Morgunblaðið - 24.04.1986, Side 62

Morgunblaðið - 24.04.1986, Side 62
I I I ' ' ■ V ■ 8 jr * i 62 MORGUNBLADID, FIMMTUDAGUR 24. APRÍL1986 Hvað kostar eitt mannslíf á íslandi? Stutt úttekt á málefnum ríkisstofnunar eftirJón Sveinsson Helst hefði ég viljað að aldrei hefði til þess komið að ég fyndi mig knúinn til að rita eftirfarandi grein. Þar sem ekki hefur verið tekið tillit til þeirra vamaðarorða sem ég í góðum tilgangi hafði við ráðamenn og starfsmenn viðkomandi stofnun- ar, meðan ég var þess tvíræða heiðurs aðnjótandi að vera starfs- maður hennar, né heldur viðtal við þann ráðherra, sem þessi mál heyra undir borið sýnilegan árangur, sný ég mér því til hins almenna skatt- borgara og spyn er þetta þér þókn- anlegt? Sé svo, gott og vel. Afskipt- um mínum er hvort eð er lokið. Sjómannahnútar Að alltaf sé auðveldara að rifa niður en byggja upp em sannindi sem eiga við þegar menn gagnrýna eitthvað, raunar getur oft verið álitamál, hvort eitthvað sé unnt að rífa niður. Það er upphaf þessa máls, að sumarið 1985, að loknu námi og síðar starfi í rúm 8 ár hjá norska sjóhemum, sneri ég aftur heim til Islands í þeirri von að geta stuðlað að auknum skilningi á vamarmál- um lýðveldisins og sjálfstæðari stefnumótun í þeim, enda var þetta ætíð markmið mitt með þessu námi. Til þess naut ég hins vegar einskis fjárhagslegs eða siðferðilegs stuðn- ings að heiman en hvorttveggja fann ég hjá Norðmönnum, er þeir buðu mér menntun gegn vinnu, þegar ég leitaði á náðir þeirra að loknu stúdentsprófi. Er skemmst frá því að segja, að þekkingu minni og reynslu í vamar- málum virðist ofaukið á íslandi, og er sannarlega gott til þess að vita, að þeim málum skuli vera svo vel borgið; en víkur nú að öðru. Gegnum kunningja frétti ég að Landhelgisgæslan (LHG) kynni að hafa áhuga á starfskröftum mínum. Varð það úr að ég réðst til hennar til að uppfræða og þjálfa starfs- menn hennar. En þar sem kennslu- gögn vom af skomum skammti varð að ráði að ég yrði stýrimaður á einu af varðskipunum (v/s) og kynntist starfseminni og lærði sjálf- úr í samráði við áhöfnina til verka, og skipveijar létu í ljós hvernig og í hverju ég yrði þeim að sem mestu gagni í uppfræðslu. I þeim tilgangi ræddi ég við sem flesta aðila bæði undir- og yfirmenn og stjórnendur LHG. Kenndi þar margra grasa. Vom allir jákvæðir í fyrstu og töldu umbóta þörf en þegar ég vildi heflast handa vom margir agnúar þar á, og menn sögðu allt í stakasta lagi, eins og það hefði verið síðan á ámnum upp úr 1920, þegar LHG var stofnuð, og töldu þetta afskiptasemi reynslu- lauss aðskotadýrs. Skulu þó hér tekin nokkur dæmi um það er yfir- menn LHG töldu á skorta hjá LHG. „Kanntu ekki sjómannahnúta?" Það þarf náttúrulega að kenna þessum mönnum að haga sér í „kokkteilpartýum“.“ „Hvernig væri að þú kæmir með tillögur um betri einkennisbúninga?". „Geturðu ekki safnað strákunum saman í messann og sagt þeim sögur þegar þeir hafa frí?