Morgunblaðið - 28.10.1984, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984
91
Francois
TRUFFA UT
Leikstjórinn franski, Francois
Truffaut, sem lést i París fyrir
viku, 52 ára aft aldri, var fremstur
í flokki þeirra manna, sem sköp-
uöu og þróuftu hina svokölluftu
nýbylgju í franskri kvikmynda-
gerft á árunum fyrir 1960 og er
hans helst minnst vegna þess nú
aft honum gengnum. í myndum
sínum fákkst Truffaut aöallega
vift frásgur af venjulegu fólki, ást-
um þess og örlögum og þótti
hann ákaflega f»r leikstjóri. Áriö
1977 lék hann eitt aöalhiutverkiö í
mynd Steven Spielbergs, Close
Encounter of the Third Kind og
þegar hann var seinna spuröur aö
þvi hvort hann heffti nú lært
eitthvaö á því aft vinna fyriuiQm-
an kvikmyndatökuvélarnar, svar-
aöi hann: „Jú, biddu fyrir þér. í
fyrsta lagi komst ég aft því aft
leikarar tala illa um leikstjórana
sína. Ég ntlar aft reyna aft hafa
þá ánægftari í framtíftinni."
Truffaut haföi alla tíö sérstakt
dálæti á því sem hann kallaöi
„gamla Holywood“ og hann haföi
ekki síöur dálæti á bandarísku
leikstjórunum, sem þá störfuöu í
Hollywood eins og Fritz Lang,
John Ford, King Vidor og Howard
Hawks. „Satt er þaö,“ sagöi Truff-
aut. „aö þetta voru hugsjónir, sem
1932—1984
viö uröum vitni aö, en þaö er líka
gott fyrir ungt fólk. Bíóin drógu til
sín óhamingjusagt fólk og þvi
niöurdregnara sem þaö var, þeim
mun betur líkaöi því amerísku
biómyndirnar. Þaö var alþýöulist
uppá sitt besta. Og þar fyrir utan
var þaö alltaf Hollywood, sem bjó
yfir töfrunum. Þaö eru engir töfrar
viö sjónvarp og heldur ekki í þess-
ari svokölluöu „nýju Hollywood“.
Og Truffaut hólt áfram: „Þú ferð
í bíó í dag og fólkiö í kringum þig
talar saman undir myndinni. Þaö
talar og talar og talar. Þaö er vant
því aö tala þegar þaö horfir á sjón-
varp, en þaö eyöileggur fyrir þér
myndina i bíó. Og eitt enn. Ég
dýrka gömlu kvikmyndajöfrana,
Louis B. Mayer, Harry Cohns, Jack
Warner og Darryl F. Zanuck. Þeir
unnu kvikmyndunum og þegar
kom aö þvi aö taka þurfti stórar
ákvarðanir stóöu þeir lögfræöing-
unum, sem nú stjórna kvikmynda-
verunum, langtum framar. Bíóin
eru lifandi en aö horfa á sjónvarp
er eins og lesa símaskrá. Þaö er
bara verst aö kvikmyndahúsin
skuli ekki lengur vera ein um aö
skemmta fólki.“
nokkurri truflun þegar hann var
kvaddur í herinn. Hann stóö þó
stutt viö i herþjónustunni, því hann
strauk og hlaut hann fyrir þaö
fangelsisdóm og brottvikningu úr
hernum.
Eftir þetta stutta hlé hóf Truffaut
aftur starf viö Cahiers Du Cinéma
og fékk fljótlega orö á sig fyrir aö
vera einn miskunnarlausasti og
kaldhæönasti skríbentinn viö blaö-
iö, en þaö voru einmitt gagnrýn-
endur Cahiers Du Cinéma, sem
áttu eftir aö mynda kjarnann í hinni
frönsku nýbylgju. Truffaut var í far-
arbroddi þeirra, sem réöust á hin-
ar heföbundnu frönsku kvikmynd-
ir. Honum þótti þær tilgeröarlegar
og gerfilegar.
