Morgunblaðið - 10.01.1986, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUÐAGUR 10. JANÚAR1986
21
iláðslj óm
Halldór Laxness
hafi verið leyndir öllum göllum og
ávirðingum þessa kerfis, eins og
vikið er að í formála þessarar bókar.
En sú skýring er haldlítil, því að á
þessum tíma birtust frásagnir eftir
vestræna menn, senm höfðu dvalið
í Ráðstjómarríkjunum, þar sem
sagt var rétt og satt frá því, sem
var að gerast. Malcolm Mugger-
idge, þekktur brezkur höfundur, var
á þeim tíma, sem Halldór var í
Ráðstjórnarríkjunum, blaðamaður
Manchester Guardian þar. Blaðið
hafði verið heldur hliðhollt Sovét-
mönnum. Muggeridge sjálfur hafði
verið sósíalisti. Hann ákvað að
kanna sannleiksgildi þeirra lausa-
fregna, sem hann hafði heyrt í
Moskvu, um hungursneyð í sveitum
Rússlands. Hann bað því rússn-
eskan kunningja sinn að útvega sér
miða til að ferðast innanlands til
þess að þurfa ekki að vera í fylgd
oþinbers túlks. Hann fór til Rostov
í lest og fór af henni við og við til
að sjá með eigin augum ástandið.
Hann segir: „Það, sem ég sá, var
ógleymanlega skelfilegt — tóm
þorp, örvæntingarfull, hundmð
andlita alls staðar, órækta akra,
bændur, sem var hlaðið inni í vöm-
lestir vegna þess að þeir vom taldir
kúlakkar (sveitaburgeisar eins og
þeir em nefndir í I austurvegi) á
leið í þrælkunarbúðir í Síberíu, í
Gulag eyjahaf Solsénitsins. Ég átt-
aði mig á því, að það, sem ég sá
var alls ekki hungursneyð, heldur
stríð við bændurna og alger eyði-
legging á landbúnaði í fijósömustu
hémðum Evrópu." Þetta skrifar
Muggeridge 50 ámm síðar, þegar
hann minntist þessara greina, sem
urðu víðfrægar. Upplýsingarnar
voru fyrir hendi á þessum tíma.
Menn eins og Halldór neituðu hins
vegar, að þær væm sannar. Það
em því aðrar ástæður til þess, að
menn tóku trú á Sovétríkin en
skortur á upplýsingum.
I formála þessarar útgáfu er
vitnað í Skáldatíma og það, sem
sagt er þar um I austurvegi:
„Þegarég fletti nú upp í ferðakveri
mínu úr Rússlandi 1932, í Austur-
vegfi lítur út fyrir að ég hafí heldur
en ekki farið í geitarhús ullar að
leita í landi byltíngarinnar, ef von
mín hefur verið sú að þar mundi ég
sjá sælu bænda fullkomna... Ég
sá ekki aðra bændur á ferð minni
í Rússlandi en þessar þrjátíu millj-
ónir sem höfðu floSnáð upp af jörð-
um sínum og tróðu nú marvaðann
í stórborgunum mestan part, með
pinklana sína á bakinu." Ég hygg,
að það fari fleiri lesendum þessarar
bókar þannig að spyija: Hvers
vegna sagðirðu það ekki 1932 í
stað þess að skrifa lofgjörð um
Stalín og verk hans? Þessa lýsingu
er ómögulegt að lesa út úr í bókinni
í austurvegi. og það er töluverður
munur á ártölunum 1932 og 1963.
Höfundur er menntaskólakennari
á Akureyri. Hann ritar regluiega
um bækur í Morgunblaðið.
Halldór Haraldsson píanóleikari.
Morgunblaðid/Gmilía
hefur Halldór haldið píanótónleika
hér heima og erlendis með Gísla
Magnússyni píanóleikara þar sem
leikin hafa verið verk fyrir tvö píanó
og hafa þeir m.a. komið fram á
ráðstefnu Evrópusambands píanó-
kennara í London.
Á efnisskrá tónleikanna á laugar-
daginn, sem jafnframt eru fjórðu
tónleikanir fyrir styrktarfélaga
Tónlistarfélagsins á þessum starfs-
vetri, er Sónata í f-moll, Appassion-
ata eftir Beethoven, tvö Scherzi,
nr. 1 og 3, eftir Chopin, Funerailles,
Konsertetýða nr. 2 og tvær Etude
d’Exécution transcendante, nr. 10
og 11, eftir Liszt og Sónata (1926)
eftir Bartók. Miðar á tónleikana
fást í Bókabúð Sigfúsar Eymunds-
sonar, Lárusar Blöndal og í ístóni.