“ Það skal tekið fram að allar þessar tillögur og fleiri í sama stíl vom settar fram í fúlustu alvöm. Getur hver dæmt fyrir sig um gildi þeirra, en þær vom síst til þess fallnar að auka virðingu mína fyrir LHG. Þjálfunin bjartsýni, sigla sem stýrimaður hjá LHG, eftir langa útivist með aust- mönnum. A fyrsta degi um borð rétt fyrir brottför kom útúrdmkkinn gamall maður um borð og lét dólgslega. Hann vakti mikla kátínu skipveija og staulaðist hann í land, áður en skipið fór. Var mér sagt, að þar færi einn af skipstjómm LHG. Þessi atburður átti eftir að vera táknrænn fyrir kynni mín af lífi og starfi varðskipsáhafnar þá þrjá túra, sem þolinmæði mín meðal þessa sam- rýnda hóps dugði. Minnst var á einkennisbúninga hér að framan og sá ég fljótt hvers vegna, þó að annað mætti í mínum augum hafa forgang. Við brottför og komu kenndi þar margra grasa. Þeir yngstu fengu nánast ekkert er til einkennisfata gæti talist en þeir eldri eitthvað allt eftir hvað lengi þeir höfðu verið. Uppúr öllu stóð svo skipstjórinn með nokkum- veginn það sem til þurfti eins og skreytt jólatré, er villst hefur inn á grlmuball. Væri fulltrúum ríkisins hér hæfara að gera annað tveggja, að ganga í borgaralegum fötum einvörðungu eða allir í klæðnaði, sem löggiltur er af viðkomandi ráðuneyti, sem ekki gildir um þá tilburði til einkennisfata sem LHG hefur. í skipinu eru nokkrar vatnsþéttar dyr og var þeim aldrei lokað á sjó og ekki vissu skipverjar um tilgang þeirra og gætu þær þess vegna hafa verið úr pappír. Hvað gera skyldi ef stýrisvél slægi út eða hvemig stjóma mætti aðalvélum, ef sjálfvirknin brygðist, virtist enginn vita. Þann tíma, er ég var um borð var áhöfn aldrei þjálfuð í meðferð slökkvibúnaðar. Veggur tortryggni og andspymu myndaðist alltaf þegar talað var um þjálfun af sér- hveiju tagi. Vom mótbámmar ætíð hinar sömu. LHG hafði verið til í áratugi og að mati viðmælanda, hvort sem hann var úr röðum undir- eða yfirmanna, komist af með miklum ágætum og margoft sigrað erlendan flota í „þorskastríð- um“. Öll skólun og þjálfun væri eiginlega móðgun við vaska ís- lenska sjómenn, er um áraraðir hefðu gengið í skóla lífsins. Jafnvel sjómannaskóli með auk- inni menntun hefði lítið uppá sig, auknar kröfur væm fáránlegar og tilgangslausar. Gegn slíkum mál- flutningi em gagnrök óþörf, hann fellur um sjálfan sig er hann hefur verið fluttur af þeim bijóstumkenn- anlega manni er lætur þvílíkt út úr sér. Flugslysanefnd kom einu sinni um borð og horfði á þyrlu lenda og hefja sig nokkmm sinnum á loft, að því loknu lagði þessi nefnd bless- un sína yfir þessar aðfarir og fór að því er virtist án þess að spytja nokkum um hlutverk eða viðbrögð eða gera athugasemd við tunnu eldsneytis, sem súrruð var við rekk- ann á þyrludekki með spotta. Það vill svo til, að ég hef nokkra reynslu í því, hvemig menn em þjálfaðir bóklega og verklega fyrir ákveðin störf, einnig hveijir prófa og hvemig og hef því ákveðna skoðun á þessu en læt lesandanum það eftir að mynda sér sína eigin. Læt ég þess þó getið, að ég starfaði eitt sinn á skipi með þyrluþilfari og hef kynnst slíkum vinnubrögðum áður. Þeir er þar stjómuðu aðflugi þyrlu höfðu í því langa menntun og kröfuharða þjálfun. Ég spyr: Er líf íslendings ódýrara en einstakl- ings milljónaþjóðar? Ungur og áhugasamur stýrimaður LHG orð- aði