Morgunblaðið - 24.08.1984, Síða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. ÁGÚST 1984
k (Ljóam. Mbl. Árni Sœberg.)
Leiðangursmenn stilltu sér upp í Bergstaðastraetinu áður en þeir béldu fótgangandi til Hótels Loftleiða, sem var fyrsti áfangastaður áleiðis til Kaupmanna-
bafnar þann daginn, en þangað flugu þeir um kvöldið. Þeir eru frá vinstri: Leif Kjær Pedersen, sjúkrabflstjóri og kafari, þá koma Grænlendingarnir tveir,
sem þátt tóku í leiðangrinum, Kidtlak Dunek veiðimaður og Johan Davidsen, lögregluþjónn frá Holstensborg, Einar Gade-Jörgensen símvirki, Nils Ole
Coops hagfræðingur, Vagn Lundbye rithöfundur, Niels Holger Schöler dýralæknir, Torben Sveistrup lögfræðingur, þá kemur leiðangursstjórinn, Niels Stig
Preben Andersen, majór i konunglegu dönsku lífvarðasveitinni og Síríusi, og síðan Erik Jansen læknir.
„Fórum á 79. breiddargráðu til
þess að gjalda 75 ára gamla
þakkarskuld dönsku þjóðarinnar“
Ekki varð séð að meðlimir danska
Grænlandsleiðangursins, sem
kenndur er við minningu Jörgen
Brönlund, væru sérlega teknir eftir
nær tveggja mánaða návígi við Norð-
urheimskautið, þegar blm. Mbl.
hafði uppi á þeim á gistiheimili við
Bcrgstaðastrætið á þriðjudag. En
þeir stöldruðu aðeins við á íslandi í
sólarhring og héldu með Flugleiðum
til Kaupmannahafnar þá um kvöld-
ið.
Eins og fram hefur komið, var
ætlunarverk leiðangursins meðal
annars að komast að afdrifum
tveggja meðlima hins fræga „Dan-
mark'-leiðangurs, sem farinn var
til Grænlands árið 1906 og varð
m.a. til þess að tryggja Dönum
endanleg yfirráð yfir Austur-
Grænlandi, sem Norðmenn gerðu
einnig tilkall til á þeim tíma.
Helst átti að finna jarðneskar leif-
ar þeirra Mylius-Eriksens og
Höeg Hagens, sem haustið 1907
sögðu skilið við „Danmark“-leið-
"angurinn á ísnum við Indipen-
dence-fjörð ásamt þriðja manni,
Grænlendingnum Jörgen Brön-
lund, sannfærðir um að þeim tæk-
ist að ná til byggða upp á eigin
spýtur.
Þá sannfæringu guldu þremenn-
ingarnir með lífi sínu. Jarðneskar
leifar Brönlunds fundust vorið
1908 á austurodda Lambert Lands.
Honum var tekin gröf og var sú
óhreyfð og gleymd allt til ársins
1963, að nýr leiðangur fann hana
aftur. Hinir mennirnir tveir eru
enn ófundnir.
Einu vísbendingarnar um það
hvar lík Dananna tveggja muni að
finna, gefur að líta í síðustu orð-
um dagbókar Jörgens Brönlund,
og fram á þennan dag hefur eng-
um tekist að túlka þau orð með
sýnilegum árangri. Ekki heldur
mönnunum tíu, sem snéru heim
f frá auðnum Austur-Grænlands
síðastliðinn þriðjudag.
En leiðangursstjórinn, N.S.
Preben Andersen, er hins vegar
einn þeirra, sem árið 1963 fundu
gröf Brönlunds, „mjög vel varð-
veitta“, á Lamberts Landi við
„79-Fjorden“. En fjörðurinn sá
mun, þrátt fyrir nafnið, vera
skyldari einhvers konar skriðjökli
eða ísbreiðu á sjötugustu og ní-
undu breiddargráðu norðurs en
því náttúrfyrirbrigði sem fyrst
kemur upp í hugann.
