Morgunblaðið - 24.04.1986, Síða 19

.. .... fll
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. APRÍL1986 19
Um uppeldi, kennslu og vísindi — II. gr.
Grillur í skólum
eftir Guðmund
Magnússon
Grillur ríkjandi skólaspeki hér
á íandi um þroska barna og
námshæfni væru léttvægar og
ekki ástæða til að hafa af þeim
neinar áhyggjur ef þær væru
skraf eitt, t.a.m. aðeins kaffi-
speki á kennarastofum. Stað-
reyndin er hins vegar sú, að þær
hafa meiri áhrif á skólastarf en
flestir foreldrar og forráðamenn
barna gera sér grein fyrir.
Upplausn og agaleysi i skólum
stafar ekki fyrst og fremst af
breyttu þjóðfélagsástandi, held-
ur af því að verið er að gera
tilraunir á börnum og unglingum
með vafasamar .og rangar kenn-
ingar í uppeldisfræði að leiðar-
Ijósi.
Eg minni lesendur á, að í grein
minni hér í blaðinu á þriðjudag í
fýrri viku hélt ég því fram að hin
svonefnda „uppeidis- og kennslu-
fræði" við Háskóla Islands og
sambærileg fræði við Kennarahá-
skólann risu ekki undir nafni. Þau
væru fyrst og fremst vettvangur
áróðurs fyrir ákveðin sjónarmið í
menntamálum, ákveðna skóla-
speki, sem ríkjandi hefur verið hér
á landi í hálfan annan áratug og
valdið miklu tjóni. Nú er komið að
því, að gera grein fyrir því hveijar
helstu grillur skólaspekinganna eru
og hvemig þær hafa haft áhrif á
starf skólanna.
Þess er þá fyrst að geta, að dr.
Amór Hannibalsson, dósent í heim-
speki við Háskóla íslands, hefur
tekið af mér ómakið varðandi mikil-
vægan þátt þessa máls, sem ég hef
raunar fjallað um í blaðagrein fyrir
rúmum tveimur árum („Um skiln-
ing og þroska bama: Morgunblað-
ið 18. febrúar 1984). í grein hér í
blaðinu á laugardaginn vekur Amór
athygli á því, að í gildandi aðal-
námsskrá grunnskóla (sem Vil-
hjálmur Hjálmarsson, þáverandi
menntamálaráðherra, staðfesti og
gaf út árið 1976) em nokkrar höf-
uðkenningar Svisslendingsins Jean
Piaget leiddar til öndvegis við
skipulag náms og kennslu í íslensk-
um skólum, þ. á m. við gerð náms-
efnis. Samkvæmt kenningum Pia-
get geta böm t.d. ekki hugsað í
sértekningum (óhlutstætt) og þau
skortir siðgæðisvitund og tillits-
semi. Það er m.a. í samræmi við
þessa niðurstöðu sem uppeldis- og
kennslufræðingar skólarannsókna-
deildar menntamálaráðuneytisins
hafa umtumað skólakerfi okkar sl.
fimmtán ár eða svo. „ Allt væri þetta
gott og blessað, ef ekki vildi svo
óheppilega til, að kenningar þær
sem hér er vísað til, em innantómt
þmgl," skrifar Amór. „Hver sá sem
kynnst hefur bömum og hefur ekki
mglast í ríminu af vitlausum kenn-
ingum veit, að böm hugsa fullum
fetum óhlutstætt. Þau kunna að
tala og öll orð tungumálsins em
óhlutstæð (sértekin) hugtök. Hver
sá sem beitir heilbrigðri skynsemi
sér, að það er út í hött að halda
að böm innan 7 ára aldurs skorti
siðgæði og geti ekki tekið tillit til
annarra sökum vitsmunaskorts.
Vissulega hefur hugsun barna sín
sérkenni. En kenningar þær, sem
að ofan em nefndar, gera henni
rangttil."
Upplausn í skólum
Grillumar úr Piaget um þroska
og námshæfni barna og unglinga
er ekki hið eina, sem ástæða er til
að hafa áhyggjur af í starfi skól-
anna. Pirrar ríkjandi skólaspeki em
sannarlega fleiri. Ein er sú, að
fmmkvæði í námi eigi að koma frá
nemendum og nám og kennsla eigi
að taka mið af áhuga eða áhuga-
leysi nemenda. Onnur er sú, að
röðun í bekki eftir rtámsgetu sé
undir öllum kringumstæðum röng.