þetta þannig: „Þurfum við að er hafðir vom til þjálfunar þessa flaggskips íslendinga. I hvað fór svo tíminn. í þeim þrem túmm þegar ég var 3. stýri- maður vom tveir bátar skoðaðir, þann seinni hafði reyndar v/s ný- skoðað en allt upplýsingastreymi hjá þessari stofnun er mjög af skomum skammti og einungis dagvaktir í stjórnstöð. Er það meginástæðan fyrir því að erlendir aðilar hafa ímugust á samstarfí við LHG í björgunarmálum. Það var þó ekki með öllu tilgangslaus túr út í fiskibátinn, því að skipstjórinn hafði sent háseta með til að fá gefins í soðið. Hef ég rætt við fiski- mann sem taldi þetta ósið og skömm er tíðkaðist fnjög hjá LHG. Er þá upptalið það er gerðist í þremur túmm með LHG nema það sem mér fundust tíðindi en öðmm ekki og getur lesandinn enn dæmt um sjálfur hvort umtalsvert sé. Launakerfið Fyrst örfá orð um launakerfið. Fastakaupið yrði vart talið þvotta- konulaun. En eins og mér var tjáð er um það skilningur milli atvinnu- veitanda og launþega, að menn bæti sér launin upp með því að skrifa yfirvinnu, sem var óspart gert. Féll ég því fljótt í ónáð fyrir að skera mig úr hópnum og láta vera að skrifa tíma fyrir annað en það sem heilbrigð skynsemi gat talið vinnu. Þess ber einnig að geta, að þetta var stærsta hindmnin í vegi fyrir því að þjálfa mætti mannskapinn, það kostaði yfir- vinnu. Skýrði forstjórinn mér frá því, að hann hefði einmitt mætt þessari hindran, er hann sem ungur maður réðist til stofnunarinnar og ætlaði að þjálfa menn. Er hér um eitthvert náttúmlög- mál að ræða? Ókostimir em aug- Ijósir, raunvemlegur spamaður enginn og alið á spillingu. „Leikreglurnar“ En hvað höfðust menn þá að? Fyllerí og spil. Hafði ég aldrei séð þvílíkt áður, þama dmkku yfir- og undirmenn áfengi leynt og ljóst og þótti ekkert tiltökumál. Innti ég skipstjórann eftir hveiju þetta sætti, hvort þetta væri lenska hjá mínum landsmönn- um en þætti brottrekstrarsök hjá grannþjóðunum? Brást hann hinn versti við og gaf í skyn að það skipti mig engu, sagði að ég kynni ekki „leikreglumar" og fann mér það helst til foráttu að ég hefði ekki byijað sem háseti á v/s og gengið gráðumar þar eins og allir aðrir um borð, hefðu menn með svipaðan bakgmnn og ég ætlað að breyta þessari stofnun áður en ekki tekist. Mátti af tali hans skilja, að það væri óæskilegt. Taldi hann framferði mitt bera vott um virðing- arleysi. Enginn þyrfti að segja honum, að aðrar þjóðir drykkju ekki til sjós. Lítum nú á fyrir hverskonar vinnubrögðum mér var ætlað að temja mér virðingu. Varðskip leggur úr höfn, skip- veijar dauðadmkknir veltast hver um annan þveran við að taka inn landfestar. Ég er eini allsgáði stýri- maðurinn, en er samt ekki kallaður upp í brú til að taka vaktina. Of- neysla áfengis er sjúkdómnur en ekki feimnismál og ber að taka á henni samkvæmt því eins og einka- fyrirtæki hafa þegar byijað að gera. Annað dæmi. V/s leggur úr höfn, hafnarkortið, stolt íslenskra sjó- mælinga er fjölritaður A-4 snepill, sem gefur til kynna, að dýpið þvert af hafnargarðinum sé 5 m ekki bara með einni tölu heldur mörgum, v/s ristir 5 m og þarf því ekki Jón Sveinsson „Það skal þó