skilið ekki síð-
ur en tæknimennirnir er
brugðust trúnaði forsetans og
sendu ummæli hans utan
dagskrár út á öldum ljósvak-
ans. Fráleitt er hins vegar að
taka mark á hræsnisfullum
upphrópunum sovésku áróð-
ursvélarinnar af þessu tilefni. í
Kreml glettast menn ekki með
árásir heldur framkvæma þær
eins og Ungverjar, Tékkar og
Afganir hafa mátt þola.
Þetta atvik breytir engu á
vettvangi alþjóðamála en gefur
höggstað á Reagan einmitt þar
sem hann er veikastur fyrir, að
hann sinni ekki forsetastarfinu
af nægilegri alvöru eða skorti
til þess þrek. Bandarískir kjós-
endur segja í nóvember síðasta
orðið um áhrif ummæianna á
pólitáika framtíð Reagans.
Eftirlaun eftir árið 2000:
E ftirlaunakreppa á næsta leiti
Það kann að vera, að fjármála-
ráðherrum okkar tíma finnist þeir
eiga úr vöndu að ráða við að draga
úr opinberri eyðslu, en engu að síð-
ur munu arftakar þeirra á tuttug-
ustu og fyrstu öldinni öfunda þá!
Eftir þrjátíu ár verða iðnríkin
nefnilega að springa af ellilífeyris-
þegum. Kostnaðurinn mun gera
börnin þeirra gráhærð!
Aðalálagið verður, þegar börn
fædd í stóru bylgjunni á fimmta
áratugnum, komast yfir sextugt,
snemma á næstu öld, einmitt í sömu
mund og fækkun fæðinga á árunum
eftir 1960 er farin að hafa áhrif á
fjölda starfandi fólks. En breyting-
in á aldri þegnanna er kostnaðar-
söm. í nær hverju einasta iðnríki
fjölgaði lifandi fæddum á árunum
1895—1914, en síðan dró lítillega úr
þeim eftir 1919. Vegna þess að betri
heilsugæsla og næring hefur stuðlað
að sífellt lengri ævi, hefur hið svo-
kallaða „framfærsluhlutfall" —
fjöldi lífeyrisþega á móti fólki á
starfsaldri — sífellt farið hækk-
andi.
Eftir 1960 hafa einkum þessir
þættir stuðlað að aukningu útgjalda
til félagsmála:
Heilbrigðismál. Á árunum milli 1960
og 1981 jukust útgjöld til heilbrigð-
ismála um 18% að raungildi í lönd-
um OECD, vegna breytinga á aldri
þegnanna. Þessi upphæð hefði orðið
enn hærri, ef ekki hefði dregið úr
fæðingum eftir 1975, en ungabörn
eru líka aldurshópur, sem einnig er
mjög kostnaðarsamur fyrir heil-
brigðiskerfið.
Lífeyrir. Á milli 1960 og 1975 jukust
útgjöld sjö stærstu ríkjanna í
OECD til eftirlauna um 40% að
raungildi! Þetta svarar til u.þ.b.
2,2% vaxtar á ári. Eftir 1975 beittu
mörg ríki niðurskurði í eftirlauna-
kerfum sínum, en hafa samt þurft
að mæta 1,8% aukningu raunút-
gjalda til eftirlauna. Myndin er hér
fylgir sýnir, hvernig þeir þættir út-
gjalda til félagsmála, sem tengjast
aldri þegnanna, hafa vaxið síðan
1960.
Ad borga fyrir afa
En fleira kemur til álita. Taflan
sem einnig fylgir sýnir nýlegar spár
um framfærsluhlutfallið fram til
ársins 2030 í Bandaríkjunum,
Vestur-Þýskalandi, Japan og Bret-
landi. í spánum er gert ráð fyrir
litlum breytingum á frjósemi og
lífslíkum. Hvort tveggja er íhalds-
samt metið svo framfærsluhlutfall-
ið gæti hækkað jafnvel hraðar en
spáin gerir ráð fyrir.
