Morgunblaðið - 20.04.1986, Blaðsíða 16

16 B
MORGUNBI1A£)IЄSUNNUDAGUR 20. APRÍL1986
'jg&''f"" ....—Brv'ét' lmi „ „ ...—sm
Huldustríð
Waldheims
KURT WALDHEIM, framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna 1972—1982 og
frambjóðandi í forsetakosningunum í Austurríki 4. maí, hefur neitað ýmsum
ásökunum í sambandi við hlutverk sitt í síðari heimsstyrjöldinni. “Ég er
enginn stríðsglæpamaður,“ segir hann. „Ég var enginn nazisti.“ En sumt hefur
hann orðið að viðurkenna.
Fyrst var hann sakaður um að
hafa verið félagi í sveitum brún-
stakka, SA, og stúdentafélagi naz-
ista. Þá var því haldið fram að
hann hefði tekið þátt í nauðungar-
flutningum gyðinga frá Saloniki í
Grikklandi eða vitað um þá. Síðan
var reynt að kanna hvaða hlutverki
hann hefði gegnt þegar hann var
leyniþjónustuforingi í baráttu Öxul-
ríkjanna gegn skæruliðum í Júgó-
slavíu.
Waldheim kveðst aldrei hafa talið
sig félaga í samtökum nazista, en
hefur viðurkennt að hafa tekið þátt
í starfsemi þeirra. Nýfundin skjöl
sýna að hann gekk í stúdentafélag
nazista 1. apríl 1938 og í riddaralið
SA 11. nóvember sama ár.
Waldheim segir í nýútkomnum
endurminningum og bókinni „The
Challenge of Peace“ (1977) að hann
hafi særzt á fæti við Orel í Rúss-
landi í árslok 1941 og fengið að
Ijúka laganámi í.Vfn, þar sem hann
hafi dvalizt til stríðsloka. Nú hefur
hann viðurkennt að hann hafi verið
liðsforingi í þýzka hemum í Júgó-
slavíu og herráðsforingi í Saloniki
í Grikklandi frá apríl 1942. Hins
vegar kveðst hann hafa gegnt
minniháttar hlutverki og neitar því
að hafa tekið þátt í hermdarverkum
í Júgóslavíu, vitað um stríðsglæpi
og ódæðisverk eða stjómað yfír-
heyrslum fanga í Saloniki. Hann
segist fyrst og fremst hafa verið
túlkur Þjóðveija og ítala á Balkan-
skaga og verið „annars staðar“
þegar ódæðisverk voru framin.
Ofriðurinn á Balkanskaga var
blóðugur og miskunnarlaus. Þjóð-
verjar hefndu sín oft á óbreyttum
borgurum og tóku gísla eða fanga
af lífí, stundum 1.000 eða fleiri í
einu. Fasista- leppstjóm Ante Pa-
velics í Króatíu ofsótti gyðinga,
Serba og zígauna og stóð fyrir
nauðungarflutningum, þrælkunar-
vinnu og fjöldamorðum. Innanríkis-
ráðherra hennar var Andrija Art-
ukovic, sem Bandaríkjamenn fram-
seldu Júgóslövum fyrir skömmu og
svarar nú til saka fyrir stríðsglæpi.
Ein blóðugasta orrusta Þjóðveija
og skæruliða var háð sumarið 1942
í Kozara-fjöllum í Bosníu. Reynt
hefur verið að sanna að Waldheim
hafí tekið þátt í henni, þá 24 ára
gamall lautinant.
SKRÁÐUR í SA
Þegar fyrstu ásakanimar gegn
Waldheim komu fram kvaðst hann
ekki hafa gert sér grein fyrir því
fyrr en eftir stríðið að hann hefði
verið skráður í SA. „Einn eða tveir
stúdentar" hefðu stofnað stúdenta-
félagið til að halda „samkomur,
kaffiboð og þess háttar“.; Hann
hefði verið í hestamannafélagi stúd-
enta, sem notuðu hross í eigu SA,
og einhver hefði líklega skráð sig
í flokkinn og SA að sér fomspurð-
um.
Nokkru síðar sagði Waldheim:
„Eg vildi ekki neita að ganga í
samtökin (þ.e. stúdentafélagið og
hestamannaklúbbinn), því ég hélt
að það gerði ekkert til og jafngilti
ekki pólitískri þátttöku. Auðvitað
skipti það mig máli. Ef ég ætlaði
að ljúka námi yrði ég að fá ein-
hveija vemd.“
Waldheim (annar frá
vinstri) í april 1943 á flug-
velli í Podgorica í Júgó-
slavíu. Hann stendur á
milli ítalska hershöfðingj-
ans Escola Ronacaglia og
Arthurs Phelps, hershöfð-
ingja úr SS.