tekið fram, að í einstaka til- vikum mætti ég reynd- ar skilningi og hlaut jákvæðar undirtektir. Ahuga á þvi að knýja löggjafann til þess að endurskoða starfs- ramma stofnunarinnar kynntist ég, þar er lyk- illinn að lausn vandans. Ahuga á að taka upp nýja starfshætti, breyta launakerfinu og byija að gera faglegar og siðferðilegar kröfur til starfsmannanna. “ að ekki er fært. Þrátt fyrir það tekur skipstjóri skip sitt með braki og brestum yfir svæðið. Stýrimaður LHG skipti oftar sem einu sinni um ríkisfánann í mastri v/s, reif þann trosnaða í tætlur og henti í mslafötu, þar sem hver maður gat séð þetta tákn þjóðarinn- ar svívirt. Öllu sorpi frá skipinu var safnað í plastpoka, þeim lokað og hent fyrir borð hvar og hvenær sem var og ráku fyrir veðri og vindum og menga strendur landsins. Við eftirlit með vitum kom eitt sinn í ljós að viti sýndi eitt leiftur í stað tveggja, sem vitaskrá og sjó- kort sýndu. Spurði ég skipstjóra, hvort ekki ætti að lagfæra þetta eða a.m.k. að láta sjófarendur vita. Hann kvað nei við, sagði að við yrðum þá sendir aftur þangað og sjómenn litu hvort eð er ekkert eftir einkennum þeirra ljósmerkja er þeir sigldu eftir. Léttbátar til ferða milli skipa og vélabúnaður þeirra ásamt öryggis- göllum fryir áhafnir vom úrelt og í lélegu ástandi. Reglur um — skipu- lagning —, og eftirlit með slíkum ferðum vom nánast engar. Það var reynslu gamalla sjómanna að þakka fremur öðm að ekki fór illa. Er ég reyndi að fá skipt um götóttan öryggisgalla var svarað frá landi: „Af hveiju léstu ekki bæta hann?“ Starfsmenn LHG sögðu mér ýmsar hryllingssögur um frammi- stöðu og háttemi félaga sinna innan stofnunarinnar. Lagði ég í fyrstu engan trúnað á þær, en þegar ég fór að kynnast þeim af eigin raun og heyra sömu sögurnar frá mis- munandi aðilum fór ég að efast. Skulu engar þeirra tíundaðar hér, og vil ég í lengstu Iög vona, að þær hafi verið uppspuni einn. Þyrlan I sambandi við kaup á björgunar- þyrlu varð alþingismanni nokkmm tíðrætt um hver væri umboðsaðili gripsins og hversvegna tæki hefðu verið fjarlægð meðan á flugi yfir hafið stóð. Ekki hef ég orðið þess var, að þessum sama manni né nokkmm öðmm þyki neitt athuga- vert við það, að þessi tugmilljóna almenningseign hafi verið notuð til þess að smala sauðum vestur á fjörðum, þegar flugvél fórst við Reykjanes. Sjálfur er ég alinn upp í sveit og hef trú á framtíð íslenskr- arsauðflárræktar, þó hef ég aldrei Nú er þar til að taka, að ég finna allt upp aftur sjálfir?" Em skýldir-fúHuF eftirvæntingar og~ þá nánast upptatdir þeir tilburðir mikimr slgllngafræðmg til' aðT;já, heyrt um dýrari rollur, og vísa ég enn til þeirrar afstæðu spurningar, sem felst í fyrirsögn greinar minnar. íslenskt stjómsýslu- og mennta- kerfi er hrá og ómelt eftiröpun á samskonar stofnunum á Norður- löndunum. Hvemig væri, að við lærðum einnig rekstur björgunar- þyrlu af þeim, er slík tæki hafa starfrækt um árabil og gera það þannig að þyrla og áhöfn séu hve- nær sem er sólarhringsins viðbúin kalli og alls ekki notuð í annað. Áf engisneysla til sjós Þar sem ég hef rekið mig á, að mörgum finnst áfengisneysla til