Morgunblaðið - 23.03.1986, Blaðsíða 57

MORGUNBLAPIÐ, SUNNUDAGUR 23. MARZ 1986
57

Karen skálar hér f matarboál vlð laikritaskáldið Arthur Millar og konu hans,
Marlyn Monroe. Mllll þelrra sftur rithöfundurinn Carson McCullers.
studdi kvennabaráttuna, skrifaði um hana
margar eldheitar ritgerðir, sem hún birti á
prenti er fram liöu stundir, enda þótt hún
segði síðar á ævinni að hún hefði aldrei
skilið „feminisma".
Framtíðin hafði aldrei verið björt í Afríku
og var það ekki þessi árin. Bújörð er þung
byrði að bera, var viökvæði Karenar. Við
sem núna lifum eigum sjálfsagt erfitt með
að gera okkur í hugarlund baráttuna sem
Karen háði, en þannig liðu árin sem Karen
og Denys nutust, 1918 til 1931: hröð og
rík af ánægjulegum atburðum, hæg og
hlaðin ótta, sorg og dauða.
Denys var Karen glataður þegar slysið
bar að. Þau höfðu rifist um smáatriði varð-
andi jörðina sem Karen ætlaði að selja.
Vinir þeirra sögðu mörgum árum síðar að
þau hefðu verið hætt saman, að Karen
hafi reiðst Denys fyrir að flytja burt frá
Ngong með breskum kunningja sínum. Enn
fremur á Denys aö hafa heimtaö af Karen
gullhringinn sem hann gaf henni á góðri
stundu, en fyrrnefnd Errol Trzebinski mót-
mælir því, hún trúir ekki að Karen hafi
ætlað að gefa þjóni sínum svo mikilvæga
gjöf frá elskhuga sínum og raunbesta vini.
Þá var gefið í skyn að Denys daðraði við
aðrar konur, sér í lagi innbornar, og mun
það hafa reitt Karen til reiði. Tómas segir
í bók sinni að Karen hafi reynt að fyrirfara
sér með því að skera sig á púls þegar
mestgekká.
í maímánuði 1931, árið sem Karen flutti
burt frá Afríku, fór Denys í ferð til Takaunga
til að byggja sér stærra hús. Karen vildi
fara með honum, en „þetta var í eina skipt-
ið sem ég baö Denys um að taka mig með
sér í flugvélina sína og hann vildi ekki gera
það". Denys var góður flugmaður, en hann
hafði ekki flogið mikið mánuðina
á undan. Hann hafði kvartað undan
krampa í annarri hendi, ef til vill hefur
krampi þessi valdið dauða hans.
Layzell-hjónin, breskir kunningjar
hans, sáu Denys síðust allra. Hann
gisti hjá þeim og þjónn hans,
Kamá, sem var dauðhræddur
við að fljúga. Þegar Denys
lagði af stað ætlaði frú Layzel
að fara með, en yngri dóttir hennar
trylltist við tilhugsunina að skiljast
við móður sína, svo hún hætti við.
Karen fékk síðust að vita um slysið.
Hún fór einhverra erinda til Nairobi,
fólk á götum úti foröaðist að horfast
í augu við hana. Karen skynjaði að
eitthvað alvarlegt hafði gerst. Dagurinn
leið og Karen snæddi kvöldverð með
kunningjum sínum sem allir vissu um
slysið, en það var ekki fyrr en að
kvöldverðinum loknum að ein konan
hópnum dró Karen afsíðis og sagði henni
tíðindin.
Karen fjölyrðir ekki um áhrifin sem dauði
Denys hafði á hana, né heldur um fyrstu
viðbrögð; þögnin segir oft meira en mörg
orð. En svo segist henni frá í „Jörð í Afríku":
„Síðar skrifaði sýslumaðurinn í Voí mér
og lýsti fyrir mór í einstökum atriðum,
hvernig slysið hefði boriö að höndum.
Denys hafði lagt upp frá flugvellinum
snemma um morguninn, með Kamá í flug-
vélinni hjá sér, og ætlaði upp til Ngong.
Eftir að hann var kominn af staö, hafði
hann snúið við og komið fljótt aftur, hann
flaug lágt, í hundrað metra hæð. Allt í einu
tók vélin á sig beygju, hringsnerist og
steyptist eins og fugl til jarðar. Um leiö
og hún kom niður, kviknaði í henni. Þeir
sem komu hlaupandi að henni til þess að
bjarga, voru stöðvaðir af eldinum. Þegar
þeim tókst að slökkva eldinn með því að
kasta mold og hríslum á hann, sáu þeir
að vélin var mölbrotin, og þeir, sem í henni
höfðu verið, höfðu dáið við áreksturinn,
erhún kom niður."
Bror og Karon I vaiðiferð fyrsta árið
sam þau dvðldust f Afrfku.
Karen Blixen var komin á fimmtugsaldur
er hún sendi frá sér fyrstu bókina. Hún
hafði skrifað sögur frá því í barnæsku en
lét engan nema Denys sjá þær, fyrr en hún
taldi þær birtingarhæfar. Þá hófst píslar-
ganga milli útgefenda.
