Morgunblaðið - 09.06.1985, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1985
4 B
rs---tt
Steinólfur Lárusson
„Datt inn í
búskap af illum
örlögum“
RÆTT VIÐ STEINÓLF LÁRUSSON BÓNDA
í YTRI-FAGRADAL Á SKARÐSSTRÖND
Breiðafjörður er hreinn og tær, í fjarska rjúfa eyjarnar glitrandi
hafflötinn, það er fallegt á Skarðsströndinni þegar sólin skín. Hol-
óttur og rykugur vegurinn er í hróplegu ósamræmi við náttúrufeg-
urðina í kring og bíllinn sem þeytist eftir veginum er algerlega „úr
takti“ við kyrrlátt kvak mófuglanna. Bæði ferðamenn og fuglar
draga andann léttar þegar drepið er á bílnum á hlaðinu á Ytri-
Fagradal.
að eru gæsir á
hljóðlátu vappi í
hlaðvarpanum
en senn dregur
til tíðinda, fjórir
hundar koma
með miklum fyr-
irgangi, stugga
burt gæsunum og gera komu-
mönnum örlítið órótt. Þeir reyn-
ast meinlausir og slást fúslega í
förina þegar gengið er niður tún í
átt að fjárhúsunum til aö finna
Steinólf bónda Lárusson að máli.
Steinólfur í Fagradal er þekktur
maður í Dölunum. Margar sagnir
hafa gengið manna í millum um
tiltæki hans. Það var t.d. hann
sem fékk nágranna sinn til að
hleypa loftinu úr öllum dekkjum á
nýja rússajeppanum sínum, „þetta
er rússneskt loft maður, þú verð-
aur að hleypa því út og fá al-
mennilegt íslenskt loft í staðinn ef
dekkin eiga að endast." Hann ku
líka hafa sagt vonbiðli systur
sinnar rangt til um gluggann á
herberginu hennar með þeim af-
leiðingum að vonbiðillinn skreið
inn um glugga hjá langömmu
stúikunnar.
Við hittum Steinólf í fjárhúsun-
um þar sem hann var við fjórða
mann að sprauta rollur við lamba-
blóðsótt. Hann lítur upp, heilsar
og spyr að bragði: „Komuð þið
fótknúin?" Stórvaxinn, klæddur
gæruúlpu og óhreinn af bjástrinu
við rollurnar virðist hann líkari
hálftrölli en manni í hálfrokknu
fjárhúsinu. Grátt, mikið og úfið
hárið og stórskornir andlitsdrætt-
irnir ýta heldur undir þessa lík-
ingu, en þegar út í sólarljósið er
komið verður hann ímynd hins ís-
lenska bónda, stór og þrekinn erf-
iðismaður, veðurbitinn og glettinn
á svip en örlítið óræður til augn-
anna.
Til bæjar ökum við í „kádiljáki“
Steinólfs, en svo nefnir hann rauð-
an land-roverjeppa með hvítu
blæjuþaki. Þegar við erum sest
inn í bílinn gýtur Steinólfur aug-
unum tortrygginn út undan sér og
spyr hvort komumenn séu með
pappír í farteskinu. Þegar gengist
er við því segir hann: „Ég er
dauðhræddur við fólk með pappír,
ég tala nú ekki um ef það er líka
með slúðurmaskínu."
Gæsirnar eru enn á vappi á
hlaðinu í Ytri-Fagradal. Þegar
Steinólfur er spurður um þær læt-
ur hann lítt yfir og segir: „Faðir
vor gerir út á fugla,“ og á þar við
föður sinn, Lárus Alexandersson,
sem einnig býr í Ytri-Fagradal.
Forfeðradýrkun
Við göngum með Steinólfi í bæ-
inn og setjumst öll við stórt borð í
eldhúsinu. Hrefna Ólafsdóttir,
kona Steinólfs, hefur lagt bolla á
borð og rennir kaffi í þá meðan
menn taka tal saman um þá fækk-
un á fólki sem orðið hefur í Dala-
sýslu síðari ár. „Þetta sáir sér lítið
út,“ segir Steinólfur. „Menn lifa
hér líka mest á forfeðradýrkun.
Torfi í Ólafsdal vísaði vel veginn
en Dalamenn hafa sjaldan náð því
að fá nóg hey. Skarðshreppur var
einn hreppa með nóg hey sl. ár.
Bændur í Dölum hafa ekki frekar
en aðrir aðlagast landinu. Menn
urðu úti hér áður við túngarðinn
meðan Grænlendingar drápust því
aðeins að þeir dyttu í kaldavermsl.
