Morgunblaðið - 10.01.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR10. JANÚAR1986

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Atlaga gegn
hryðjuverkamönnum
Ronald Reagan, Bandaríkja-
forseti, hefur skorið upp
herör gegn Moammar Khadafy,
leiðtoga Libýu. Forsetinn telur,
að Khadafy standi að baki
hryðjuverkunum, sem unnin
hafa verið í Miðjarðarhafslönd-
um og á hafinu sjálfu undan-
farna mánuði. Utanríkisráðu-
neyti Bandaríkjanna gaf á mið-
vikudaginn út skýrslu, þar sem
Khadafy er sakaður um að
standa fyrir hryðjuverkum um
víða veröld. í skýrslunni eru
tekin dæmi frá Afríku, Mið-
Austurlöndum, Asíu, latnesku
Ameríku og Bandaríkjunum. Nú
um jólin réðust arabískir hrottar
á fólk, sem beið eftir flugvélum
á flugvöllunum við Róm og Vín-
arborg. Eftir þá atburði herti
Reagan á andstöðu sinni við
leiðtoga Líbýu, sem tekur dýfur
í yfirlýsingum um það, hvort
hann styðji árásina á hina sak-
lausu flugfarþega eða ekki.
Forystumenn lýðræðisþjóð-
anna hafa oft og af marggefnu
tilefni rætt um það í sínum hópi,
hvemig stemma eigi stigu við
ódæðismönnum. Margvíslegar
ráðstafanir hafa verið gerðar til
að samræma viðbrögð lögreglu
gegn þessum óþjóðalýð. Alþjóð-
legar reglur eiga að gilda um
öryggisráðstafanir á flugvöllum.
Þegar kemur að því að samræma
pólitískar ákvarðanir, reynist
það oft erfíðara, eri ætla má að
óathuguðu máli. í ræðu á þriðju-
dagskvöld hvatti Reagan til þess,
að þjóðir heims sameinuðust um
algjört viðskiptabann á Líbýu.
Reynslan sýnir, að viðskipta-
bönn hafa lítið gildi nú á tímum.
Sérfræðingar telja, að áhrif ákv-
örðunar Bandaríkjaforseta á
efnahag Líbýu verði sáralítil.
Reagan hvatti bandamenn sína
í Vestur-Evrópu til að fara að
fordæmi Bandaríkjamanna.
Hefur sú hvatning hlotið dræmar
undirtektir. Það er helst, þegar
rætt er um viðskiptabann á
Suður-Afríku vegna stefnu
hennar i kynþáttamálum, sem
kröfur um það hljóta almennar
undirtektir. Hvort það bann er
framkvæmt eða skilar tilætluð-
um árangri er annað mál. Á sín-
um tíma urðu harðar deilur milli
Reagans og leiðtoga Vestur-
Evrópuríkja um viðskiptabann á
Sovétríkin vegna þeirrar nauð-
ungar, sem Pólveijar eru beittir.
Þá vildi Reagan, að evrópsku
bandamennimir hættu við áform
um gasleiðslu frá Sovétríkjun-
um. Þeirri kröfu var hafnað. Enn
má nefna, að Jimmy Carter,
forveri Reagans, setti komsölu-
bann á Sovétríkin eftir innrás
Rauða hersins í Afganistan. Eitt
fyrsta forsetaverk Reagans var
að nema þetta bann úr gildi af
tillitssemi við bandaríska bænd-
ur.
Þótt efnahagsþvinganir'"- og
viðskiptabönn skili ekki þeim
árangri, sem að er stefnt í þessu
tilviki frekar en öðmm, er
ástæðulaust að ætla, að Banda-
ríkjastjóm verði ekki eitthvað
ágengt í þessari síðustu atlögu
hennar gegn alþjóðlegum
hryðjuverkum. Viðbrögð Khad-
afys em mglingsleg. Hann er í
hópi þeirra þjóðarieiðtoga, sem
valda öryggisleysi heima fyrir
og erlendis vegna þess að
ákvarðánir hans byggja ekki á
heilbrigðri dómgreind eða skyn-
samlegu mati. Eina sem Khad-
afy óttast er vald. Bandaríkja-
menn hafa oftar en einu sinni
sýnt honum vígtennumar.
Bandarískt flugmóðurskip er nú
undan strönd Líbýu. Leggi
Bandaríkjamenn og ísraelar
saman til atlögu gegn Líbýu-
mönnum, þarf ek-ki að efast um
niðurstöðuna.