Kostnaðurinn, sem verður vegna
breytts hlutfalls þiggjenda og greið-
enda er mismunandi vegna mis-
munandi lífeyriskerfa í löndunum,
en eitt er þó sameiginlegt: með
óbreyttu fyrirkomulagi mun koma
að því að lokum að útgjöldin verða
meiri en tekjurnar.
í Bandaríkjunum er gert ráð fyrir
að hlutfall eftirlaunaþega á móti
launamönnum muni vaxa frá 20%
1980 í 23% árið 2000, í 33% árið
2020 og í 42% árið 2030. Um árið
2055 verður hlutfallið að öllum lík-
indum hærra en 50%, aðeins tveir
vinnandi fyrir hvern eftirlauna-
þega.
Prófessor Sherwin Rosen við há-
skólann í Chicago hefur áætlað,
hver áhrif þetta hafi á eftirlauna-
kerfið. Hann byrjar á árinu 1981 og
aðalatriði spárinnar er það, að á ár-
unum 2005 og 2030 muni árleg fjár-
vöntun, til viðbótar því, sem núver-
andi iðgjöld gefa, vera um það bil 20
milljarðar dollara. Svartsýnni spá,
en samt skynsamleg, gerir ráð fyrir
að fjárvöntunin muni nema um 50
milljörðum.
í Vestur-Þýskalandi hafði hlutfall-
ið eftirlaunaþegar/launamenn náð
45% árið 1980 og var það trúlega
það hæsta í veröldinni. Ekki er gert
ráð fyrir að þetta hlutfall hækki
fram til 1995, en þá mun það taka
kipp upp á við. Um 2005 mun hlut-
fallið verða komið í 60% og árið
2030 í 90% eða næstum einn ellilíf-
eyrisþegi á hvern vinnandi mann.
Þeir Karl Heinz Juttermeier og
Hans Georg Petersen í Kiel hafa
reiknað út, að sambandsstjórnin
muni koma til með að þurfa að
hækka iðgjöld upp í u.þ.b. 32% af
brúttótekjum (í Vestur-Þýskalandi
eru iðgjöld greidd af launþegum og
atvinnurekendum). Þetta mundi
koma skattaprósentunni hjá fjöl-
skyldum með meðaltekjur upp í yfir
80%. Spárnar eru bjartsýnar að því
leyti, að þær gera ráð fyrir almenn-
um hagvexti í Vestur-Þýskalandi
um 3,5% árlega fram til ársins 2000
og 2,4% eftir það.
Það, hve eftirlaunin eru rífleg í
Vestur-Þýskalandi, á sinn þátt í því,
hve vandamálið verður stórt þar.
Eftirlaunin eru miðuð við samsvar-
andi laun á markaðnum og eru
skattfrjáls. Þetta hefur í för með
sér, að margir hafa úr meiru að
spila eftir að þeir komast á eftir-
laun, en áður.
Útlitið er ekki eins svart í Bret-
landi. Hlutfall lífeyrisþega á móti
launþegum var 36% 1981 en hækkar
aðeins í 45% árið 2030. Raunar mun
þetta hlutfall lækka á árunum
kringum aldamótin og komast niður
í 33%.
Bretar standa engu að síður
frammi fyrir stórauknum útgjöld-
um til eftirlauna. Þar er um að ræða
kerfi, sem umbunar mönnum sér-
staklega fyrir að hafa tollað í opin-
berri þjónustu (kerfi þetta er
skammstafað „SERPS" á ensku).
Nú er fáum greitt samkvæmt þessu
kerfi, en þeim byrjar að fjölga mjög
eftir árið 2000, enda var kerfið sett
á laggirnar 1978. Til þess að kosta
þessa viðbót telja sérfræðingar að
til þurfi að koma hækkun framlaga
úr 16,5% í 20,5% brúttótekna árið
2018. Sumir telja reyndar að þessi
upphæð sé allt of lág og fjárvöntun-
in árið 2030 verði um 20 milljarðar
punda á núvirði eða meiri en nemur
núverandi halla á fjárlögum Breta.