„Ég fékk aldrei flokksskírteini,"
bætti hann við. „Ég var ekki nazisti
og þegar Þjóðveijar hemámu Aust-
urríki vom margir úr fjölskyldu
minni handteknir vegna opinskárr-
ar andstöðu við nazista." Hann
kvaðst hafa viljað vemda sig og
ættingja sína. Walter faðir hans var
kennari og nazistar sviptu hann
atvinnu vegna stuðnings hans við
Kurt Schuschnigg kanzlara.
Nazistaleiðtogi sagði um Wald-
heim 1940 að hann „sannaði með
mannalátum sínum að hann væri
fjandsamlegur hreyfingunni," en
tók fram að hann hefði „staðið sig
vel“ í hernum og eytt efasemdum
um að hann væri hæfur til embætt-
isstarfa.
SÆMDUR ORÐU
Nú er vitað að Waldheim kom
til Belgrad í marz 1942 og var
sendur til Saloniki nokkmm dögum
síðar til að starfa í aðalstöðvum 12.
hers Þjóðveija.
Hann fékk starf þýðanda og
aðstoðarleyniþjónustuforingja (AO)
við Deild I/C í „Suðausturher"
austurríska hershöfðingjans Alex-
anders von Löhr, sem var tekinn
af lífi fyrir stríðsglæpi í Belgrad
1947. Sú deild vann úr upplýsingum
um liðsflutninga óvinanna og sá um
hernaðarlegar gagnnjósnir. Deild
I/G fékk upplýsingar sínar um
óvinaaðgerðir frá föngum og for-
ingjum á vígstöðvunum.
Von Löhr hershöfðingi hafði
þýzkt, ítalskt, króatískt og búlg-
arskt herlið undir sinni stjórn og
háði harða baráttu við skæraliða
Titos. Engin vægð var sýnd í þeirri
viðureign og þorp vom þurrkuð út,
ef gmnur lék á að íbúar þeirra skytu
skjólshúsi yfir skæmliða.
í maí 1942 myndaði Friedrich
von St$$xhl hershöfðingi svokall-
aðan „Vestur-Bosníuher", sem varð
skipaður 11.000 þýzkum hermönn-
um, 18.000 króatískum fasistum
og 2.000 Tsétníkum. Þessi her átti
að uppræta skæmliðaher Titos með
einni stórsókn gegn eina yfirráða-
svæði hans í Júgóslavíu, í fjallgarð-
inum Kozara-Prosara.
í júní var Kurt Waldheim lautin-
ant sendur til Vestur-Bosníuhersins
til að gegna starfi herráðsforingja.
Með honum var yfirmaður I/C,
Wemer Pfafferott ofursti. í júlí var
Waldheim sæmdur heiðursmerki
króatíska leppríkisins, „orðu Zvon-
imirs konungs", fyrir störf í þágu
„Vestur-Bosníuhersins."
Waldheim viðurkennir að hann
hafi verið sæmdur orðunni, en segir
að allir herráðsforingjar hafi fengið
hana. Hann hafi ekki tekið virkan
þátt í bardögum og aðeins verið
túlkur. Júgóslavneska blaðið Vje-
snik, sem hermir að túlkar í þýzka
hernum hafi starfað fyrir Gestapo,
segir hins vegar að hann og félagar
hans hafi fengið orðuna fyrir
„hreystilegar aðgerðir gegn upp-
reisnarmönnum í Vestur-Bosníu."
STÓRSÓKN
Skæmliðaherinn stóð illa að vígi
vorið 1942. í Kozara vom 3.500
skæruliðar, sem vörðu um 363
serbnesk þorp og rúmlega 70.000
borgara og flóttamenn. von Sthl
hershöfðingi kom sér fyrir í Banja
Luka og umkringdi 50 ferkílómetra
yfirráðasvæði skæmliða, sem áttu
auðvelt með að felast í hijóstmgu
landslaginu, en vom umkringdir á
nokkmm dögum.
I júní tókst Þjóðveijum að ein-
angra skæmliða. Tugþúsundir
þorpsbúa flúðu til fjalla og skæru-
liðargáfust upp 17. júlí. Um 70.000
uppreisnarmenn vom teknir til
fanga og voru fluttir í fangabúðir
Artukovics. í fangabúðunum í Jas-
enovac biðu 20.000 böm lífið og
fangar tóku þátt í aftökum félaga
sinna að kröfu Artukovics.
Útskýringar Waldheims hafa
verið dregnir í efa, en ekki hefur