Stríðið við hryðjuverkamenn
er háð með sérkennilegum hætti.
Með því að kasta hanskanum
framan í Khadafy hefur Banda-
ríkjastjóm sýnt, að hún hefur
ákveðið, hver andstæðingurinn
er. Skjól mestu ódæðismanna
samtímans er jafnan það, að
þeir fara huldu höfði, þora ekki
að kannast við eigin blóðverk.
Þeir skjóta menn í hnakkann,
ráðast helst á þá, sem eiga sér
einskis ills von - drepa böm og
farlama gamalmenni.
Almenningur á erfítt með að
skilja, að þetta er í raun stríð.
Flugvellir eru helstu vígvellir í
þessu óhugnanlega stríði. Nú er
til athugunar að hefja vopnaleit
á Reykjavíkurflugvelli. Norð-
menn hafa hert öryggisgæslu á
flugvöllum í landi sínu. Skrið-
drekum hefur verið raðað um-
hverfís flugvöllin í London, og
þannig mætti áfram telja. Erind-
rekar þeirra, sem stjóma al-
þjóðlegum hryðrjuverkum, eru
aðeins í nokkurra klukkustunda
fjarlægð frá íslenskum flugvöll-
um. Að þessu verða íslensk
stjómvöld að hyggja.
Bandaríkjastjóm beindi því til
íslenskra stjómvalda eins og
annarra, að við tækjum fyrir
-viðskipti við Líbýumenn. Hér
skal ekki mælt með slíku banni
af hálfu ríkisstjómarinnar. En
stjómendur fyrirtækis eins og
Amarflugs hljóta að velta því
rækilega fyrir sér, hvort það sé
því fyrir bestu að halda áfram
starfsemi í landi Khadafys. Það
er líklega ekki vænlegasta leiðin
til að auka viðskiptavild nú á
tímum.
Samvirkni og sundurvirkni:
Dýrðin undir ]
Bókmenntir
GuðmundurH. Frímannsson
Halldór Laxness
í austurvegi,
Vaka-Helgafell, 1985.
Marx-lenínismi hefur verið mikið
afl í stjómmálum þessarar aldar.
Það stafar fyrst og fremst af því,
að í tveimur stærstu ríkjum verald-
ar, Sovétríkjunum og Kína, hafa
valdhafamir byggt stjórnarstefnu
sína og vald á kenningum Marx og
Leníns: Marxismi, eins og þessi
stjórnvöld hafa túlkað hann, er litið
annað en hugsunarvillar frá 19.
öld. En hann hefur reynzt valds-
mönnum nýtilegur til að kúga fólk
milljónum og milljónahundruðum
saman á þessari öld. Þó ekki væri
önnur ástæða en þessi, er mikilvægt
að skilja hann.
Það er ein ráðgáta þessarar ald-
ar, hvers vegna marxismi sem
valdatæki hefur verið svo áhrifa-
mikill, sem raun ber vitni. Þeir
valdsmenn, sem stuðzt hafa við
kenningar Marx, hvort sem það á
svo eitthvað skylt við það sem hann
sagði, hafi komið á fót einhverjum
verstu ofbeldis- og -kúgunarríkjum
í samanlagðri mannkynssögunni.
Þannig er stjórn sovétanna í Rúss-
landi, að því er virðist, töluvert verri
og hörkuíegri, en stjórn keisaranna,
og var hún þó ekki 'féleg. Upp-
gangur rharxisma á 20. öldinni
hefur ekki valdið öðm en að ásýnd
aldarinnar hefur orðið mun ógeð-
felldai-i en hún þó annars er vegna
þeirra voðaverka, sem valdahafar í
Sovétríkjunum og Kína hafa unnið
á eigin þegnum. Þeir hafa ekki
verið einir um það, en þeir hafa
gert það með stórfelldari hætti en
áður hefur þekkzt. Þeir sem gengið
hafa harðast fram síðustu áratug-
ina em þeir Stalín og Mao ásamt
Hitler, sem ekki var marxisti, þótt
þjóðemisjafnaðarstefnan sé skyld
marxismanum.