Það er talið „félagslega rangt", að
leyfa ekki vanþroska bömum eða
bömum með skerta námsgetu að
vera í sama bekk og önnur böm.
Hin þriðja er sú, að utanbókarlær-
dómur, staðreyndanám og miðlun
þekkingar eigi að víkja fyrir „um-
ræðu“ nemenda og kennara, sjálfs-
námi og hópvinnu, og þjálfun og
undirbúningi fyrir „virka þátttöku"
í lýðræðisþjóðfélagi. Fjórða er sú,
að skil milli námsgreina eigi að
vera sem minnst og „samþætta"
beri námsgreinar eins og tök em á
(sbr. t.d. samfélagsfræðina), enda
sé það, sem fyrr segir, ekki lengur
verkefni skóla að miðla ákveðinni
þekkingu, heldur að gera nemendur
færa um að afla sér þekkingar.
Þannig mætti halda áfram að
nefna þær hugmyndir, sem haldið
er að kennaraefnum í Háskóla ís-
lands og Kennaraháskólanum og
menntamálaráðuneytið hefur tekið
undir að vemlegu leyti og sett í
námsskrár sínar. En sjá menn ekki,
þegar þeir fara að velta þessum
hugmyndum fyrir sér, að við þær
er eitthvað meira en lítið bogið?
Sjá menn ekki við svolitla um-
hugsun hvar rætur núverandi
ástands í skólum landsins liggja?
Halda menn t.d., að það geti ekki
verið skýringin á lélegri stafsetn-
ingarkunnáttu ungs fólks að víða í
skólum er hætt eða nánast hætt
að kenna stafsetningu og málfræði?
Halda menn, að það sé ekki sam-
hengi á milli áhugaleysis og þekk-
ingarskorts bama og unglinga á
sögu og sígildum bókmenntum að
hvom tveggja er skipulega haldið
frá þeim? Og halda menn, að aga-
leysi æskunnar megi ekki skýra
með þeirri kynlegu andúð á aga og
festu, sem hún mætir í skólunum?
Höfundur þessarar greinar er á
sama báti og lesendur hvað það
varðar, að sýn hans yfir skólastarf
á íslandi er takmörkuð. Satt að
segja hefur enginn einn aðili á
takteinum upplýsingar um náms-
efni og raunvemlega kennsluhætti
í skólunum og af þeim sökum er
auðvitað ákaflega erfítt að alhæfa
um þau efni. Fullyrðingar mínar
um skólastarf em byggðar á vitn-
eskju víða að, en ég vildi gjarnan
að hún væri meiri. Mér finnst raun-
ar, að það hljóti að vera verkefni
menntamálaráðuneytisins að afla
þessara upplýsinga og koma þeim
reglulega á framfæri. Kannski nú-
verandi menntamálaráðherra vilji
hrinda slíku í framkvæmd? Þá
fengjum við t.d. að vita að hve
miklu leyti farið er eftir fyrirmælum
námsskránna. Við fengjum líka að
vita hvaða kennarar og hvaða skól-
ar hafa hætt kennslu í stafsetningu
og málfræði og íslandssögu, svo
dæmi séu tekin. Og við gætum
bmgðist við í samræmi við það.
Skýjaskraf
Ég nefndi hér að framan aðal-
námsskrá gmnnskóla. Hún hefur
verið í endurskoðun og drög að
nýrri aðalnámsskrá vom gefin út
af skólarannsóknadeild mennta-
málaráðuneytisins haustið 1983. Ég
er í hópi þeirra, sem vömðu fyrrver-
andi menntamálaráðherra opinber-
lega við því að staðfesta þessa nýju
námsskrá. Hún tekur hinni eldri
engu fram, og ef eitthvað er þá er
skýjaskrafið enn yfirgengilegra en
í gildandi námsskrá. Grillumar, sem
ég tók af dæmi, er allar að finna
í þessum drögum og sumar í nýjum
veldum, ef svo má segja.