Japanir munu eldast óhemjulega
ef svo má að orði komast. Milli ár-
anna 1970 og 1990 mun fjöldi fólks
65 ára og eldra aukast um 86% eða
úr 7,4 milljónum í 13,8 milljónir. Á
árunum milli 1945 og 1960 minnkaði
meðalbarnafjöldi í fjölskyldu úr 4,5
í 2,0 og var orðinn 1,8 árið 1978 að
meðaltali. Afleiðing þessarar breyt-
ingar er, að hlutfall lífeyrisþega á
móti launþega, mun hækka frá að-
eins 8,0% 1976 upp í 23% 1990, f
37% árið 2000 og upp í 63% árið
2025.
Jafnvel þótt gert sé ráð fyrir að
ríkið auki sinn hluta í lífeyriskerf-
inu frá þvi sem nú er, en því hefur
verið heitið, þýðir þetta hrun jap-
anska lífeyriskerfisins. Eða, það
mundi gera það, ef fjármögnun jap-
anska kerfisins væri með sama
hætti og í öðrum vestrænum lönd-
um.
Gegnumstreymiskerfín
Iðnríkin hafa flest tekið þann
kost að fjármagna eftirlaunakerfi
sín með svokallaðri gegnumstreym-
isaðferð — skattar og iðgjöld þeirra
sem greiða í sjóðinn nú eru notuð
beint til þess að greiða lífeyrisþeg-
um eftirlaun. Þessi gegnumstreym-
iskerfi voru sérlega vinsæl meðal
ríkisstjórna eftirstríðsáranna,
vegna þess sem mætti kalla „keðju-
bréfaeðli" þeirra: Þeir sem fyrst
nutu eftirlauna þurftu lítið eða ekk-
ert að greiða til sjóðanna og eftir-
launin voru eins og himnasending.
Þegar lífeyriskerfin komust til
meiri þroska, virtist þetta enn hafa
sína kosti en þá aðeins með því að
„veðsetja framtíðina". Mikil efna-
hagsleg gróska á árunum milli 1950
og 1960, ásamt vaxandi fjölda laun-
þega sem greiddu iðgjöld, urðu til
þess að hægt var að auka stöðugt
greidd eftirlaun. Hver nýr hópur líf-
eyrisþega fékk greitt meira en hann
hafði borgað sjálfur. öllum stóð á
sama um þetta þvi byrðin á hvern
iðgjaldsgreiðanda fór líka minnk-
andi.
Þessi blekkingarhringekja er nú
að snúast við. Minni hagvöxtur,
sami eða minnkandi fjöldi iðgjalda-
greiðenda og vaxandi fjöldi lífeyris-
þega hefur í för með sér að þetta
gegnumstreymi verður að hætta.
Brátt verða launþegar að greiða
iðgjöld sín inn í kerfi sem í raun og
veru eru vonlaus. Þegar svo er kom-
ið getur gegnumstreymiskerfi ekki
gengið. Þegar og ef stjórnvöld
ákveða efri mörk skattheimtu mun
breyting eins og þessi sem verður á
aldursskiptingu þjóðar hafa í för
með sér að opinber framlög og elli-
lífeyrir verða að lækka ef ekki er
dregið úr öðrum framlögum ríkis-
ins.
Eru Japanir hagsýnir?
Lífeyriskerfi Japana byggjast á
sjóðsöfnun fremur en gegnum-
streymi. f sjóðsöfnunarkerfi byggj-
ast greiðslur til lífeyrisþega á því
sem hann og félagar hans greiddu
til sjóðsins á starfsævi sinni. Þann-
ig hefur megin-ríkiskerfið Kosei-
Nenken-Hoken (KNH) byggt upp
gilda varasjóði sem að öllu eðlilegu
ættu að duga til að standa við
skuldbindingar í framtíðinni.