Bretland:
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir MAGNÚS SIGURÐSSON
Uppnám vegna af-
sagnar Heseltines
AFSÖGN brezka varnarmálaráðherrans, Michael Heseltines,
hefur vakið mikið uppnám í brezkum stjórnmálum. Afsögnin
kemur þó ekki á óvart. Deilan innan ríkisstjórnarinnar um fram-
tíð Westland-þyrlufyrirtækisins hefur sett æ meiri svip á stjórn-
mál þar í landi að undanförnu, Ljóst var, að mikill ágreiningur
ríkti milli Heseltines og Margaret Thatcher forsætisráðherra
vegna málsins. Var talið víst, að hann hefði hugleitt þann mögu-
leika að segja af sér og hún að vikja honum úr stjórn sinni.
yrirfram hefði vart nokkur
maður spáð því, að mál
Westland-fyrirtækisins ætti eftir
að fá þá þýðingu og nú er komið
á daginn. Fyrirtækið stendur
frammi fyrir gjaldþroti og það,
sem deilt er um, er fyrst og
fremst, hvort brezka stjórnin eigi
að hlaupa undir bagga og bjarga
því eða láta það lönd og leið og
leyfa því að fara á höfuðið.
Heseltine hefur opinberlega
tekið afstöðu með fyrirtækinu og
barizt ákaft fyrir því, að stjómin
forði því frá gjaldþroti. Thatcher
heldur því aftur á móti fram í
samræmi við stefnu sína, að ríkis-
valdið eigi ekki að skipta sér af
fyrirtækinu. Það sé eigenda fyrir-
tækisins að leysa þetta mál og
takizt það ekki, þá verði það ekki
heldur gert með forsjá ríkisins. _
Ef brezka stjómin lætur West-
land sigla sinn sjó, em allar horfur
á, að bandarískt og ítalskt fyrir-
tæki gerist eignaraðilar að fyrir-
tækinu og nái þar undirtökunum,
vegna þess hve það stendur tæpt.
Slíkt er mörgum áhrifamönnum í
Bretlandi mjög á móti skapi.
Westland á sér hefð í brezku
atvinnulífí og það er eina þyrlu-
verksmiðjan í landinu. Sem vam-
armálaráðherra hefur Heseltine
því talið sig hafa gild rök fyrir
því að bjarga fyrirtækinu, því að
ófært sé, að Bretar verði háðir
erlendum aðilum um kaup á jafn
mikilvægum nútímavopnum og
herþyrlum.
Fleira býr að baki
En það er fleira, sem býr að
baki en framtíð Westlands. Stuðn-
ingsmenn Thatcher halda því
fram, að Heseltine hafí magnað
þessa deilu úr hófí fram í því skyni
einu að auka pólitískan framgang
sinn. Vinsældir hans á meðal
stuðningsmanna íhaldsflokksins
almennt em viðurkenndar af öll-
um - ekki sízt af Thatcher sjálfri.
Nú fínnst mörgum hins vegar, að
hann hafa gengið svo langt að
storka henni og það jafnvel í þeim
tilgangi að fá það fram, hvort hún
þyrði að setja honum stólinn fyrir
dymar. Það gæti gert hann að
aðalkeppinaut hennar um forystu
í íhaldsflokknum í framtíðinni og
ýtt þannig öðrum mönnum, sem
þar koma til álita eins og Peter
Walker orkumálaráðherra, til hlið-
ar.
Persónulega hefur Heseltine
ekki gagnrýnt Thatcher í þessu
máli heldur aðallega Leon Brittan
iðnaðarráðherra. Hann hefur þó
nákvæmlega sömu afstöðu í mál-
inu og Thatcher og því hefur
gagnrýni á hann verið túlkuð sem
gagnrýni á forsætisráðherrann
sjálfan.
Hinn 9. desember sl. var hald-
Michael Heseltine
inn fundur, þar sem viðstaddir
voru þeir ráðherrar brezku stjóm-
arinnar, sem mestu ráða á sviði
efnahagsmála og vamarmála, en
auk þess tveir utanaðkomandi
menn, þeir Sir John Cuckney,
stjómarformaður í Westland og
Marcus Agius, helzti fjármálasér-
fræðingur fyrirtækisins.
..Þar gerðu þau Thatcher og
Brittan það ljóst, að stjórn og
hluthafar í Westland yrðu að ráða
fram úr erfiðleikum fyrirtækisins,
þó að það yrði ekki gert á annan
veg en með eignaraðild banda-
ríska þyrlufyrirtækisins Sikorsky
og Fíat-verksmiðjanna á Ítalíu.