Þessi uppgangur marxisma hefur
valdið því, að menn Lhiiium fijálsa
fieimi-svokölluðum hafa gert sér
betur grein fyrir því hve frelsið er
brothættur hlutur, hve réttindi, sem
fengizt hafa með langvinnri baráttu
áratugum og öldum saman, verða
auðveldlega frá mönnum tekin. Ein
ástæða þess, að sett hefur að
mörgum manninum nokkurn ugg,
er, hve auðveldlega mikilsvirtir,
upplýstir og skynsamir menn hafa
látið blekkjast af fagurgala alræðis-
ins, og það svo mjög að þeir sáu
ekki augljósustu dæmi kúgunar,
valdbeitingar og skipulagðra múg-
morða. Fjöldamargir menn og kon-
ur lögðu leið sína til Sovétríkjanna
á fjórða áratuginum og rituðu um
það dýrðaróða, þegar þau komu
heim. Sömuleiðis lögðu margir land
undir fot á sjöunda og áttunda ára-
tugnum til Kína og Kúbu og Viet-
nam og fluttu fáfróðum fagnaðarer-
indið, þegar heim var komið. Nú
síðustu árin virðist sagan vera að
endurtaka sig í Nigaragua, sem
virðist sífellt taka á sig skýrari
mynd alræðisríkis.
Einn þeirra manna, sem ritaði
lofgjörðir um Sovétríkin á fjórða
áratungum var Halldór Kiljan Lax-
ness. Hann skrifaði tvær ferðabæk;
ur um dvöl sína í Sovétríkjunum í
austurvegi, sem út kom 1933 og
Gerska ævintýrið, sem út kom
1938. Síðari bókin var endurútgefin
fyrir tveimur árum, en nú fyrir
þessi jól kom sú fyrri. Báðar eru
þessar bækur merkar heimildir um
höfundaverk Laxness, um-han&sem
stjómmálarithöfund og þær segja
líka heilmargt um stjórnmálaum-
ræðu á íslandi á fjórða áratugnum.
Af þessum ástæðum er það vel
þess virði að fá þær út gefnar á
ný. Og það er rétt að minna á þá
staðreynd, sem öllum læsum íslend-
ingum ætti að vera kunn, að Hall-
dór gerði upp við þessar skoðanir
sínar síðar á ævinni í þeirri merku
bók Skáldatíma.
Það er erfitt að gera sér í hugar-
lund, hvernig lesendur árið 1933
hafa brugðizt við í austurvegi. En
það virðist augljóst við fyrstu sýn,
að ýmislegt úr þeirri bók hafi Hall-
dór notað í sagnabálkinn Sjálfstætt
fólk, sem hann var að semja á
þessum árum. Peter Hallberg gerir
nokkra grein fyrir því í fyrra bindi
Húss skáldsins. Það er nefnt til
dæmis andstæðan á milli einyrkjans
og stórbóndans, hvernig hagsmunir
þeirra hljóta að vera öndverðir, því
ríkari, sem stórbóndinn yrði því
fátækari yrði einyrkinn.
En hvernig lítur þessi bók út nú
rúmlega fímmtíu árum síðar? Hún
kemur svolítið einkennilega fyrir
sjónir. Það er bersýnilegt, að höf-
undurinn hefur ekki legið yfir henni,
eins og hann gefur til kynna með
dagsetningum í bókinni. Bókinni
má skipta í fernt. í fyrsta lagi er
inngangur, sem nefndur er „Land
byltíngarinnar í augsýn“. Næsti
hluti nefnist „Frá ráðstjórnar-
bændum“, sem er meginhluti bók-
arinnar ásamt þeim þriðja, „Brot úr
ferðasögu". Að síðustu er útvarps-
erindi, sem flutt var 7. nóvember
1982 í Moskvu. Bókin er fremur
leiðinleg aflestrar, sem er óvenju-
legt um bók eftir Laxness, enda eru
í hanni langar ívitnanir í ræður
Stalíns og þýtt langt bréf, sem hann
eða legátar hans hafa skrifað fyrir
bændur til að lofa samyrkjuna á
stórbúunum, þegar þeir eflaust vom
annað hvort við það að falla úr hor
eða rétt óskotnir af leynilögregl-
unni. Ræðan fjallar um stíflubygg-
ingu í Dnéprostroj. Á köflum er
lofið broslegt. Og ég held, að það
hljóti að hafa virkað þannig á íhug-
ula lesendur á þeim tíma, sem bókin
kom út. Fyrir þá, sem hafa lesið Fé-
laga Napóleon eða Dýrabæ eftir
Orwell, er bókin verulega eftirtekt-
arverð, því að sjá má dæmi um flest
það, sem Orwell hæðist að.