Til þess að menn geti áttað sig á
kostum sjóðsöfnunarkerfis Japana
er rétt að bera saman það sem Jap-
anir borga nú í iðgjöld til kerfisins
og hvað þeir mundu greiða ef þeir
hefðu gegnumstreymiskerfi. í gegn-
umstreymiskerfi þyrftu þeir að
greiða nú 3,9% af brúttótekjum. Ef
ekki er gert ráð fyrir aukningu
rauntekna færi þetta hlutfall upp í
yfir 30% árið 2025 (jafnvel þótt gert
væri ráð fyrir tekjuaukningu upp í
2% árlega mundi þetta samt fara
upp í 25%).
í sjóðsöfnunarkerfinu sem nú er
við lýði greiddu Japanir (1980)
10,6% af brúttótekjum og hámarks-
iðgjald er um það bil 54.000 íslensk-
ar krónur á launþega á mánuði.
Launþegar nú eru að greiða fyrir
hærri kröfur sem þeir munu gera til
lífsins í framtíðinni fremur en til að
mæta tiltölulega hógværum kröfum
þeirra sem nú eru gamlir. Þetta
hlutfall, 10,6%, kemur ekki til með
að þurfa að breytast. Sjóðsöfnun-
arkerfi eru nefnilega ónæm fyrir
breytingum sem kunna að verða á
aldursskiptingu þjóða. Nauðsynlegt
hlutfall iðgjalda byggist einungis á
upphæð lífeyris og því hve vel fjár-
magn sem safnast í sjóðinn er
ávaxtað.
Og þar liggur hundurinn grafinn.
Það er stefna japönsku stjórnarinn-
ar að nota KNH-sjóðinn til fjárfest-
inga innanlands svo sem í vegagerð.
Vextirnir sem stjórnin greiðir af því
fé sem hún fær að láni eru ákveðnir
af hennr og eru töluvert neðan við
vexti á frjálsum markaði. Á sein-
ustu árum hafa raunvextir af því fé
sem ríkið hefur haft að láni frá
sjóðnum verið neikvæðir. Með nú-
verandi hlutfalli iðgjalda og lífeyr-
isgreiðslna er efnahagur KNH-
sjóðsins í raun óheilbrigður.
Reyndar er það svo að þótt vext-
irnir væru jákvæðir mundi höfuð-
stóllinn ekki fara vaxandi. Noriyuki
Takayama við Hitotsubashi-háskól-
ann hefur reiknað út að til þess að
sjóðurinn geti staðið við lífeyris-
skuldbindingar sínar eins og þær
voru 1981 og miðað við að ekki verði
breyting á eftirlaunaaldri (nú 60 ár)
verði stjórnin að hækka iðgjöld úr
10,6% í 16,2%. Er þá gert ráð fyrir
2% raunávöxtun á fjármunum
sjóðsins. Ef ávöxtunin er hins vegar
engin, þurfa iðgjöldin að hækka upp
í um það bil 30% og ef raunvextir
eru neikvæðir yrði hækkunin enn
meiri. Árin og afskipti ríkisins eru
stöðugt að rýra höfuðstól sjóðsins.
Þegar næsta stökk verður í aldurs-
dreifingu Japana á næstu öld kann
að vera að ríkisstjórnin hafi þegar
neyðst til þess að taka upp hina
skaðlegu gegnumstreymispólitík.
Meiri sparnaður
Margir hagfræðingar halda þvi
fram að sjóðsöfnunarkerfi hafi
marga kosti fram yfir gegnum-
streymiskerfi. Ekki sé hægt að
segja að annað kerfið sé „ódýrara"
en hitt því þau kosti iðgjaldsgreið-
andann sömu fjárupphæð þegar til
lengri tíma er litið. Sjóðsöfnunar-
kerfi leggi hins vegar minni byrðar
á greiðandann þegar allt kemur til
alls vegna þess að þau stuðli að ör-
ari hagvexti.
Rökin fyrir þessu er eftirfarandi:
í efnahagskerfi í vexti leiði sjóð-
söfnunarkerfi til þess að sparnaður
verði meiri, menn leggja meira fyrir
eftir því sem þeir hafa meira milli
handanna. Þar með skapist fjár-
magn sem nýst geti til hagkvæmrar
fjárfestingar. I gegnumstreymis-
kerfi safnist hinsvegar ekki fyrir
neinir fjármunir og því aukist
sparnaðurinn ekkert.
