Morgunblaðið - 28.10.1984, Blaðsíða 21

84
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984
85
„Hef verið því mótfallinn að allir
þurfi að flytja til Reykjavíkur“
Skáleyjar liggja u.þ.b. 7 km suð-
ur frá Svínanesi og Kvígindisfirði.
Það er talið að um 160 eyjar, smá-
ar og stórar tilheyri jörðinni. Þar
búa nú bræðurnir Jóhannes og
Eysteinn Gíslasynir. Jóhannes er
á ferðalagi er okkur ber þar að á
bátnum Sæfara, en Eysteinn
stendur úti á hlaði og býður okkur
inn í bæ. Þeir bræður eru nýbúnir
að reisa þar tveggja hæða hús með
útsýnisturni þar sem sjá má út á
fjörðinn í allar áttir og segir Ey-
steinn þetta mjög gagnlegt m.a. til
að fylgjast með kindunum en í
Skáleyjum er búpeningi talið
flæðihætt og því gott að hafa yfir-
sýn yfir fjörurnar. Húsið er veg-
legt og vandað og sjást varla betri
hús í kaupstöðum, en þeir bræður
hófu byggingarframkvæmdir 1981
og nú er húsinu rétt ólokið, eftir er
að gera innréttingar á efri hæð-
„Við ákváðum að byggja húsið
hér nokkurnveginn á sama stað og
gamli bærinn stóð,“ segir Ey-
steinn. „Gamla húsið hét Sólheim-
ar, en við gáfum þessu húsi nafnið
Ljósheimar við fjölmenna athöfn
síðustu helgina í júlí."
I eyjuna komu um 60 manns,
afkomendur Sigurborgar og Gísla
Jóhannessonar foreldra þeirra Jó-
hannesar og Eysteins. Nafnið
Ljósheimar drógu þeir bræður af
gömlum lýsiskolum úr steini sem
komu upp úr húsgrunninum.
„Ég hef svona heldur verið því
mótfalh..n að allir þurfi að flytja
til Reykjavíkur," segir Eysteinn,
en forfeður hans hafa búið í eyj-
unni í marga ættliði. „Þegar ég
man fyrst eftir mér voru sjö
byggðar eyjar hér í hreppnum.
Um 1920 voru hér á eyjunum á
fimmta hundrað manns. Á stríðs-
árunum komst los á fólk og það
fór að flytja. Bjarneyjar og Her-
gilsey fara í eyði ’46, Sviðnur ’56,
en lengst er búið í Svefneyjum,
Látrum og Skáleyjum, en Skáleyj-
ar er eina eyjan í dag, auk Flateyj-
ar, sem búið er í allt árið um
kring. Það hefur þó ekki verið búið
hér óslitið alla tíð, mig minnir að
það hafi verið níu vetur sem eyjan
var mannlaus, Jóhannes bjó þá f
Flatey og ég var kennari á Flat-
eyri. Árið 1977 ákváðum við að
hefja hér félagsbúskap, og höfum
verið hér óslitið síðan.“
Þeir bræður eru með 120—130
fjár á fóðrum, en féð er flutt i
Kollafjörð yfir sumartímann.
„Þetta er margt tvílembt og því
nokkuð stór hópur á haustin. Við
erum með kýr fyrir heimilið og
ölum upp kálfa sem við fáum í
landi. Stærsti þátturinn í eyja-
búskapnum eru þó þau hlunnindi
sem fylgja eyjunum, æðavarp er
hér talsvert, og sömuleiðis selveið-
ar þó það hafi nú dregið úr þeim
vegna þess hve lélegt verð fæst
fyrir skinnin. Þangtekja er bú-
grein sem bæst hefur við það sem
fyrir var, þangið hér hefur verið
nytjað frá því þörungavinnsla
hófst á Reykhólum.
Mesti annatíminn hér í bú-
skapnum er í júni, en þá eru á
annað hundruð dagsverk sem þarf
að vinna og þetta er leyst meira og
minna með aðkomufólki. Hér eru
yfirleitt um 10—12 manns í heim-
ili á sumrin, en öllu færra á vet-
urna.“
— Hvernig er að búa hér á vet-
urna. Eruð þið ekkert einangruð?