Dr. Bragi Jósepsson, lektor við
Kennaraháskólann, hefur tekið
saman heilsteypta og rökfasta
gagnrýni á þessi drög og gefið út
í ritlingi íslensk skólastefna og
stefnumótun (1985), sem full
ástæða er til að vekja athygli á.
Hann gagnrýnir efnisatriði drag-
anna lið fyrir lið og einnig þá
uppeldisstefnu, sem í þeim birtist.
Virðist mér af lestrinum, að við
séum sammála um öll grundvallar-
atriði. Aftur á móti þarf það ekki
að koma á óvart, að Andri Isaksson,
prófessor í uppeldisfræði við Há-
skólann, dásamar drögin í tímariti
kennarasamtakanna Nýjum
menntamálum (1. hefti 1984). Þau
em í fullu samræmi við þá skóla-
speki, sem hann heldur að nemend-
um sínum.
Námsskráin í samfélagsfræði
gmnnskóla (frá 1977) hefur einnig
verið í endurskoðun, og drög að
nýrri námsskrá (sem em fullkom-
lega ónothæf) liggja fyrir nefnd
þeirri, sem er að gera úttekt á nám-
inu og námsefninu í samfélags-
fræði. Samfélagsfræðin hefur al-
gjörlega verið reist á kenningum
Piaget og nú þegar menntamála-
ráðuneytið fer að átta sig á því, að
þær eiga ekki við rök að styðjast
er við hæfi að stokka spilin upp. Ég
tel óhjákvæmilegt, að leggja sam-
félagsfræði í núverandi mynd niður
og hverfa frá „samþættingunni",
en taka þess í stað upp hefðbundna
námsgreinaskiptingu.
Endurskoðun
uppeldisfræðinnar
Við umræður um fmmvarp
menntamálaráðherra um lögvemd-
un á starfsréttindum kennara í efri
deild Alþingis sl. laugardag lét
Eiður Guðnason, þingmaður Al-
þýðuflokksins, í ljós efasemdir um,
að uppeldis- og kennslufræði væri
endilega hið rétta starfsnám fyrir
kennara. Sverrir Hermannsson,
menntamálaráðherra, greip þá fram
í: „Ég er sammála því.“ Þessi
ummæli ráðherra em að vísú undar-
leg í ljósi þeirrar áherslu, sem hann
hefur lagt á að lögfesta einkaleyfi
uppeldis- og kertnslufræðinga á
kennslustörfum. Én látum ósam-
kvæmni ráðherrarts liggja milli
hluta. Aðalatriðið er, að ráðherra
sýni nú efasemdir sínar í verki með
því að láta fara fram gagngera
endurskoðun á námi og námsefni í
Kennaraháskólanum og uppeldis-
og kennslufræði við félagsvísinda-
deild Háskóla íslands. Og þá hef ég
að sjálfsögðu ekki f huga, að ráð-
herra panti aðeins skýrslu frá inn-
anbúðarmönnum, heldur leiti hann
ekki síður til gagmýnenda utan
garðs. Ég fæ ekki séð, að nokkur
geti í rauninni verið á móti slíkri
endurskoðun og tel brýnt að hraða
henni eins og kostur er á.
Höfundur er blaðamaður á Morg-
unblaðinu. Fyrsta grein hans í
þessum flokki birtist þriðjudaginn
14. apríl sl.
Hæstaréttardómur vegna tekna af veiðiréttindum:
Hlunnindagjaldið brýtur í
bága við friðhelgi eignaréttar
HÆSTIRÉTTUR hefur komist
að þeirri niðurstöðu að ákvæði
um hlunnindagjald i 3. grein
laga um tekjustofna sveitarfé-
laga frá 1980 bijóti í bága við
67. grein stjórnarskrárinnar
um friðhelgi eignaréttarins. í
umræddu ákvæði er sveitar-
stjórn heimilt að leggja skatt á
hlunnindi, sem eru eign utan-
sveitarmanna, sem nemur 4%
af virðingarverði þeirra. Telur
Hæstiréttur þessa skatthætti
raska svo jafnræði skattþegna,
að eigi sé „gild lagaheimild
fyrir álagningu gjaldsins" með
vísan til grunnreglu 67. gr.
stjórnarskrárinnar samhliða
fyrri venju í löggjöf um hlið-
stæð efni, eins og segir í dóms-
orði
Málið á rætur að rekja til veiði-
réttinda í Haffjarðará og var
áfrýjað til Hæstaréttar 17. júlí
1984 af Thor R. Thors, Richard
Thors, Þórði Thors, Unni Thors
og Jónu íris Thors gegn Kolbeins-
staðahreppi. Héraðsdómur gekk
hreppnum í vil.