Annað atriði, sem ég held að
athugulir lesendur hljota að hafa
leitt hugann að á sínum tíma við
lestur bókarinnar er ákyeðin
hræsni. Það eru höfð stór'órð um
hlutskipti verkalýðs á Vesturlönd-
um og óbærilegt atvinnuleysi og
annað, sem því fylgdi. Á bls. 95
segir um þá, sem ekki skila fullum
afköstum í Ráðstjómarríkjunum:
„Ef þeir bæta ekki ráð sitt á kom-
andi ári, þá fá þeir að leita sér
uppi einhvern stað þar sem þeir
geta feingið brauð sitt án þess að
leggja nokkuð á móti.“ Þetta þýðir
á mæltu máli, að þeir geti étið það
sem úti frýs. Þetta var sjálfsagt og
réttlætanlegt í Sovétríkjunum en
fordæmanlegt á Vesturlöndum.
Eitt af því, sem nefnt er til skýr-
ingar á þessum ótrúlegu skoðunum
og skilningsleysi á Sovétríkjunum
er að ferðalangar eins og Halldór
Tónleikar Tónlistarfélagsins:
Gaman að kenna öðrum og
fylgjast með framf örum þeirra
- segir Halldór Haraldsson píanóleikari
HALLDÓR Haraldsson píanóleikari heldur tónleika á vegum Tónlist-
arfélagsins laugardaginn 11. janúar kl. 14:30 í Austurbæjarbíói. Um
þessar mundir eru liðin 20 ár frá þvi Halldór lauk framhaldsnámi
við Royal Academy of Music í London en burtfararprófi lauk hann
frá Tónlistarskólanum í Reykjavík 1960.
„Ég tók saman þátt í tónlistarlífí
í Reykjavík, bæði sem einleikari og
í kammertónlist eftir heimkomuna,"
sagði Halldór þegar hann var spurð-
ur um það helsta sem á daga hans
hefði drifíð á þessum 20 árum.
„Nokkum veginn annað hvert ár
hef ég leikið einleik með sinfóníu-
hljómsveit íslands auk þess, sem ég
hef farið í fjölmargar tónleikaferðir
erlendis. Af þeim ferðum er kynn-
ingarferð mín sem einleikara um
Norðurlönd á vegum Nordisk Sol-
istr&d hvað minnisstæðust. í þeirri
ferð fékk ég tækifæri til að koma
fram á tónleikum í höfuðborgum
Norðurlanda og öðrum borgum auk
þess sem ég kom fram í útvarpi og
á árunum 1975 til 1980 ferðaðist
ég vítt og breitt um Þýskaland með
Reykjavíkur Ensemble. Þá var mér
boðið af Edinborgarháskóla að
koma og haldá tónleika á þeirra
vegum í apríl síðastliðnum og
kynnti ég þá íslenska píanótónlist
og lék verk íslenskra tónskálda."
Halldór fór snemma að leika sam-
tíðartónlist og mörg íslensk sam-
tímatónskáld hafa samið verk fyrir
hann, sem hann hefur frumflutt.
Kennsla' í píanóleik hefur verið
stór þáttur í starfi Halldórs frá
því að hann lauk námi og kenndi
hann fyrstu árin bæði Tónmennta-
skólann í Reykjavík eða til ársins
1970 og Tónlistaskólann í Reykja-
vík. Frá Í1977 hefur hann verið
yfírkennari við píanókennaradeild
skólans. „Það er ekki síður gaman
í þessu fagi að kenna öðrum og
fylgjast með framförum þeirra og
nokkrir mjög efnilegir ungir píanó-
leikarar hafa. útskrifast frá mér á
undnafomum árum,“ sagði Halldór.
„Á þessum ámm hefur töluverður
tími farið í félagsstörf hér heima
og erlendis. Ég hef meðal annars
tekið þátt í stoftiun Félags íslenskra
tónlistarmanna og Félags íslenskra
tónlistarkennara og ég er aðili að
Evrópusambandi píanókennara og
gegni ég formensku þar í íslands-
deildinni. Ég hef kynnst mikið
starfsfélögum mínum á Norður-
löndunum og hef orðið þess var að
allt tal um norræna samvinnu er
meira í orði en á borði hvað tónlist-
arlíf varðar og væri æskilegt að
fleiri tónleikaferðir yrðu skipulagð-
ar innan Norðurlandanna þar sem
norrænir tónlistarmenn fengju
tækifæri til að koma fram hjá
frændþjóðum." Á síðustu ámm