„Það er allt annað líf eftir að
flóabáturinn Baldur fór að koma
hingað til okkar einu sinni í viku
allt árið um kring. Stundum er þó
allt hér ísi lagt og báturinn kemst
ekki að eyjunni, en þá er jafnvel
hægt að ganga á ísnum út í úteyj-
arnar og báturinn fer þá þangað
með póst og annað. Sumir eru
reyndar á þeirri skoðun að það sé
óþarfi að búa hér á veturna, en ég
tel það skipta miklu að búa hér
árið um kring, það er svo margt
sem eyjarnar hafa upp á að bjóða,
og ef þetta fer allt í eyði, fer
margt úrskeiðis í sambandi við
þessar gömlu nytjar og hlunnindi.
Helstu gallar við að búa hér á
veturna er að því fylgir ákveðið
öryggisleysi, sem hefur áreiðan-
lega ekki átt minnsta þátt í því að
fólk flutti héðan. Þetta er þó orðið
allt annað mál eftir að siminn
kom og nú i seinni tíð hefur það
komið fyrir að þyrlur hafa komið
til hjálpar ef eitthvað ber út af.“
— Heldurðu að eyjarnar eigi
eftir að endurupplifa sitt blóma-
skeið?
„Við gerum okkur vonir um að
hér eigi eftir að þróast mannlíf að
nýju, en það verður auðvitað
margt öðru vísi en það var áður,
Eysteinn Gíslason

Þeir bræður Eysteinn og Jóhannes hafa reist sér myndarlegt hús f Skáleyj-
um.
Þessi gamli torfkofl var m.a. notaður hér áður fyrr til að reykja selkjöt
Þórdís Una og Árni ásamt Hjalta syni þeirra.
Vinnan í frystihúsinu er ólík vinnu í öðrum frystihúsum, hér er fátt starfsfólk og lítið fer fyrir vélum, skelfiskurinn
unninn með handaflinu einu saman.
Guðmundur hefur gert upp gamla verslunar-
húsið sem byggt var 1885 og breytt því í íbúð-
arhús. Gömlu búðarinnréttingarnar eru nú hið
veglegasta stofustáss.
„Annað hvort verður þetta
að ganga hér í frystihúsinu
eða byggðin leggst í eyði“
„Var út í Svíþjóð er ég ákvað að
flytjast hingað, þá hafði ég aldrei
komið hingað.“
Hafsteinn Guðmundsson heitir
annar bóndinn í Flatey, en hann
er jafnframt oddviti Flateyjar-
hrepps. Foreldrar hans bjuggu í
Skáleyjum, en Hafsteinn er giftur
Ólínu Jónsdóttur sem fædd er og
uppalin í Látrum.
„Við erum búin að búa hér í
Flatey í 18 ár ef ég man rétt,“
segir Ólína eða Lína eins og Flat-
eyingar kalla hana. „Við bjuggum
6 ár í Grundarfirði áður en við
fluttum hingað. Hvernig mér líkar
að búa hérna? Ég kann mjög vel
við mig, en tel mig löngu vera
búna að læra að það er alls staðar
eitthvað að, aðalatriðið er að
sætta sig við hlutina og draga
fram það sem er jákvætt hverju
sinni. “
- Hverjir eru að þínu áliti helstu
kostir og gallar við að búa hér í
Flatey?
„Helstu gallarnir finnst mér
vera að hér er allt of fátt fólk, það
væri æskilegt að við værum fjöl-
mennari hér á eyjunni. Af þessum
sökum erum við afskipt í sam-
bandi við ýmsa þjónustu. Við get-
um t.d. ekki hlaupið til læknis ef
eitthvað bjátar á, en við erum í
ágætu símsambandi við læknana á
Stykkishólmi. Við notum símann
talsvert hér í eyjunni, verslum t.d.
allt í gegnum simann þar sem eng-
ar verslanir eru hérna. Þar sem
við erum svona fá, er oft erfitt að
skreppa frá á veturna, því það er
alltaf ákveðin lágmarksvinna sem
þarf að leysa af hendi.
Það fylgir þessu lífi líka ákveðið
frelsi, fólk hér er ekki bundið af
klukkunni eins og margir aðrir.
Við erum í nánum tengslum við
náttúruna, það er talsvert atriði
fyrir fólk á svona stöðum að hafa
gaman af dýralífi og gróðri. Mér
líkar betur að vera í beinum
tengslum við náttúruna en vera á
mölinni eins og sagt er. Ég hef
mjög gaman að ræktun og því að
umgangast dýrin, og það er hægt
að hafa mikinn félagsskap af dýr-
unum, að mönnunum ólöstuðum."