Við erum enda komin beint út af
ræningjum sem ekkert kunnu í
landbúnaði og hafa ekki lært neitt
enn.“
Tíu þúsund ha hjáleiga
Nú hlær Steinóifur tröllslega,
tekur upp tóbaksdósir og býður
Jóni Haukssyni tengdasyni sínum,
sem sestur er við borðið hjá okkur,
í nefið, sem hann þiggur. „Ég er að
reyna að læra að taka í nefið til að
verða betri bóndi," segir Steinólf-
ur og otar dósunum að komu-
mönnum, þeir afþakka og súpa
pent á kaffibollum sínum. „Svo
höfum við íslendingar tíu þúsund
hektara hjáleigu í Ameríku þaðan
sem við fáum fóðurbætinn,
bændastéttin." Nú þagnar Stein-
ólfur og er hugsi. „Ég er enginn
bóndi,“ segir hann svo. „Ég tek
undir með Jóni Hreggviðssyni, ég
telst varla til manna, ég datt bara
inn í búskap af illum örlögum. Ég
nýt þess hvað ég er langur annars
mundi drullan hafa farið upp í
mig, slíkur jarðvöðull er ég í bú-
skap. Ég var hér áður fyrri með
farandviðgerðarfyrirtæki sem hét
„Fikt og leti hf.“ Við gerðum við
bíla og dráttarvélar ég og félagi
minn Lárus Óskarsson sem er
stórkostlega merkilegur iðnaðar-
maður. Nú er ég með nokkrar
rolluskjátur og svo á ég nokkrar
eyjar hérna úti á firði og bátkollu
sem ég eignaðist árið 1956. Við er-
um tveir um eyjarnar og erum
búnir að drepa niður allan svart-
bak. Við skútum hann bara, feng-
um heimsfrægan mann í það, Pál
Leifsson frá Eskifirði. Það er
rosalegt sport í eyjabúskapnum en
að einhverju leyti hefur búskapur-
inn setið á hakanum fyrir vikið."
Hey í neytenda-
pakkningum
„Konan mín hefur vit á búskap,
hún þekkir allt féð með nöfnum en
ég þekki bara tvær rollur sem báð-
ar eru með brotin horn.“ Nú kem-
ur Hrefna í gættina og segir
Steinólfi að umræddar kindur séu
nú báðar dauðar. „Þar fór í verra,"
segir Steinólfur og hlær. „En mér
líkar vel við féð þegar það er kom-
ið í reikning. Ég er eins og allir
bændur virkur þátttakandi í þjóð-
félaginu sem hemill á hagvöxt-
inn.“
Steinólfur fær sér aftur í nefið
til áherslu orðum sínum. Meðan
hann hefur talað hefur hann öðru
hvoru tekið bakföll og hlegið hátt.
Hrefna kona hans er að sýsla við
að raða bakkelsi á föt og meira og
meira hleðst á borðið af kökum og
brauði. Steinólfur fer nú að segja
nánar frá búskapnum í Ytri-
Fagradal. „Ég byrjaði hér fyrstur
manna að fóðra eingöngu á vot-
heyi, svo fór ég að setja allt heyið
í neytendapakkningar, rúllur sem
settar eru inn í plast, ég gat ekki
yfirstigið vandamálin i sambandi
við votheyið þannig að það
skemmdist ekki í heygarðinum ef
langir rigningarkaflar komu. Mér
tókst heldur aldrei að steikja hey í
sólskini, var orðinn leiður á að
velta því um túnið tuttugu til
þrjátíu sinnum og þvo úr því öll
næringarefni, en þá þykir mörg-
um svo gott að fara með heyið, þá
sé það orðið svo létt og gott.
Eg kaupi ekki útlendan fóður-
bæti nema í fylliríi, ef ég get ekki
gert mér til skammar á annan
hátt. Ég held að rúlluvélarnar séu
það sem koma skal, slá í þurru og
þurrka í þrjá tíma, en þetta er
mikill stofnkostnaður. Bjarni
Guðröðarson skrifaði um þetta í
Frey, bestu grein sem skrifuð hef-
ur verið um landbúnaðarvélar."
