Morgunblaðið - 12.01.1986, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR12. JANÚAR1986
B 13
" Ýmsir hafa spurt sig þeirrar spurningar hvort
verið geti að byssuglaði bardagamaðurinn sem
stútar hálfri víetnömsku þjóðinni sé góð fyrir-
mynd fyrir börn.
SJÁ: LEIKFÖNG
VIÐBROGÐ
Fyrr má nú
rotaen
dauðrota
Bandaríkjamenn eru þannig
gerðir, að annaðhvort vilja
þeir vinna verkin vel eða láta
þau alveg óunnin. Því var það
fyrir ári eða svo þegar þeir fundu
út, að það var verulegt vanda-
mál hvað mikið var um að böm
týndust, að þeir urðu ekki bara
áhyggjufullir, heldur beittu þeir
sér fyrir fullkominni móðursýki
um landið allt.
Myndin af týndum bömum og
n upplýsingar um þau em prentað-
ar á mjólkurfemur og búðarpoka
og spjöld með spumingunni
„Hefurðu séð þetta bam?“ em í
strætisvögnum, leigubflum og
neðanjarðarlestunum. I tveimur
af stóm sjónvarpsstöðvunum er
sérstök dagskrá helguð týndum
bömum og brátt einnig í þeirri
þriðju. Alla daga em fluttar
fréttir af týndum bömum og eins
víst er, að á venjulegan umbúða-
pappír séu prentaðar leiðbein-
ingar um hvemig best sé að
passa upp á bömin.
í mörgum skólum er um
stanslausan áróður að ræða.
Bömin em hvött til að teikna
eða lita myndir um hættuna á
því að vera rænt og lögreglu-
menn flytja krökkunum sama
pistilinn. I mörgum bæjum er
bömunum smalað saman í stór-
verslanir þar sem fmgraförin
þeirra em tekin og síðasta fárið
er að eiga krakkana á mynd-
bandi svo að hægt sé að sýna
af þeim mynd í sjónvarpi ef þau
skyldu hverfa.
Glæpir em tíðir í Bandaríkjun-
um og því ekki undarlegt þótt
foreldrar hafí áhyggjur af böm-
unum sínum. Útlenskir foreldr-
ar, sem koma til Bandaríkjanna,
eiga þó erfítt með að skilja þessa
taugaveiklun og oft ganga þeir
fram af fólki með því að leyfa
bömum ekki eldri en 11 ára að
fara einum í bíó. í jafnvel róleg-
ustu hverfunum er bömunum
ekið til og frá nokkur hundmð
metra spöl.
Óttinn er smitandi og getur
haft þau áhrif á fólk, sem ekki
hefur stöðugar áhyggjur af
bömunum sínum, að því fer að
fínnast sem það sé slæmir for-
eldrar. Nú er það ekki svo, að
vandamálið sé ekki fyrir hendi,
en það er hins vegar hvergi
nærri eins mikið og af er látið.
Talan, sem hamrað er á og
margir trúa, er að ein og hálf
milljón bama hverfí á ári hveiju
og væri það vissulega skelfílegt
ef satt væri.
„Að fá kúlu úr þessum byssum
í höfuðið er ekki aðeins sársauka-
fullt, heldur einnig hættulegt,"
segir talsmaður „Samtakanna gegn
stríðsleikföngum“ en þau hafa m.a.
keypt sér tíma í sjónvarpi til að
mótmæla því, að í gróðaskyni skuli
vera egnt fyrir bömin með eftirlík-
ingum af vopnum, sem algeng eru
í fórum hryðjuverkamanna, eitur-
lyfjasala og fjöldamorðingja.
Annað metsöluleikfang er raf-
knúin M-16-hríðskotabyssa í fullri
stærð en hún sendir frá sér 30 feta
langan vatnsstrók. Lítill Rambo
getur fyrir 25 dollara eytt öllum
óvinum sínum nærhendis.
Auk Rambo-vatnsbyssanna er á
boðstólum Rambo-sælgæti (éttu
það, annars drepur hann þig) og
nú eru einnig væntanlegar á mark-
aðinn frá Coleco-fyrirtækinu (sem
gerði kálgarðsbömin) Rambo-brúð-
ur. Hefur jarðvegurinn fyrir þær
verið vel plægður með nýju
Rambo-teiknimyndinni. Ýmsir hafa
spurt sig þeirrar spumingar, hvort
, verið geti, að byssuglaði bardaga-
I maðurinn, sem í hefndarskyni stút-
ar hálfri víetnömsku þjóðinni, sé
góð fyrirmynd fyrir börn.
„Forsetinn hefur farið um hann
lofsamlegum orðum og Bandaríkja-
menn líta á hann sem nýjan John
Wayne," segir framleiðandi sjón-
varpsþáttanna. „Rambo er kraftur-
inn holdi klæddur, sigur hins góða
yfir hinu illa."
Á dögum Víetnamstríðsins ollu
mótmæli gegn G.I. Joe og öðrum
ofbeldisfígúrum því, að stríðsleik-
föng voru víða tekin úr hillum versl-
ananna. Á síðustu jólum skaut G.I.