„Lausn gátunnar hlýtur að
liggja grafin annars staðar og nýir
leiðangrar geta afskrifað það
svæði, sem við leituðum á núna,“
sögðu leiðangursmenn við blm.
Mbl. og tóku jafnframt fyrir það,
að þeir væru mjög vonsviknir yfir
þessum málalokum. En alls kváð-
ust þeir hafa leitað á um 500 kíló-
metra svæði í loftlínu.
Hefur vakið mikla
athygli heimafyrir
Danir hafa fylgst með Brön-
lund-leiðangrinum af miklum
áhuga meðan á honum hefur stað-
ið. M.a. hefur Berlinske Tidende
reglulega birt þær fréttir, sem
hægt hefur verið að hafa af leið-
angrinum, á forsíðu sunnudags-
blaðs síns og meðan blm. staldraði
við hjá þessum hressilegu norður-
förum linnti ekki símhringingum
frá dönskum fjölmiðlum. Þeir fé-
lagar sýndu þessari ásókn landa
sinna reyndar lítinn áhuga en
voru hins vegar afar viðræðugóðir
við viðstadda og lögðu allir eitt-
hvað til málanna. Einna drýgstir
reyndust þó rithöfundurinn
Lundby, leiðangursstjórinn And-
ersen majór og læknirinn Jansen.
Hitt er svo það, að Norðaustur-
grænlensk landafræði er nokkuð
tormelt ókunnugum áheyrendum,
sér í lagi þegar um er að ræða
staði, sem byrja að vera til á
breiddargráðum þar sem mörg
heimskort enda.
Þeir félagar höfðu flestir brugð-
ið sér í bæjarferð um daginn og
m.a. keypt sér íslenskar hljóm-
plötur. Engar lopapeysur voru
hins vegar sjáanlegar, enda menn-
irnir væntanlega búnir að fá nóg
af slíkum klæðnaði um stundar-
sakir. Johan Davidsen, græn-
lenska lögregluþjóninum í hópn-
um, hafði verið boðið í kaffi til
íslenskra starfsbræðra sinna á
Miðbæjarstöðinni og rithöfundur-
inn Vagn Lundbye hafði gert svip-
aða ferð í Norræna húsið.
Lundbye er þekktur rithöfundur í
Danmörku og mörgum Íslending-
um að góðu kunnur frá fyrri heim-
sóknum sínum hingað til lands.
Hann hefur reyndar nýlokið við að
skrifa bók um Danmark-leiðang-
urinn, „Omkom 79 Fjorden" heitir
hún, og kvaðst hann vissulega
ætla að skrifa aðra um Brönlund-
leiðangurinn.
Úlfarnir eltu alltaf
„Við lögðum upp frá veður-
athugunarstöðinni Station Nord á
81. breiddargráðu, könnuðum síð-
an svæðið þar fyrir sunnan í þaula
og fórum allt fótgangandi," sögðu
þeir, en vildu ekki gangast við
mannraunum að ráði. „Leiðangrar
á óþekktum svæðum fela alltaf í
sér hættu, en við vorum vel undir
ferðina búnir og lentum ekki í
neinum kröggum, utan hvað einn
maður fótbrotnaði í íssprungu og
varð að snúa heim við annan
mann. Við vorum því tólf í upp-
hafi. Þar af höfðu níu okkar
reynslu af heimskautaleiðöngrum
og fimm okkar, þ.á m. leiðangurs-
stjórinn, hafa verið í konunglegu
varðsveitinni, Síríusi, einu her-
sveitinni í heiminum, sem fer um
eftirlitssvæði sitt á hundasleðum.
ísbirni sáum við nokkrum sinn-
um, en þeir tóku sem betur fer á
sig sveig þegar þeir urðu okkar
varir. Það er nokkuð mikið af
moskus-uxum og heimskautaúlf-
um á þessu svæði og fer heldur
fjölgandi. Úlfarnir eltu okkur all-
an tímann, en komu þó aldrei nær
okkur en í u.þ.b. 50 metra fjar-
lægð.