Hæstiréttur telur veiðréttindin
falla undir 5. mgr. 3. gr. laga nr
73/1980 um tekjustofna sveitar-
félaga, sem fyrr er vitnað til. Þá
segir í dómsorði Hæstaréttar:
„Nýtingu hlunnindanna ber að
skoða sem atvinnurekstur eða
sjálfstæða starfsemi af hálfu
áfrýjenda í þessu tilviki. Enginn
þeirra hefir búsetu í Kolbeins-
staðahreppi og verður samkvæmt
málflutningi aðila að telja, að
áfrýjendum hafi verið gert að
greiða tekjuútsvar af arði af veiði-
hlunnindum eftir því sem 22. gr.
laga nr. 73/1980 mæla fyrir um.“
Það er áfrýjendur greiða tekjuút-
svar, þar sem þeir eiga lögheimili.
í dómsorðinu segir, að hlunn-
indagjaldið sé lagt á jafnframt
hinum almenna fasteignaskatti og
á sama gjaldstofn, þ.e. virðingar-
verð hlunnindanna við fasteigna-
mat. Gjaldskyldan nái aðeins til
hlunninda í eigu utansveitar-
manna. Telur Hæstiréttur, að
virða beri gjaldið í raun sem skatt
á tekjur. Gjaldstiginn sé með
„ólíkindum hár ef aðeins væri um
að ræða árlegan skatt á verga
eign.“ Telur Hæstiréttur að af
framangreindu leiði, að tekjur
áfrýjenda af hlunnindunum hafi
verið skattlagðar bæði eftir bú-
setu eigenda veiðiréttindanna og
einnig af Kolbeinsstaðahreppi.
Þá segir Hæstiréttur: „Um
langa hríð var í lögum heimild til
að leggja utan heimilissveitar út-
svar á gjaldendur, er stunduðu
atvinnu eða atvinnurekstur í öðr-
um hreppum eða sveitarfélögum
en heimilissveit sinni. Jafnframt
þessari heimild gilti sú regla,
margítrekuð með lögum, að ekki
skyldi leggja á sama gjaldstofn
nema í einu sveitarfélagi. Með
þessari meginreglu var komið í
veg fyrir í misræmi við álagningu
vegnabúsetu gjaldandans.
I þessu máli veltur gjaldskylda
áfrýjenda á búsetu þeirra eins og
fyrr greinir. Þegar til þess er litið
hversu mjög jafnræði þeirra er
raskað með þessum skattháttum
þykir með tilvísun til gmnnreglu
67. greinar stjómarskrárinnar,
samhliða fyrri venju í löggjöf um
hliðstæð efni, eigi vera gild laga-
heimild fyrir álagningu gjaldsins."
Sýknaði Hæstiréttur eigendur
veiðréttindanna af kröfum Kol-
beinsstaðahrepps á þessum for-
sendum.
Magnús Þ. Torfason, Bjami
K. Bjamason, Guðmundur Jóns-
son, Guðmundur Skaftason,
Halldór Þorbjömsson, Magnús
Thoroddsen og Þór Vilhjálmsson
dæmdu málið. Bjami K. Bjama-
son skilaði sératkvæði, þar sem
fram kemur sú skoðun, að hlunn-
indagjaldið sé fasteignaskattsauki
og sá mikli munur á gjaldhæð
fasteignaskatts eftir búsetu greið-
enda leiði til svo stórfelldrar mis-
mununar gjaldenda, að ekki
samrýmist lögmætum skattlagn-
ingarsjónarmiðum og eignar-
skerðingin brjóti í bága við 67.
grein stjórnarskrárinnar.