Morgunblaðið - 28.10.1984, Blaðsíða 1

Sunnudagur 28. október
í gömlu
matarkistunni
TEXTI OG VIÐTOL:
VALGERÐUR JONSDÓTTIR
MYNDIR RAX
Flateyjarhreppur, sem stundum hefur
verið nefndur Eyjahreppur, saman-
stendur af u.þ.b. 600 eyjum og hólmum
á norðanverðum Breiðafirði, svoköll-
uðum Vestureyjum. Þessi hreppur hef-
ur löngum þótt gjöfull af náttúrugæð-
um, eyjabændur hafa löngum haft
talsverðar tekjur af dúntekju, en æðarvarp er aðal-
varp í eyjunum sem lögð hefur verið áhersla á að efla.
Selveiðar hafa einnig talist til mikilla hlunninda, þó
eitthvað hafi dregið úr þeim nú upp á síðkastið vegna
þess hve lágt verð hefur fengist fyrir skinnin. Talsverð
veiði var i firðinum, góð iúðumið, hrognkelsi, og nóg af
þorski og ýsu. Breiðafjörðurinn var matarkista ís-
lendinga á erfiðum tímum og margir hungraðir munn-
ar mettaðir þar þegar landsmenn annarstaðar hrundu
niður úr hungri. Nú er þessi hreppur næstum kominn
í eyði, í dag er eingöngu búið í tveim eyjum allt árið
um kring, Skáleyjum og Flatey, í vetur verða innan
við 20 manns búsettir í hreppnum.
Ibúum hefur stöðugt fækkað hin síðari ár. Sam-
kvæmt manntali í Flateyjarhrepp árið 1880, búa í
Flatey um 130 manns í 18 húsum. Að auki búa um 50
manns i Hergilsey á fimm bæjum, 12 manns búa í
Sviðnum, um 50 manns í Skáleyjum á 4 bæjum, 27 á
Látrum á þrem bæjum, 65 i Bjarneyjum á 10 bæjum,
og í Svefneyjum búa um 40 manns. í Flateyjarhrepp
búa því um 370 manns, og þeim fjölgar á næstu árum.
Samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar búa 397
manns í Flateyjarhreppi 1910, 276 eru búsettir þar
1940 og eftir það fer íbúum ört fækkandi, 1950 eru þeir
187, 1960 79, 1970 53 og 1. desember i fyrra voru þeir
25.
Eyjabúskapurinn hefur alltaf haft ákveðna sér-
stöðu. Hundar hafa lítt verið i eyjunum vegna varps-
ins, en selkópar sólað sig á steinum í kringum eyjarn-
ar. í Breiðafjarðareyjum verpir teistan
í urðum og lundinn í moldarholum,
svartbakurinn á bersvæði, æðurinn i
þarahrönnum og þýfðu landi og öndin i
útvöldum felustöðum. Sveitin og sjór-
inn haldast hér í hendur, og bátar
gegna sama hlutverki og bílar annar-
staðar.
Ejarnar búa yfir einhverjum frum-
stæðum töfrum, „þar er erfitt að slíta
sig héðan" sagði einn viðmælanda
okkar sem hefur búið á eyjunum mest
alla æfina, og forfeður hans kynslóð
fram af kynslóð. Þó eyjarnar séu gjöf-
ular af náttúrugæðum, þarf að hafa
talsvert fyrir því að nýta þau, og eyja-
búar þurfa að vera vel að sér í ýmsu,
eyjar og hólmar eru gjarnan umgirtir
skerjum, og víða vandratað nema fyrir
þá sem þekkja vel til. Sker og eyjar
breyta um svip eftir því hvort flóð er
eða fjara, en víða er talsverður munur
á flóði og fjöru. Nálægðin við náttúru-
öflin hefur stælt íbúana í gegnum ald-
irnar, og þeir þróað með sér ákveðna
menningu. Mat var gjarnan skipt bróð-
urlega milli fjölskyldna á eyjunum, og
þær gengu í samábyrgð hvor fyrir aðra,
sjórinn tók sinn toll, og föðurlaus börn
voru gjarnan fóstruð af einhverjum i
nágrannafjölskyldum. Matarsiðir eyja-
búa eru líka sérstakir, við fengum t.d.
að bragða á súrum selssviðum, en þaö
eru sviðnir hreyfar, loppur og „gónur“
eða selshausar. Þá þykir það mikið
hnossgæti að borða siginn fisk með
selspiki og reykt selkjöt með hamsa-
tólg. Eyjabúar eru enn sem fyrr elsku-
iegt fólk, virðast ekki þurfa að vinna
neina stórsigra í samfélaginu, þeir eru
i stöðugri glímu við náttúruöflin og
vinna dagiega sigra í þeim efnum.
En hver verður framtíð eyjanna? í
fyrravetur hófst skelfiskvinnsla i
frystihúsinu í Flatey og svo virðist sem
sú vinna haldi a.m.k. tveim fjölskyldum
í eyjunni. Ef unga fólkið flytur, þarf
ekki mikinn spámann til að sjá að þessi
fámenni hreppur á skammt í að leggj-
ast algjörlega i eyði. En hvaða augum
líta íbúarnir búsetu i hreppnum? Við
ræddum við þær fjölskyldur sem búa i
Flateyjarhrepp allt árið um kring og að
auki hittum við að máli Önnu Kristinu
Björnsdóttur sem líklega hefur búið
einna lengst núlifandi Islendinga i eyj-
unum, eða i 62 ár.
Sjá bls. 84—87.
íbúar
Flateyjarhrepps
sóttir heim