Nýbylgjan
Þaö voru frönsku blööin, sem
fyrst komu fram meö oröiö „ný-
bylgja" (Nouvelle Vogue) í franskri
kvikmyndagerö, til aö lýsa verkum
kvikmyndageröamanna, sem
geröu sínar fyrstu og frumlegu
myndir á árunum 1958 til ’60 í
Frakklandi. Nýbylgjan átti rætur aö
rekja i skrif ungra kvikmynda-
áhugamanna eins og Truffaut, sem
snemma á sjötta áratugnum hóp-
Truffaut leiöbeinir Jean Poul Belmondo og Catherine Deneuve.
starfafti sem Ijósmyndari, var ég
sendur til aö taka myndir af
bruna. Ég þurfti aft spyrja mig
hvort ég ætti aft taka myndir efta
hjálpa brennandi fólki. Ég afréö
aö taka myndir" .Schiller áréttar
aft hann greini frá sögulegum
staðreyndum, en reyni ekki aö
hafa áhrif á framvinduna. Mikael,
bróftir Gilmores, er á öndverftum
meifti. Þess má geta aö Gilmore
trúöi staöfastlega á endurholdg-
un, taldi sig raunar hafa verift
tekinn af lífi einhverntíma á 18.
ötd (svo þaö er ekki loku fyrir þaö
skotiö aö hann lendi enn einu
sinni milli handanna á böftlinum).
Tommy Lee Jónes leikur Gilm-
ore; vinkonuna ungu leikur hin
efnilega Rosanna Arquette. Meft-
al annarra leikenda er fangels-
isprestur Gary Gilmore.
HJÓ
^Gilmore var fyrsti fanginn sem tek-
inn var af lífi í tíu ár í Bandaríkjun-
um.
Harður gagnrýnandi
Truffaut var fæddur í París áriö
1932. Bernska hans var eins ein-
manaleg og óhamingjusöm og
bernska litlu hetjunnar í fyrstu
mynd hans í fullri lengd, „Les Qu-
atre Cents Coups“ eöa 400 högg
(1959). Þaö var lítt hirt um Truffaut
í æsku og hann var miskilinn í
skólanum. Hann var sendur í
nokkurn tíma á betrunarhæli og
þegar hann var 15 ára vann hann i
verksmiöju. Einu ánægjustundirn-
ar í lífinu átti hann í myrkvuöum
sýningarsölum bíóanna og hann
var enn á táningsaldri þegar hann
tók aö gerast virkur meölimur í
kvikmyndaklúbbum í París.
Hinn mikli áhugi Truffaut í
kvikmyndum vakti athygli kvik-
myndagagnrýnandans André Baz-
in og hann bauö Truffaut aö vinna
hjá sér viö kvikmyndatímaritiö
„Cahiers Du Cinéma“, en Bazin var
annar eigandi þess. Truffaut gerö-
ist gagnrýnandi viö tímaritiö en
ferill hans á því sviöi varö fyrir
uöu sig saman undir handleiöslu
áöurnefnds Bazin. Meöal leiötoga
hópsins voru Truffaut, Claude
Chabrol, Jean-Luc Godard, Erick
Rohmer og Jacques Rivette.
Meö skrifum sínum þróaöi Truff-
aut hina svokölluöu höfundarkenn-
ingu. I stuttu máli snýst hún um
þaö aö leikstjórinn sé eini rétt-
nefndi höfundur kvikmyndarinnar
sem hann leikstýrir. Forsendan
fyrir því aö dómi Truffaut og
ofangreinda manna var sú aö
vegna þess aö kvikmyndin er
óneitanlega listaverk og þar sem
listaverk er ætiö sköpun einhverr-
ar persónu, er þaö helst leikstjór-
inn, sem gefur verkinu ákveöinn
listrænan gæöastimpil.
Þegar Truffaut fór sjálfur út í
þaö aö gera kvikmyndir töldu
gagnrýnendur hann fremstan í
flokki þeirra manna, sem gera
hvort tveggja aö skrifa kvikmynda-
handritiö og leikstýra myndinni.