Hitinn fór sjaldnast mikið niður
fyrir frostmark en nú er veturinn
að koma þarna og því vissara að
hafa sig heim,“ sögðu þeir og
drógu því næst úr pússi sínu til-
efni fararinnar, dagbókartextann
dularfulla og sýndu blm.
Omkom 79-Fjorden
Textinn er svohljóðandi:
„Omkom 79-Fjorden efter forsög
hjemrejse over Indlandsisen i
November maaned. Jeg kommer
hertil i aftagende Maaneskin, og
kunde ikke videre af forfrosninger
i Födderne og af mörket. Andres
lig findes midt i Fjorden foran
Bræ (omtrent 2V4 Mil) Hagen
döde 15 November og Mylius om-
trent 10 dage efter.
Jörgen Brönlund."
(Á ísl. líta þessi orð út eitthvað
á þessa leið:
„Fórst(?) 79-fjörðurinn eftir til-
raun heimferðar yfir innlandsís-
inn í nóvembermánuði. Ég kem
hingað á minnkandi tungli og
komst ekki lengra sökum kals á
fótum og myrkurs. Lík hinna er að
finna í eða á miðjum firðinum
framan við skriðjökul (u.þ.b. tvær
og hálfa mílu) Hagen dó 15. nóv-
ember og Mylius u.þ.b. 10 dögum
siðar.
Jörgen Brönlund.“)
„Þetta var það eina, sem Jörgen
Brönlund skrifaði á dönsku í dag-
bókina“ sögðu leiðangursmenn.
„Hann vissi að það var úti um
hann, en jafnframt að lík hans
myndi finnast kæmist hann inn á
fast land og það gerði hann. Hann
vissi einnig, að ef Grænlendingar
yrðu fyrstir til að finna líkið, voru
líkur á að þar yrðu ólæsir menn á
ferð. Því reit hann hinstu skila-
boðin á dönsku svo að danskir leit-
armenn gætu skilið þau og farið
eftir þeim við leitina að hinum.
Hefði hann skrifað þau á móður-
máli sínu, eins og allt annað í bók-
inni, skildum við ef til vill hvað
hann á við með orðinu „omkom“,
sögðu leiðangursmenn. „Beinasta
merking þess í dönsku er að far-
ast, en Brönlund getur hafa átt við
„í kringum 79-fjörðinn“ eða eitt-
hvað allt annað. Það vitum við
ekki enn, þó að margar tilgátur
séu uppi og okkar sé sú, að menn-
irnir hafi farist i einum af litlu
fjörðunum nálægt þeim stað á
iandi, sem Brönlund fannst á, og
að ástæðan fyrir þvi, að jarðnesk-
ar leifar þeirra finnast ekki sé, að
þær eru horfnar í ísinn að eilifu.
Þessir þrír menn dóu ekki úr
hungri heldur úr kulda. Þeir tóku
þá ákvörðun að skilja við hina
leiðangursmennina, haustið 1907,
og höfðu trú á að þeir kæmust til
byggða af eigin rammleik. Ein
ástæðan fyrir því að svo varð ekki
, kann að vera sú, að fyrir slysni
var vistunum ójafnt skipt á sleð-
ana þegar leiðir skildu. Þremenn-
ingarnir fengu t.d. ekki með sér
nálar né annað til saumaskapar.
Þegar skórnir þeirra fóru að gefa
sig, gátu þeir ekki gert við þá og
þá kól á fótum, eins og kemur m.a.
fram í texta Brönlunds".
Um dagbækur Brönlunds er
annars það að segja, að þær eru
frægar, geymdar á Konunglega
bókasafninu í Kaupmannahöfn og
þykja mjög merkilegar. Þó að
hann væri gefnari fyrir að festa á
blað hugleiðingar um náttúruöfl
og eigin veiðiskap en nákvæmar
Flugfélag Norðurlands kom við sögu í ferðinni og sá m.a. um að landa vistum til leiðangursmanna við Centrum-vatnið í Kronprins Christian Land.