Morgunblaðið - 17.08.1986, Síða 56

56
MÓRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAUUR 17. ÁGÚST 19'86
Stóríramkvæmdir
Fyrstu áratugir 20. aldar
voru tími hinna stóru fram-
kvæmda í Reykjavík. Vatn
og rafmagn var leitt í hús
og höfn var byggð. Með
myndunum sem hér birtast
er ætlunin að stikla á stóru
í sögu þessara framkvæmda.
Vatnsveita
Um síðustu aldamót var
því hér svo háttað að allir
sóttu vatn sitt í brunna.
Flestir sóttu vatn sitt sjálfir
en þó hafði hópur fólks
lífsviðurværi sitt af vatns-
burði, og má þarf nefna
Sæfinn með sextán skó,
Gunnu grallara o.fl. Vatns-
berar þóttu að öllu jöfnu
sérkennilegir og þá einkum
vegna útlits og háttarlags.
Prentsmiðjupósturinn við
Aðalstræti var höfuðvatns-
ból bæjarins, enda sóttu
flestir miðbæingar þangað
vatn sitt og Gijótaþorpsbúar
allir. Austan lækjar var Bak-
aríspóstur (í Bankastræti)
stærstur og eins má þar
nefna Skálholtskotslind og
Móakotslind, en við hana eru
1 kenndar götumar V atnsstíg-
ur og Lindargata. Vestur í
bæ var svo Landakotsbrunn-
ur stærstur, en þar var að
auki brunnur við nær hvern
einasta bæ.
En þrátt fyrir fjölda vatns-
bóla þá gerði vatnsskortur æ
oftar vart við sig er komið
var fram yfir aldamót, auk
þess sem ýmis óhollusta vildi
fylgja brunnvatninu. Vatns-
málið varð brátt mál mál-
anna hjá bæjaryfirvöldum og
voru þar margar tillögur
ræddar án þess að niður-
staða fengist. Til dæmis um
. það hve brýnt málið var orð-
ið um þessar mundir, þá er
oft vitnað í hin fleygu orð,
sem höfð eru eftir Guðmundi
Bjömssyni lækni á fundi um
vatnsmálið 1904: „Vatns-
leiðsla í bæinn er orðin það
Iífsspursmál, að vér verðum
annaðhvort að flytja bæinn
að vatni, eða vatn í bæinn."
Árin 1904—1905 stóðu svo
yfir boranir þær í Vatnsmýr-
inni í leit að vatni sem
endurðu með hinu íslenska
gullæði, sem hvert manns-
bam kannast orðið við.
Árið 1907 varsvo loks
ákveðið að leiða vatn í pípum
til bæjarins frá Gvendar-
bmnnum, og var Holger A.
Hansen falin framkvæmd
verksins og uppálagt að
klára það um haust 1909.
Þetta tókst, og þann 2. okt-
óber 1909 var vatni hleypt á
pípumar frá Gvendarbmnn-
um. Reykvíkingar höfðu loks
fengið vatn það sem þeir
hafa æ síðan notið í ríkum
mæli.
Hafnargerð
„Við höfum kastað akker-
um á fallegasta skipalægi
heimsins." Svo komst sænski
rithöfundurinn ogteiknarinn
Albert Engström að orði er
hann virti fyrir sér fjalla-
hringinn um Faxaflóa frá
fleyi sínu á legunni við
Reykjavík. Þetta var árið
í Reykjavík á fyrstu
óratugum 20. aldar
1911, og þá hafa eflaust
flestir getað tekið heilshugar
undir orð Engströms, en
menn vom einnig allir á
sama máli um það að skipa-
lægið sjálft væri í raun
hafnleysa hin mesta.
Um áraraðir höfðu
Reykvíkingar rætt af kappi
um endurbætur á höfninni
og sýndist þar sitt hverjum.
Ótrúlegustu tillögur höfðu
litið þar dagsins ljós, eins og
t.d. að gera skipaskurð upp
í Tjöm, sem yrði framtíðar-
höfn bæjarins. En þegar hér
var komið sögu var hafnleys-
ið orðið Reykvíkingum til svo
mikils ama, að ekki var leng-
ur við unað. Menn sættu sig
ekki lengur við að þurfa að
Elliðaárrafstöð.
Ljósm. Olaíur Magnússon/Kópía
Ljósmyndasafmð.
Pípurnar til vatns-
veituframkvæmd-
anna komnar á land
í Reykjavík 1908.
Ljosm. óþckktur/Kópia Ljósmynda-
safnið.
Granda, en hin norðan með
holtinu og að Batteríinu.
Verkinu miðaði það vel að
síðla árs 1913 var Granda-
garður út í Örfirisey langt
kominn, ogí lok árs 1915
gátu fyrstu skipin lagst að
Batteríisgarði. Þann 16. nóv-
ember 1917 vom svo hafnar-
mannvirkin afhent Reykvík-
ingum og í bytjun árs 1918
var Þórarinn Kristjánsson
kosinn fyrsti hafnarstjóri
Reykjavikurhafnar.
Monberg. Næsta vor kom
svo N.P. Kirk verkfræðingur
til landsins með gufuskipinu
Edvard Grieg, en honum var
ætlað að sjá um framgang
verksins hér á landi fyrir
Monberg. Meðferðis hafði
Kirk tól öll þau og tæki er
til þurfti, en mesta athygli
vakti þó járnbraut sú er
draga átti efni tii hafnar-
gerðarinnar ofan úr
Oskjuhlíð. Kirk var ekki að
tvínóna við hlutina og stuttu
eftir komuna til landsins
vom um hundrað manns í
vinnu við brautarlögn milli
hafnar og Öskjuhlíðar. Frá
Öskjuhlíð vom tvær brautir
lagðar, og var önnur sunnan
Skólavörðuholts og út að
sinna sífellt þyngri umferð
um höfnina með uppskipun-
arbátunum einum saman.
Aukin kaupskipaumferð,
hinn nýi togarafloti og stór
þilskipafloti krafðist bættra
hafnarskilyrða.
Árið 1912 var loks ákveð-
ið að helja hafnargerð eftir
hugmyndum Gabríels Smith,
sem þá var hafnarstjóri Osló-
borgar. Verkið var boðið út
og hreppti það danskur verk-
fræðingur að nafni M.C.