Verið getur að þetta viðhorf sé
rangt. Robert Barro við Chicago-
háskóla hefur lýst dæmi um hvernig
gegnumstreymiskerfi getur haft
áhrif á sparnað. Þeir sem greiða til
gegnumstreymissjóða gera sér
grein fyrir að þeir munu trúlega fá
nokkra viðbót á eftirlaun í styrk frá
börnum sínum. Þeir muni því reyna
að leggja fyrir til þess að láta börn-
um sínum eitthvað eftir sem eins-
konar endurgreiðslu fyrir styrkinn.
Aðgerðir stjórnvalda til þess að
stýra sparnaði fólks og setja reglur
um arf munu ekki hafa áhrif heldur
einungis leiða til nýrra leiða en út-
koman verður sú sama.
Hagnýtar rannsóknir hafa meira
beinst að því að finna sparnaðar-
áhrif opinberra lífeyrissjóða sam-
anborið við einkasjóði. Martin
Feldstein, fyrrum formaður ráð-
gjafanefndar Reagans Bandaríkja-
forseta um efnahagsmál, hefur
framkvæmt nokkrar rannsóknir og
benda niðurstöður. þeirra til þess að
einkaneysla hafi aukist og sparnað-
ur minnkað þegar Bandaríkin tóku
upp opinbert eftirlaunakerfi. Nýrri
hagfræðirannsóknir hafa ekki leitt
til þeirrar niðurstöðu að opinber
eftirlaunakerfi dragi úr sparnaði.
Hver sem niðurstaðan verður í
þessari deilu er ljóst að þörfin á að
sjá vaxandi fjölda lífeyrisþega fyrir
lífeyri ógnar efnahagslegri fram-
vindu. Ef það verður ekki vegna
minni sparnaðar þá vegna minni
hvata til vinnu: Hinir háu skattar
sem spáð er að leggja þurfi á til þess
að standa straum af lífeyriskerfun-
um munu leiða til þess að atvinnu-
leysisbætur verða hærra hlutfall af
tekjum eftir skatta og því mun
verða meiri freisting til þess að skrá
sig atvinnulausan án þess að það sé
í raun nauðsynlegt. Þetta er víta-
hringur: æ færri vinnandi menn, æ
fleiri lifeyrisþegar og meira álag á
félagslega aðstoð. Þá er viðbúið að
hærra skatthlutfall muni leiða til
aukinnar „svartrar" atvinnustarf-
semi og þannig enn auka áþján og
byrðar þeirrar atvinnustarfsemi
sem eftir er.
Hinn ört vaxandi kostnaður við
lífeyriskerfin er samt aðeins topp-
urinn á ísjakanum. Jafnframt
breyttri aldursskiptingu í iðnríkj-
unum virðist gæta hneigðar til auk-
inna útgjalda til félagsmála.
Skuldadagar
Þótt unnt væri að fá stjórnmála-
menn til að hugsa þrjátíu ár fram í
tímann eru ráðin til að draga úr
kostnaði við eftirlaunin takmörkuð
og sársaukafull í framkvæmd.
ólíklegt er að horfið verði frá gegn-
umstreymiskerfum til sjóðsöfnun-
arkerfa og enn óliklegra að það tak-
ist. Reynsla Japana sýnir okkur að
jafnvel hagsýn stjórnvöld munu
eyða ávinningnum. Hætt er við að í
öðrum löndum yrði freistingin til
þess að nota digra sjóði til aukinnar
eyðslu of sterk til að standast hana.
Hinir raunverulegu kostir eru því
einungis: minni eyðsla eða hærri
skatttekjur.
Stjórnvöld gætu aukið skatttekj-
ur sínar með því að hækka skatta en
mörgum finnst að núverandi skatt-
heimta virki nú þegar hamlandi á
efnahagslífið. Hægt væri að draga
úr lífeyrisgreiðslum ef sambandið
milli vaxandi tekna og eftirlauna
væri rofið en eftirlaun þess í stað
tengd verðlagsvísitölu því verðlag
hækkar hægar en laun þegar til
lengri tíma er litið.