Skoðun þeirra Thatchers og
Brittans var sú, að málið skipti
engu höfuðmáli fyrir vamir Bret-
lands né heldur væm neinir stór-
felldir brezkir viðskiptahagsmunir
í hættu, þó að Westland tengdist
Sikorsky-fyrirtækinu nánar í
framtíðinni. Tengsl milii fyrir-
tækjanna hefðu hvort sem væri
komizt á fyrir löngu.
Heseltine taldi aftur á móti, að
með þessu væri stigið stórt skref
í þá átt, að Bandaríkjamenn yrðu
alls ráðandi í brezkum hátækni-
iðnaði. Öll sú tækniþekking, sem
Westland hefði náð að skapa í
starfsemi sinni, félli fyrirhaftiar-
laust í hendur Sikorsky-verk-
smiðjunni, sem er dótturfyrirtæki
risasamsteypunnar United Tech-
nologies, er framleiðir mikið af
vélum og tæknibúnaði í flugvélar.
Þá væri það vitað, að Líbýustjóm
ætti hlut í ítölsku Fíat-verksmiðj-
unum. Þanniggætu brezk hemað-
ar- og tæknileyndarmál fallið í
hendur Líbýumönnum, sem forð-
ast bæri í lengstu lög.
Nýtt kauptilboð
Af þessum sökum gerðist Hes-
eltine ákafur talsmaður þeirrar
hugmjmdar, að þijú fyrirtæki í
Vestur-Evrópu, það er Aérospat-
iale í Frakklandi, Messerschmitt-
Bölkow-Blohm í Vestur-Þýzka-
landi, Agusta á Italíu sameinuðust
ásamt British Aerospace um nýtt
kauptilboð í Westland. Þessu var
fylgt eftir með hörðum árásum á
Sikorsky-fyrirtækið og hvassri
gagnrýni á Leon Brittan og vom
það einkum nánir samheijar og
stuðningsmenn Heseltines, sem
að því stóðu. Sjálfur gætti hann
þess, að láta ekki of mikið á sér
bera.
I Neðri málstofunni spunnust
út af þessu miklar umrseður og
beindu stuðningsmenn Heseltines
spjótum sínum fyrst og fremst
gegn Brittan, en voru sparari í
gagniýni sinni á Thatcher. Svo
langtrvár gengið í þessum innan-
flokksdeilum íhaldsmanna á
þingi, að þess voru dæmi, að
öskureiðir ráðherrar læsu upp
heilu kaflana úr leyndarskjölum á
sviði vamarmála í áheym frétta-
manna.
Enn virðast allar líkur vera á
því, að Sikorsky kaupi Westland.
Fari svo, þá er Heseltine kominn
í klípu. Enda þótt margir þing-
menn íhaldsflokksins hafi stutt
hann í baráttu hans gegn þvf, að
Westland gangi í greipar banda-
rískum hátækniiðnaði, þá vilja
þeir ekki, að hann segi af sér
sökum þess og að málið verði
þannig enn afdrifaríkara deiluefni
innan stjómarinnar og flokksins
en það er þegar orðið.
Þeir virða Heseltine fyrir sjálf-
stæða og einarða afstöðu hans,
en það þýðir þó ekki það sama
og að þeir muni styðja hann gegn
Thatcher, nú þegar hann hefur
gert alvöru úr dulbúnum hótunum
sínum um að segja af sér, verði
ekki farið að óskum hans varðandi
framtíð Westlands.
Sem óbreyttur þingmaður
íhaldsflokksins á Heseitine eftir
að halda uppi harðri gagntýni á
Thatcher og stefnu hennar, bæði
til réttlætingar á afsögn sinni en
ekki síður í þeim tilgangi að vekja
efasemdir um hæfíleika hennar
sem stjómarleiðtoga.
Þar verður hann Thatcher
miklu hættulegri en fyrri ráð-
herrar, sem orðið hafa að víkja úr
stjóm hennar eins og Francis
Pym. Peter Walker, sem til þessa
hefur farið sínar eigin leiðir og
talið stöðu sína innan brezku
stjómarinnar mjög sterka, gæti
séð sig tilneyddan til þess að fara
úr stjórninni, svo að hánn yrði
einfaldlega ekki skilinn eftir í
baráttunni um forystuna í íhalds-
flokknum.
Afsögn Heseltines er mikill
hnekkir fyrir Thatcher. Hún end-
urskipulagði stjóm sína síðastliðið
sumar í því skyni að blása í hana
nýjum þrótti og auka henni vin-
sældir. í stað þess hefur það
komið á daginn, að deilur innan
stjómarinnar hafa dregið úr henni
þrótt og spillt áliti hennar. Mörg-
um stuðningsmönnum hennar
fínnst þó hvað verst, að vel hefði
mátt koma í veg fyrir þessar
deilur.
(Heimildir: The Economist
og The Times.)