Nú þagnar Steinólfur og fær sér
jólakökusneið og verður eilítið
dapurlegur til augnanna. „Ég
hafði selahlunnindi,“ sagði hann,
„en það eyöilagðist markaðurinn
fyrir skinnin út af leikkonunni
(Brigitte Bardot). Æ, það gerir
ekkert til, veiðiaðferðin var ekki
mönnum sæmandi. Kóparnir voru
kæfðir, ekki var betra uppidrápið,
þegar kóparnir voru rotaðir að
foreldrunum ásjáandi. En maður
er ættaður af manndrápurum,
hugsaði ekki nema maður færi að
leggja sig niður við það, en það
gera nú flestir lítið af því.“
Pólitíski munaðar-
leysinginn
Nú verður hlé á samtalinu með-
an menn melta kökurnar og það
sem sagt hefur verið. Þegar þögn-
in er orðin nokkuð löng spyr
blaðamaður varfærnislega hver sé
afstaða Steinólfs í þjóðmálum.
Steinólfur skýtur annarri auga-
brúninni uppá ennið og segir: „Ég
er munaðarlaus í pólitík. Ég var
ellefu ára þegar Steinn Steinarr
gerði mig að kommúnista. Hann
var hér á næsta bæ og alinn upp í
Saurbænum, það er alltaf að koma
betur og betur í ljós hvað sá mað-
ur var gáfaður. En svo álpaðist
Steinn til Sovétríkjanna og tók af
mér trúna helv ... karlinn. Núna
hefur maður ekkert til að trúa á,
búið að fletta ofan af Stalín.
Steinn var fyrstur manna til að
viðurkenna að í Sovétríkjunum
væri ekki allt eins og það ætti að
vera. Ég hélt lengi vel að æðsta
ráðið væri varnagli fyrir einræði,
en hvar er varnagli fyrir því að
þetta geti ekki endurtekið sig?
Ég er á móti einræði en nú
stefnir hraðbyri í einræði hér á
landi. Fyrsti vísirinn verður að
það verða bönnuð verkföll. Ég við-
urkenni að það er að nokkru leyti
réttmætt. Verkalýðsforustan
verður að taka tillit til þess að
nokkrir menn mega ekki stöðva
þjóðfélagið. Það situr hins vegar í
mér eftir kommúnismann að ég vil
að ríkið eigi allar jarðir. Það var
saga margra bænda að það tók þá
alla ævi að eignast kot og síðan
kom til arfskipta og þá endurtók
sama sagan sig.“
Nú beinir blaðamaður talinu að
félagsmálum en Steinólfur tekur
þunglega undir það tal: „Ég hef
ekki tekið þátt í félagsmálum. Það
hefur ekki verið hægt að nota mig
þar til nokkurs gagns fyrir
heimsku sakir, enda hef ég reynt
að sneiða hjá því, ég komst ekki
einu sinni í fyrstu tröppu mann-
virðingastigans, að verða hunda-
hreinsari, og nú er dýralæknirinn
búinn að taka þetta embætti af
okkur svo ég veit ekki hvernig ég
ætti að fara að þegar fyrsta trapp-
an er farin.“
Át ofan í sig
viðurnefni
Steinólfur færist í aukana í
frásögn sinni og segir: „Skáld er
ég ekki en ég er sagður ljúga betur
en aðrir menn. Það er oft ef ein-
hver lýgur einhverju þá er mér
kennt um, ég skipti mér ekki af
því ef það er vel gert. Það hefur
oft verið hættulegt að ljúga hér á
Skarðsströnd. Hér var einu sinni
maður sem uppnefndi fólk. Hann
var tekinn og nöfnin voru skrifuð
á þykkt pappaspjald og hann lát-
inn éta allt saman og fékk enga
vökvun með. Það var röggsamt yf-
irvald hér þá, líklega var þetta í
tíð Kristjáns kammerráðs á
Skarði."
Flogist á við draug
Nú tekur Steinólfur sér mál-
hvíld og fær sér drjúgan kaffis-
opa, svo lítur hann upp og verður
einkennilegur á svipinn. „Ég hef
flogist á við draug í glaðasólskini,"
segir hann. „Það hefur sennilega
verið landvættur. Það var austur á
fjörðum. Ég hafði hug á að setjast
þar að en ég held að hann hafi
verið að spyrna við því, hefur ekki
litist á mig. Ég fór inn á eyðibýli
og hundur með mér. Ég fór upp á
loft og ætlaði að hita mér kaffi-
sopa. Þá heyri ég einhver voðaleg
læti í hundinum, ég hélt að hann
væri í músum, þó opnaði ég lúguna
og þá kom hundurinn í loftköstum
upp, var hent upp, þá var tekið á