Joe aftur upp kollinum. Var fram-
leiðslan hafin árið 1983 og að þessu
sinni er leikfangið smærra en miklu
betur vopnum búið. Þessum nýja
Jóa fylgir úrval nýrra vopna, m.a.
átta feta langt flugmóðurskip með
100 öðrum Jóum, og verðið er 120
dollarar.
Litlir drengir hafa leikið sér á
þennan hátt í þúsundir ára,“ segir
Paul Cleveland, varaforseti Mattel-
leikfangafyrirtækisins. „Að ímynda
sér, að sumir séu góðir og aðrir
vondir byijaði ekki með okkur og
það, sem við erum að gera, er mjög
uppbyggilegt fyrir bömin.“
WILLIAM SCOBIE
Þegar þessi mál eru nánar
skoðuð kemur ýmislegt í ljós.
Fyrir það fyrsta eru allar tölur
mjög á reiki. Ríkisrekin stofnun,
sem komið var á fót í fyrra til
að fá einhvem botn í þetta,
heldur því til dæmis fram, að
taian sé einhvers staðar á bilinu
ein til tvær milljónir alls, og
þegar þess er gætt, að böm
teljast þama vestra allir 18 ára
og yngri, er ljóst, að hér er
einnig um að ræða heilmikið af
hálffullorðnu fólki. Starfsmenn
stofnunarinnar telja, að á ári
hveiju fari allt að ein milljón
bama sjálfviljug að heiman eða
þá að foreldramir hreinlega reka
þau út úr húsi.
Þegar um það er að ræða að
bömum sé rænt em það oftast
kynferðislega brenglaðir menn,
sem hlut eiga að máli, og yfír-
leitt er bömunum unnið eitthvert
mein, þeim nauðgað eða þau
myrt, skömmu eftir að þeim er
rænt. Nokkmm bömum rænir
ruglað fólk, sem ekki getur sjálft
átt böm, eða þá að einhveijir
reyna að ná sér niðri á foreldmn-
um með því að ræna þá baminu.
Örfáum bömum er rænt í auðg-
unarskyni, annaðhvort til að
selja þau eða krefjast fyrir þau
lausnargjalds.
Margir Bandaríkjamenn era
nú að komast á þá skoðun, að
taugaveiklunin yfír týndu böm-
unum sé fremur af hinu illa en
hinu góða. Kennarar og heilsu-
gæslufólk segja til dæmis frá
því, að óttinn við að vera rænt
sé orðinn eitt helst áhyggjuefni
bamanna, stundum jafn mikið
og óttinn við að foreldrar þeirra
skilji.
Vafalaust fer það eins og
oftast áður, að móðursýkin
minnkar og einhvem skynsemis-
vottur kemst aftur að. Hætt er
þó við, að þessi uppákoma eigi
eftir að hafa varanleg áhrif á
mörg böm. Enskur vinur minn,
sem býr í fínu hverfí í Wash-
ington, hafði þetta um málið að
segja: „Hér sjást aldrei ungir
krakkar á leið í skemmtigarðinn
í boltaleik og það líkar mér
hreint ekki.“
- SIMON HOGGART
HEIMILDIR
Mestu möppudýr
heimssögunnar?
Fjórtánda október árið 1785
siluðust tvær múlasnalestir
eftir steinlögðum strætunum í
Sevilla, 13 vagnar í annarri lest-
inni en 14 í hinni. Vel vopnað
riddaralið gætti lestanna og var
nú komið að leiðarlokum eftir
mánaðarlanga ferð á rykugum
þjóðvegunum á Spáni.
Farmur vagnanna var mikið
dýrmæti í 253 eikarkössum en
þó ekki af því taginu, sem ólæsir,
spænskir stigamenn vom á hött-
unum eftir. Gull-, silfur- og eðal-
steinaflaumurinn frá Nýja heimin-
um til Spánar var þorrinn, þessi
auðsuppspretta, sem á tímabili
hafði gert Spánveija að voldug-
asta ríki á jarðarkringlunni, en
þess í stað vom í kössunum skjöl,-
sem sögðu söguna um uppgang
spænska ríkisins og fallið, sem á
COLUMBUS: - bréf hans
meðal merkisgripa hins óvið-
jafnanlega skjalasafns.
eftir fylgdi. Með komunni til
Sevilla var lagður grannurinn að
einstæðu safni, sögu Vestur-Indía
og Ameríku eins og hún birtist í
43 milljón bréfum og skjölum. Er
200 ára afmælissafíisins minnst
um þessar mundir.
Skjölin vora flutt til Sevilla að
boði Karls III, sem fékk viður-
nefnið „Pappírskonungurinn"
vegna áhuga hans á að geyma
allt, sem vitnaði um fyrri dýrðar-
daga þessarar þjóðar, sem ekkert
vitist blasa við nema óhjákvæmi-
leg afturfor. Á þessum tíma vora
Spánveijar raunar miklir skjala-
safnarar. Vilja sumir rekja það til
þess, að allt frá því á tólftu öld
hafi þjóðin verið í greipum emb-
ættismanna og lögbókara, en
aðrir nefna það til, að gífurleg
auðæfín frá Nýja heiminum hafi
að mestu farið í að koma upp
þunglamalegu skriffínnskukerfi
þar sem aðallega var fengist við
að skrásetja hvert einasta smáat-
riði varðandi heimsveldið.