- Á seinni árum hefur þeim
fjölgað sem eru hér í eyjunni yfir
sumartímann, hafa gert upp
gömlu húsin og nota þau líkt og
sumarbústaði. Er ekki ólíkt lífið
hér á sumrin og veturna?
„Jú, þetta eru eins og tveir ólikir
heirtíar. Á sumrin er hér yfirleitt
fullt af fólki, það er búið í flestum
húsunum allt sumarið. Það fylgir
því alltaf ákveðin tómleikatilfinn-
ing þegar fjölskyldurnar fara
heim á haustin. “
- Er þetta ekkert einmanalegt
líf?
„Ég held að fólk geti orðið miklu
íllilegar einmana í þéttbýli en
strjálbýli. Sjálfri hefur mig aldrei
langað að búa í Reykjavík, þó mér
finnist alltaf mjög gaman að koma
þangað. Mér finnst fólk miklu
stressaðra þar og það vinnur fyrir
svo miklu tilgangsleysi. Lífsham-
ingjan eykst ekki þó fólk safni að
sér ýmsum hlutum."
Þau Lína og Hafsteinn eru með
um 120 kindur, og hafa fengið
nokkra ungkálfa úr landi og alið
þá upp. Meðan við Lína höfum set-
ið í stofunni og rætt málin hefur
Hafsteinn verið að aðstoða Hafþór
son þeirra og félaga hans við að
koma bátnum þeirra að landi, þar
sem kaðall festist í skrúfunni er
þeir voru á lúðuveiðum.
Hafsteinn er fæddur á Reykja-
nesi, Höllustöðum skammt frá
Reykhólum. Frá 10 ára aldri ólst
hann upp í Norðurbænum á Skál-
eyjum. Hann hefur í 10 ár verið
oddviti Flateyjarhrepps og undan-
farin ár hefur hann unnið talsvert
að því að koma upp skelfisk-
vinnslu í eyjunni. „Ég er á þeirri
skoðun að annaðhvort verði þetta
að ganga hér i frystihúsinu, eða
byggðin leggst i eyði. Það eru nú
um tvö og hálft ár síðan við feng-
um leyfi til að veiða og vinna
skelfisk, en forsendan fyrir
áframhaldandi byggð hérna eru
aukin atvinnutækifæri. Ég held
það geti í mörgum tilfellum verið
kostnaðarsamt fyrir þjóðarbúið ef
byggð leggst niður á svona stöð-
um, það hefur t.d. oft komið fyrir
að mannslífum hefur verið bjarg-
að í skipssköðum af fólki i nálæg-
um byggðarlögum, eins og gerðist
t.d. við Látrabjarg."
- Nú búa hér innan við 20 manns
á veturna. Heldurðu að það sé
hægt að snúa þessari þróun við,
sérðu t.d. fyrir þér 200 manns hér
í Flatey eins og tíðkaðist hér áð-
ur?
„Ég get jafnt séð fyrir mér 200
manna byggð hér i Flatey og eng-
an íbúa.“
„Held að margir
hefðu gaman af
að prófa að búa
hér í smátíma“
í skólahúsinu búa Þórdis Una
Guðmundsdóttir, dóttir Svanhild-
ar bónda í Krákuvör og Árni Sig-
marsson ásamt tveim sonum
þeirra. „Ég hef búið hér frá þvi ég
var á þriðja ári,“ segir Þórdis, „að
undanskildum þeim tíma sem ég
var í skóla á Reykhólum og tvo
vetur var ég í Reykjavík að vinna.“
- Hvernig var að alast upp hér í
eyjunni?
„Það voru miklu fleiri krakkar
hérna þegar ég var að alast upp,
við vorum 11 í skólanum og það
var alltaf hægt að finna sér
eitthvað til að gera. Við vorum t.d.
mikið að leika okkur í fjörunni."
- Hvernig kanntu við að búa
hérna?