Þetta er í samræmi við þá skoðun
að eftirlaun skuli í raun einungis
tryggja afkomu en ekki vera í hlut-
falli við almennan kaupmátt. Þetta
tekur hins vegar ekkert tillit til þess
að fátækt í hinum ríku iðnaðarlönd-
um er mestan part „hlutfallsleg" —
fólk er fátækt miðað við aðra en
ekki vegna þess að það hafi ekki til
hnífs og skeiðar. Breyting á viðmið-
unarvísitölu eftirlauna mundi leiða
til vaxandi tekjumunar í þjóðfélag-
inu. Líklegt er að mörg lönd muni
þess í stað reyna að takmarka eftir-
laun við „þörf“ hvernig sem hún
yrði skilgreind, fremur en það eitt
að viðkomandi hafi náð eftirlauna-
aldri.
Bæði í Bandaríkjunum og Japan
eru uppi raddir sem telja að hækk-
un eftirlaunaaldurs (en hann er 60
ár i Japan og 65 ár í Bandaríkjun-
um) sé skynsamlegasta leiðin til
þess að leysa vandann. í Evrópu er
hins vegar, þótt merkilegt megi
virðast, reynt að lækka eftirlauna-
aldur til þess að draga úr atvinnu-
leysi.
Lönd sem það gera munu ekki
draga svo mjög úr atvinnuleysi. Þau
mun hins vegar gera hina aðvífandi
eftirlaunakreppu erfiðari viðfangs.
(Þýtt úr breska vikuritinu The Economiat
maí/1984 af Sambandi almennra lífejr-
iiMjóéa.)
EFTIRLAUNABYRÐIf Hlutfall þeirra sem fá eftir- 4 ~7 -90% ftí)
laun á n til lífeyr nóti þeir skerfan n sem g na. reiöa J / 70
r<-
V estur-Þý skaland J / • ■ SO
A — / /Ja pan X i Lú
'"*Bretlí ind**** :•>• ^O
^'*^an< Jaríkin JV 70
10
Spá 1V
« ,— ~\
19 Ekk sta og 70 75 e i er alls s rfsmenn ek miöaö við I0 85 S aöar um ki taldir i \ 19—64 án K) 95 2C iö ræöa s< /-Þýskalan i og 65 ára K)0 05 10 15 2 jmu hópa. Til dæmis dl. Öllum hópnum er og eldri í Bandaríkju 0 25 3 eru opint skipt eftir num. 0 >erir ddri
Dr. Oddur Gudjónsson
þessa reiknings skilst mér felast i
því, að við uppfyllt viss skilyrði
(tiltekin tímabinding), verður
reikningseigandi sjálfkrafa að-
njótandi bættra vaxtakjara,
hliðstætt því sem reikningshafar
annarra reikninga fá, ef vaxta-
kjörin breytast þeim í hag.
Hugmyndin, sem að baki þessu
liggur, minnti mig á regluna um
„ákvæði bestu kjara", sem oft
kemur við sögu í samningum um
milliríkjaviðskipti og ég þurfti
stundum að huga að. Hugtökin
„most favoured nation’s clause" og
„Meistbegunstungsklausel" eru
velkunn hugtök í slíkum samning-
um og gegna þar þýðingarmiklu
hlutverki. í stuttu máli þýðir
þetta, að ef land er aðnjótandi
þessarar reglu, t.d. í tollamálum,
fær það sjálfkrafa sömu aðstöðu,
Kaskóreikningur:
Sniðugt „útspil“
í vaxtasam-
keppni bankanna
— eftir dr. Odd
Guðjónsson
Með síðustu aðgerðum ríkis-
stjórnarinnar í peningamálum
stefnir hún að því að koma á auk-
inni samkeppni milli bankanna,
án þess þó að afnema með öllu
lögbundna handleiðslu (miðstýr-
ingu) Seðlabankans í þeim efnum.