Truffaut var einu sinni spuröur álits
á þeirri staöhæfingu aö litið væri á
leikstjóra í Evrópu sem nokkurs-
konar hálfguöi en staöa þeirra í
„Áður ffyrr voru leik-
stjórarnir vanmetnir,
nú eru þeir offmetn-
ir...“
Truffaut
Átrúnaðargoðin
Hitchcock og Renoir
Þótt hinir gömlu meistarar am-
erísku kvikmyndanna hafi veriö í
dálæti hjá Truffaut voru þaö leik-
stjórarnir Alfred Hitchcock og Je-
an Renoir, sem höföu hvaö mest
áhrif á hann í starfi. Eins og Renoir
var Truffaut sérstaklega rómant-
ískur húmanisti en í sömu mund
dáöist hann aö leikni Hitchcock og
reyndi aö líkja eftir honum í sum-
um af sínum eigin glæpamyndum.
Hann skrifaöi bók, sem hann
byggöi á röö viötala, er hann haföi
viö Hitchcock og hvað eftir annað
sagt Truffaut hann vera fyrirmynd
sína.
Þaö munaöi litlu aö Truffaut léti
tök þessara tveggja manna á sér
ná inn í einkalíf sitt þegar hann
hikaöi ögn er kom aö ákvöröuninni
um hvorri hann ætti aö kvænast
heldur, Patriciu dóttur Hitchcock
eða einni af frænkum Renoir. Þaö
endaöi á þvt aö hann kvæntist
hvorugri heldur dóttur fransks
Ur mynd SpMbarga, Náin kynni
af þriöju gráftu, an í hanni fór
Truffaut maft hlutverk fransks
vísindamanns.
kvikmyndaframleiöanda, Morg-
enstern aö nafni.
Fyrir heimamundinn varö Truff-
aut kleift aö framleiöa sínar eigin
myndir en til heiöurs Renoir nefndi
hann fyrirtækiö sitt „Les Films du
Carrosse" eftir hinni frægu mynd
Renoir „La Carrosse d’Or“ (Gull-
vagninn).
Myndir Truffaut
Truffaut geröi sína fyrstu stuttu
mynd áriö 1954, en fimm árum
seinna geröi hann 400 högg og
vakti meö henni verulega athygli.
Eins og svo margar skáldsögur var
þessi mynd hans aö mlklu leytl
sjálfsævisöguleg. Hetja hennar,
hinn 12 ára gamli Antolne Doinel
er eins og Truffaut var, misskilinn
og óhamingjusamur. Myndin hlaut
mjög góöar viötökur um helm allan
og hún átti mikinn þátt í velgengni
Truffaut og frönsku nýbylgjunnar.
Myndir Truffaut þóttu mjög
persónulegar i anda þeirrar stefnu
sem hann boöaöi sem gagnrýn-
andi. Sjalfur lýsti hann þeim elns
og „sendibréfum milli elskenda,
ástríöuþrungin en ekki of berorö*.
Af þeim myndum hans sem hvaö
þekktastar eru má nefna „Síöustu
lestina“, sem veriö hefur til sýn-
ingar i Regnboganum um nokkurt
skeiö, „Jules og Jim“, sem grelnir
frá harmsögu tveggja vlna, er unna
sömu konunni og „Söguna um
Adele“, en hún er um sinnisvelka
og ástsjúka dóttur franska rithöf-
undarins Victors Hugo.
— ai.
Francois Truffaut
Hollywwod væri nokkuö frábrugö-
in því og hann sagöi: „Aöur fyrr
voru leikstjórarnir vanmetnir, nú
eru jjeir ofmetnir."
Truffaut og hinir gagnrýnend-
urnir viö Chaiers Du Cinéma deildu
harkalega á hina gamaldags, út-
jöskuöu, áferöarfallegu en óper-
sónulegu kvikmyndagerö en boö-
uöu hana frjálsari, persónulegri og
óhaöa þeim takmörkunum, sem
stóru kvikmyndaiönfyrirtækin
settu.
Þaö var mynd Roger Vadim, „Et
Dieu créa la Femme“ eöa Og guö
skapaöi konu, sem færöi nýbylgj-
una inn í meginstrauma frönsku
kvikmyndalistarinnar. Myndin var
þó á engan hátt byltingarkennd og
vinsældirnar átti hún aö mestu aö
þakka erótísku innihaldi og aöal-
stjörnunni Birgitte Bardot. En
myndin sannfæröi framleiöendur
um aö hægt væri aö hafa gott upp-
úr því aö styrkja unga kvíkmynda-
geröarmenn meö nýjar huqmvndir
og frískar, sem féllu í kramið hjá
yngri kynslóöinni.