„Ég kann vel við það, en lífið hér
er þó dáltið tilbreytingarlaust. Við
förum ekki einu sinni út í búð til
að versla, pöntum allt í gegnum
símann. Én þetta er mjög heppi-
legur staður til að ala upp börn.“
Þau Þórdís og Árni bjuggu í
Krákuvör í fyrra en þegar ljóst
var að skólinn yrði ekki starfrækt-
ur í vetur fengu þau skólahúsið til
afnota.
„Það voru þrír nemendur í skól-
anum í fyrra og þegar eldri stelp-
urnar tvær fóru í Laugagerðis-
skóla, fannst þeirri yngstu hálf-
einmanalegt að vera eini nemand-
inn í skólanum svo hún ákvað að
fara með þeim.“
Árni vinnur í frystihúsinu og
þau Þórdís eru á sama máli um að
það vanti fleira fólk í eyjuna.
„Okkur líður mjög vel hérna,“ seg-
ir Þórdís, „en þetta er áreiðanlega
ekki fyrir alla, en þó held ég að
margir hefðu gaman af að prófa
þetta í smátíma" og Árni bætir
við: „Við værum áreiðanlega ekki
hér ef skelfiskvinnslan væri ekki
hér á staðnum og við vonum að
hún geti laðað að fólk.“
Árni er úr Borgarfirðinum, upp-
alinn í Deildartungu, „hingað
flutti ég fyrir tveim árum og
finnst að mörgu leyti mjög gott að
vera hérna".
- Er eitthvað húsnæði á lausu
hér á eyjunni fyrir þá sem vildu
koma að vinna í skelinni?
„Já það eru einhver hús á lausu.
Hreppurinn á þetta hús sem við
erum í og annað til sem enginn
býr í, þannig að húsnæði er fyrir
hendi.“
„Fólk lifir hér í skemmti-
legri nálægð við náttúruna“
„Þetta hús er upphaflega byggt
sem verslunarhús árið 1885. Eg
keypti það 1973 og hef verið að
gera það upp smám saman.“ Guð-
mundur Olafsson hefur búið í
Flatey frá 1972 og segir það of
langa sögu i stutt viðtal að segja
frá hvernig það atvikaðist. „í ör-
stuttu máli þá var ég út í Svíþjóð
þegar ég ákvað að setjast að í
Flatey, hafði þá aldrei komið
hingað, nei, ég á ekki ættir mfnar
að rekja héðan, ég er Þingeyingur,
frá Húsavík."
Guðmundur er þúsundþjala-
smiður, er með stóra smiðju á lóð-
inni þar sem kennir ýmissa grasa,
þar eru smíðaáhöld og verkfæri af
ýmsu tagi. Guðmundur var fyrstu
árin kennari f Flatey, en hefur
snúið sér að öðrum verkefnum
undanfarin ár, hefur m.a. unnið
talsvert við að gera upp gömlu
húsin í eyjunni. Þar að auki hefur
hann tekið að sér ýmis verkefni,
m.a. myndskreytt bækur, og nú er
hann á leið til Bandarfkjanna
ásamt konu sinni Ingunni Jak-
obsdóttur og bömum, en kona
hans hefur verið kennari við
Barnaskólann undanfarin ár.
„Við komum aftur næsta sumar,
ég verð í myndlistarnámi í vetur
og við verðum hér næsta sumar.
Að óbreyttu ástandi verður skóli
líklega ekki hér næstu árin, en það
er þó ekki búið að leggja hann
niður, kennsla hefst um leið og
nemendum fjölgar."
Guðmundur er spurður að því
hvernig hann kunni við sig í eyj-
unni, og hann lætur vel af sér.
„Það eru auðvitað gallar, t.d.
miklu meiri kostnaður við að hita
húsin hér, þar sem allt er hitað
með olíu, og allir flutningar miklu
erfiðari, en fólk lifir hér í
skemmtilegri nálægð við náttúr-
una.“
- Heldurðu að Flatey eigi eftir
að endurupplifa sitt blómaskeið?
„Það virtist vera einhver áhugi
fyrir því að flytja hingað fyrir um
10 árum. En Flateyjarhreppur átti
ekki því láni að fagna að nýta þau
tækifæri sem gáfust Þá til að
fjölga íbúum f hreppnum, og gera
tilraun til að snúa þeirri þróun við
sem þegar var hafin.
Ég hef ekki trú á að það verði
blómleg byggð hér á þessari öld,
en kannski þeirri næstu ef við lif-
um af kjarnorkusprengjuna."