„Hér er um að ræða sögu og
rannsóknarstofnun fyrir heila
heimsálfu," segir Rosario Parra,
sem veitt hefur safninu forstöðu
sl. 17 árin. „Hér vitnar allt um
sögu Ameríku frá 15. til 19. ald-
ar.“
Sá, sem vill stunda rannsóknir
í safninu, verður að vera vel að
sér í spænsku, utanríkisþjónustu
fyrir alda og fomletursfræði, rit-
hætti fyrri tíðar manna. Á þessum
öldum var engin samræmd staf-
setning og raglingurinn svo mik-
ill, að jafnvel samtímamenn skrá-
setjaranna áttu í erfíðleikum með
að bijótast fram úr bréfunum. Sá
frægi, spánski rithöfundur, Migu-
el de Cervantes, sagði einu sinni
af þessu tilefni, að jafnvel skratt-
inn sjálfur gæti ekki skilið skjöl-
in“.
Einn af dýrgripunum í safninu
er bréf frá Cervantes og eins og
oft vill verða fann það maður
nokkur, sem var að leita að allt
öðra efni. Bréfið er skrifað til
Filips II árið 1590 og þar biður
Cervantes konunginn að útvega
sér starf í Ameríku. Ekki var orðið
við þeirri bón og ári síðar byijaði
Cervantes, kannski dálítið móðg-
aður, á meistaraverkinu um vind-
mylluriddarann, Don Quixote, og
reif svo rækilega í sundur skrök-
sögur aldarinnar, að verkið var
kallað „bókin, sem steypti heilli
þjóð“.
Af öðram skjölum má nefna
bréf frá Christopher Columbus og
öðram landkönnuðum eins og
Amerigo Vespucci og Femando
de Magellan og bréfaskipti við þá,
sem lögðu granninn að heimsveld-
inu, t.d. Heman Cortes, „con-
quistadorinn", sem lagði Spánar-
kóngi til Mexíkó. I safninu má
jafnvel fínna bréf, sem George
Washington skrifaði 17. desember
árið 1789 til höfðingja Choctaw-
indfána.
í safninu era 16.000 landakort,
hinar mestu gersemar, og má af
þeim lesa hvemig Nýi heimurinn
opnaðist smám saman fyrir land
nemunum. Skjalasafnið er í húsi,
sem upphaflega var nokkurs
konar kauphöll og lokið var við
árið 1572, og til að minnast
tveggja alda afmælisins verður
haldin þar sérstök sýning á 300
mestu dýrgripunum. Meðal þeirra
má nefna samninginn, sem gerður
var þegar Frakkar seldu Spán
veijum Falklandseyjar.
- PAULELLMAN
NÆRING
Svínafóðrið
heilnæmara
en barnafæðan
Þriðjungur kínverskra bama er
illa haldinn af blóðleysi og
samkvæmt upplýsingum frá nær-
ingarfræðingum bera framleiðend-
ur bamamats ábyrgð á þessu. Era
þeir sakaðir um að nota ódýrt og
óvandað hráefni til þess að ná fram
sem mestum hagnaði.
I viðtali við Dagblað alþýðunnar
fullyrti Zhu Xianguyan, forstöðu-
maður rannsóknarstofnunar í nær-
ingarfræðum, að jafnvel í kjúkl-
inga- og svínafóðri væri meira
eggjahvítuefni en í bamarnatnum.
Um það bil helmingur barna í
Peking þjáist af járnskorti og mörg
fá að auki hvorki nægilegt kalsíum
né D-vítamín. Afleiðingin er meðal
annars sú að talsverð brögð era að
beinkröm að sögn Dr. Hu Yamel,
sem er forstöðumaður Bamaspítal-
ans í Peking.
Tilbúinn bamamatur var til
skamms tíma háður mjög strangri
skömmtun en nú er unnt að kaupa
hann að vild í verzlunum. Hann
nýtur líka síaukinna vinsælda enda
aðstæður breyttar. Til dænþs hafa
almenn lífskjör batnað, flest hjón
eiga aðeins eitt bam og mikill
meirihluti mæðra stundar vinnu
utan heimilisins.
„Foreldrar hafa nú ráð á að
kaupa það bezta fyrir böm sín.
Hins vegar hafa þeir takmarkaða
þekkingu í næringarfræðum og
kaupa því einkum það sem bömin
vilja. Súkkulaði er yfirlett vinsælast
meðal smábarna og afleiðingarnar
af miklu sælgætisáti eru þær að
börn hækka ört en era ýmist renglu-
leg eða alltof feit,“ segir jrfirmaður
næringarfræðideildarinnar við
rannsóknarstofnun í bamalækning-
um í Peking.
JASPER BECKER