„Seven Gothic Tales" var gefin út- í
Bandaríkjunum 1934, valin „bók mánaðar-
ins" þáð ár. Fyrsti gagnrýnandinn, sem
fjallaði um hana, tók bókinni afar illa, sakaði
Dinesen um að skrifa ekki um almennilegt
fólk. Svo harður var dómurinn að hól hinna
sem á eftir fylgdu, sem og mikil sala bókar-
innar, megnaði ekki að græða sárin.
Höfundarnafn hennar var Isak Dinesen,
þar sem henni fannst fólk mundi taka
karlhöfundi betur. Mikið gekk á þegar
dönsku pressunni barst til eyrna að höf-
undur þessarar bókar væri „dönsk hefðar-
kona" og ráku dönsku blöðin slóðina heim
til Karenar. Danska útgáfan (Syv Fantatiske
Fortællinger) kom ekki út fyrr en 1935. Þá
var Karen langt komin með verkið sem
lengst mun halda nafni hennar á lofti, „Jörð
Afríku" (kom út í íslenskri þýðingu Gísla
Ásmundssonar hjá Heimskringlu 1952, en
nefnist „Out of Africa" í enskri þýðingu).
Þriðja bók hennar, „Vinter-Eventyr", kom
út í Danmörku 1942, og fjórða bókin,
„Shadows on the Grass", sem Karen skrif-
aði á ensku sérstaklega fyrir trygga lesend-
ur hennar í Ameríku, árið 1960. „Ehren-
gard" kom út í óviðjafnánlegri þýðingu
Kristjáns Karlssonar hjá Almenna bókafé-
laginu 1964, tveimur árum eftir dauða
skáldkonunnar.
„Jörð í Afríku" eru endurminningar Kar-
enar Blixen í mjög skáldlegum búningi. Hún
lýsir ekki lífi sínu þar eins og það var,
heldur dregur hún saman atburði, vinsar
úr og dregur ályktanir. Stíll hennar er róm-
aður. Helsta einkenni er hversu sparsöm
Karen er á orð, hún segir aðeins það sem
máli skiptir. Karen segir frá eins og hún
sjái atburðina i gríðarlegri fjarlægð. Að-
spurð hvers vegna hún skrifaði sögurnar
ekki jafnóðum og þær geröust, sagðist
Karen verða að láta í það minnsta heila
öld líða þar til þær kæmust á pappír.
Leikstjórinn Sydney Pollack varar okkur,
sem bíðum í óþreyju eftir kvikmyndinni
„Out of Africa", við að myndin fylgi ekki
endilega Iffshlaupi Karenar Blixen út í æsar;
hann segir myndina „sagnfræðilegan
skáldskap". Pollack, sem flestir íslendingar
þekkja sem höfund gamanmyndarinnar
Tootsie, mátti bíða lengi eftir að gera
mynd um „dönsku konuna sína", eins og
hann kallar hana. Hann var heillaður af bók
hennar „Jörð í Afríku", það var Orson
Welles einnig, en hvorugur treysti sér í
gerð myndar þar sem heillega sögu vant-
aði. Það var ekki fyrr en Judith Thurman
tók saman ævisögu skáldkonunnar að
Pollack eygði langþráðan draum sinn.
Það var kennd Karenar fyrir landinu og
fólki þess sem heillaði, segir Pollack og
bætir við íbygginn á svip: Ef til vill var
gerð þessarar myndar leit að týndri para-
dís.
Til að skapa heillega sögu um Karen og
ævintýralegt líf hennar í Afríku byggði fé-
lagi Pollacks, Kurt Luedtke, handrit sitt á
fjórum bókum: „Jörð í Afríku", „Shadows
on the Grass", og „Bréfum" eftir Karen
sjálfa; „Isak Dinesen: „The Life of Karen
Blixen", eftir Judith Thurman og „Silence
Will Speak" eftir ErrolTrzebinski.
Myndinni hefur verið forkunnar vel tekið.
Hún var útnefnd til ellefu Óskarsverðlauna,
en þau verða afhent 24. marz næstkom-
andi, þremur dögum eftir að myndin verðúr
tekin til sýninga í Laugarásbíói. Klæðnaður,
sem ítalski hönnuðurinn Milena Canonero
hannaði og persónur myndarinnar skarta,
er kominn í tísku víða um heim.
Myndin, sem er þrír tímar að lengd,
nýtur mikilla vinsælda vestanhafs, raunar
meiri vinsælda en leikstjórinn bjóst við,
þótt hún eigi í harðri samkeppni viö hrað-
fleygar ævintýramyndir og frægar hljóð-
dósir eins og Rocky frá jólavertíðinni síð-
ustu. Þetta sýnir að persóna Karenar Blix-
en höfðar til fólks og vonandi verður
myndin einnig til að vekja áhuga fólks á
bókum hennar.
HJÓ.
Helgi Jónsson tók saman
Meryl Streep í hlutverki
Karenar Bllxen i kvlk-
myndlnni „Out of
Afrlca", sem
Laugarásbíó
- _
synlr
S.dney Pollack.
■■■ i
„Ingen er kommet
mere blodlg Ind f
lltteraturen end jeguf
sagöl Karen f
bráfi tll vlnar. Hár
sást hún á Ijósmynd,
sem tekln var áríð 1918,
árló sem hún
kynntlst Denys.