Margir telja þetta til bóta og virð-
ast bankarnir tilbúnir i slaginn.
Auglýsingar þeirra um breytta
vaxtapólitík bera þess glögg
merki. Ljóst er þegar, að allmikill
mismunur hefir verið ákveðinn
milli einstakra vaxtareikninga og
líka milli einstakra banka. Yfir-
leitt eru þessar breytingar í hækk-
unarátt, hvað sem síðar verður.
Nú er ég lítt fróður í banka- og
vaxtapólitík, en mér finnst, að það
hljóti að vera næsta fróðlegt fyrir
þá, sem skyggnir eru á þessa hluti,
að komast nú að mati bankanna á
mismunandi þýðingu einstakra
vaxtareikninga fyrir hvern banka
um sig. Mig skiptir þessi vitneskja
litlu máli — forvitni mín beinist
frekar að því, hvernig þessari
vaxtasamkeppni reiðir af. Ánnars
er tilefni þessara þanka minna,
viðtal við Kristján Oddsson,
bankastjóra Verslunarbankans,
en það birtist hér í blaðinu í fyrra-
dag. í viðtalinu greinir banka-
stjórinn frá nýmæli, sem banki
hans hefur komið á og mér finnst
sniðugt „útspil“ í sambandi við
vaxtasamkeppni bankanna og
höfða auk þess til allstórs hóps
viðskiptamanna þeirra almennt.
Nýmæli þetta felst í opnun sér-
staks vaxtareiknings sem nefnist
kasko-reikningur. Eiginleikar
„í viðtalinu greinir
bankastjórinn frá ný-
mæli, sem banki hans
hefur komið á og mér
finnst sniðugt „útspil“ í
sambandi við vaxta-
samkeppni bankanna og
höfða auk þess til all-
stórs hóps viðskipta-
manna þeirra almennt.“
ef samningslandið veitir þriðja
landi bestu kjör. Þessi regla gildir
ekki aðeins í tollamálum heldur
einnig oft í víðari merkingu.
Af því sem hér hefir verið sagt
sýnist mér, að með stofnun
svonefndra kasko-reikninga sé
stefnt að því að veita reikningseig-
endum, að uppfylltum vissurn skil-
yrðum, hliðstæða aðstöðu og felst
í „reglunni um bestu kjör“ þeim til
handa, er hennar njóta.
Annars skal þess að lokum get-
ið, að ég er ekki allskostar sáttur
við kasko-reikningsnafnið. Finnst
það hafa hálf neikvæðan hljóm.
Slíkt skiptir þó ekki máli hér.
Ég vildi aðeins vekja athygli á
sniðugu „útspili" Verslunarbank-
ans í vaxtasamkeppni bankanna.
Dr. Oddur Gudjónssoa er fyrrver-
andi sendiherra.
Eiturefni fór niður
í Háskóla íslands
EITUREFNI sem nefnist acroly
fór niður í efnfræðirannsókna-
stofu Háskóla íslands um miðj-
an dag á þriðjudag. Slökkvilið
Reykjavíkur koma á staðinn og
með hjálp sérstakra hlífðarbún-
inga sem það hefur nýverið
fengið umráð yfir, var efnið
hreinsað upp.
Það er Almannavarnanefnd
Reykjavikur sem festi kaup á
þessum búningum og hafa þeir
því nú þegar sannað notagildi
sitt, að sögn Hrólfs Jónssonar,
varaslökkviliðsstjóra. Reynd-
ust gallarnir í alla staði mjög
vel.
Hrólfur sagði þetta efni að
vísu ekki mjög hættulegt, en
það virkaði strax á augu og nef
og brenndi hörund, kæmist
það í snertingu við það. Hann
taldi það hefði verið um lítri
sem fór niður og hefði tekið
um hálftíma að hreinsa það
upp.
Hrólfur sagði að notkun eit-
urefna yrði sífellt víðtækari og
því væri nauðsynlegt til að
vera við öllu búinn.