sjós sjálfsagður hlutur, vil ég nú reyna að útskýra hvers vegna ég er annarar skoðunar. Það eitt að ég þurfi þess, fær mig til að velta því fyrir mér, hve langt íslendingar em komnir inn í tuttugustu öldina. Um borð í öllum skipum, og einkum þeim, sem lögum sam- kvæmt eiga að vera björgunar- og aðstoðarskip, er lífsnauðsynlegt, að sérhver skipveiji neiti sér um alla vímugjafa, sem á einhvem hátt sljóvga viðbrögð hans og dóm- greind, svo lengi sem skipið er úti á sjó eða í viðbragðsstöðu í höfn. Hver einstaklingur getur ráðið úrslitum, þegar á öllum þarf að halda í háska. Hann gerir ekki bara sjálfum sér óleik heldur einnig skipsfélögum sínum, þegar hann neytir áfengis úti á sjó. Þetta gerði ég að umræðuefni í hópi stýrimanna LHG, var einn þeirra meira segja erindreki Slysavamafélags ísiands. Tóku þeir allir í sama streng og töldu, að ég mætti ekki vera „fana- tískur" þó að „lykt“ fyndist af mönnum, eins og þeir orðuðu það. Þó getur sú „lykt“ orðið til þess, að viðkomandi bregðist á erfiðri stundu og ríði þar með baggamun- inn um afdrif félaga sinna. Hef ég aldrei áður kynnst þvi, að slík óþörf áhætta sé tekin, hef ég þó verið á skipum, þar sem áfengi var haft um hönd í frítímanum, þegar legið var í höfn. Er ég enginn bindindis- maður sjálfur. Spyr ég aftur. Em mannslíf ódýrari hér en annarsstað- ar? Þrjú bannorð Af kynnum mínum af LHG réð ég, að þrennt má ekki nefná hjá ráðamönnum hennar fagmennsku, skipulag og aga. Til þess að ná árangri í því starfi sem lögin gera ráð fyrir, að LHG skili, þarf að mínu áliti þjálfun, þjálfun og aftur þjálf- un. Starfið er þess eðlis, að menn eiga ekki að þurfa að velta fyrir sér, hvað gera eigi, þegar í vandann er komið og ytri aðstæður og tauga- æsingur gera mönnum erfítt fyrir að hugsa rökrétt og fínna bestu leiðina. Þá létta fyrirfram ákveðin viðbrögð starfið, séu þau vel æfð. Þau gera mönnum kleift að bregð- ast við á réttan hátt, þótt þeir séu hræddir og öll rökrétt hugsun rokin út í veður og vind. Þetta hlýtur að vera markmið þjálfúnar í eldvama- og björgunar- málum, hvort sem um er að ræða eigið skip eða aðstoð við önnur. Um borð í varðskipi því, er ég kynntist var ekki vottur að heildar- skipulagi um hvar hver einstakur skipveiji átti að mæta við hin ýmsu útköll. Sjálf útköllin vom illa skil- greind, aldrei vom þáu æfð og þar af leiðandi vissi enginn um þau og einungis fáum úr fámennri skips- höfn var ætlað að taka þátt í þeim. Nýliðar áttu að geta sér til um allt. Uppiýsingar til áhafnar um verk- efni og siglingaáætlun vom engar, -og kjaftasögur gengu því óspart. Verkefnaskortur virtist hijá yfir- stjóm gæsluframkvæmda jafnt sem skipveija sjálfa. Fundið var upp á allkyns snatti fyrir v/s og tilgangs- lausu dútli fyrir skipvetja. Ég hafði mjög ákveðnar tillögur um skipulag neyðarvama um borð og hafði þá í huga bæði eigið skip og aðstoð við önnur. Vildi ég, að áhöfnin yrði gerð öll virk í því starft og ég fengi leyfí til að leita fullting- is íslenskra sérfræðinga, því að þá eigum við nóga, og að starfsmenn LHG yririu að þessu með mér

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.