Morgunblaðið - 06.09.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1986
Pltrg® Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Grunnskólar taka
til starfa
T gær tóku grunnskólamir til
X starfa og um 42 þúsund
böm og unglingar settust á
skólabekk. A fyrsta degi nýs
skólaárs liggur alltaf einhver
eftirvænting í andrúmsloftinu,
ef svo má komast að orði, og
það er vafalaust keppikefli
skólanna að gera þessa eftir-
væntingu að daglegum vem-
leika. Skólastarfíð snýst fyrst
og fremst um að miðla þekk-
ingu og fæmi til nýrra kyn-
slóða. Áhugi nemenda er
misjafnlega mikill eins og allir
vita, en hugvitsamir kennarar
hafa þúsund leiðir til að glæða
hann og gera hvem dag að
ævintýri í hugmyndaheimin-
um.
Forsenda fyrir gæfuríku
sambandi nemenda og kenn-
ara er gagnkvæmt traust og
slíkt traust verður líka að vera
á milli foreldra og kennara.
Ástæða er til að mæla með
aukinni þátttöku foreldra og
annarra forráðamanna bama
og unglinga í skólastarfínu og
auknum afskiptum þeirra af
náminu. Það er hrein firra,
sem því miður er stundum
haldið á lofti, að foreldrar eigi
að láta kennurum kennsluna
eftir að öllu leyti. Kennsla er
öðrum þræði uppeldi og upp-
eldi er ekki aðeins á ábyrgð
foreldra, heldur mótast það af
siðferðishugmyndum þeirra,
sem bæði er óæskilegt að
framselja stofnunum að öllu
leyti og álitamál hvort það er
mögulegt.
Það er mikil nauðsyn að
friður ríki í skólunum, þótt
sjálfsagt sé að skiptast opin-
berlega á skoðunum um
markmið og leiðir skólastarfs-
ins. Friður í skólum felst fyrst
og fremst í því, að starfíð þar
sé ekki truflað af deilum sem
varða ekki nemenduma sjálfa.
Hér er átt við kjaradeilur kenn-
ara og ríkisvaldsins, sem því
miður hafa nokkrum sinnum
raskað starfí skólanna á und-
anfömum ámm. Um það er
ekki ágreiningur, að kennarar
em ekki öfundsverðir af laun-
um sínum og margir hæfíleika-
menn hafa horfíð frá kennslu
vegna lágra launa. En þessar
deilur verður að Ieysa án þess
að nemendur gjaldi fyrir og
það er ámælisvert, ef reynt er
að nota þá kjarabaráttu til
framdráttar. Ef hið ríkisrekna
skólakerfí stendur sig ekki í
þessu efni hljóta foreldrar
skólabama að velta fyrir sér í
ríkari mæli en áður leiðum
einkaframtaks í menntun.
Stofnun einkaskóla hefur auk-
ið Qölbreytni í skólalífínu og
ef til vill er fjölgun þeirra eina
leiðin til að tryggja tmflunar-
laust skólastarf. Að þessu
atriði er vert að hyggja og láta
umþað ræða af fordómaleysi.
Ástæða er til að leggja
áherslu á að gott og öflugt
menntakerfí er sá gmnnur sem
við íslendingar byggjum á í
sókn okkar að öflugra atvinnu-
lífí, bættum lífskjömm og
betra þjóðfélagi. Sem liður í
þessu er samvinna skóla og
atvinnulífsins af hinu góða,
enda beggja hagur. En mikil-
vægasti þáttur menntakerfís-
ins snýr ekki að hinum
efnislegu gæðum, heldur rækt
við menningu okkar, tungu,
sögu og bókmenntir, sem líf
okkar sem sjálfstæðrar þjóðar
veltur á. Það er eitt höfuð-
hlutverk skólanna að miðla
menningararfínum frá kynslóð
til kynslóðar, rækta hann og
auka við hann svo þjóðinni sé
til sóma. Með þeim orðum býð-
ur Morgunblaðið nemendur og
kennara velkomna í skólana
og lætur í Ijós von um farsælt
og gæfuríkt starf í vetur.
Börnin í umferðinni
Fram kom hér í blaðinu á
fímmtudag að lögreglan í
Reykjavík hyggst beita sér
sérstaklega til að koma í veg
fyrir hraðan akstur bifreiða í
nágrenni skólanna, nú þegar
þeir eru teknir til starfa. Þetta
er lofsvert framtak, en er það
ekki furðulegt að þörf skuli
vera á sérstöku lögregluátaki
til að vemda bömin okkar í
umferðinni?
Hvað em þeir menn eigin-
lega að hugsa sem þreyta
kappakstur, þar sem skólaböm
em á ferð? Ekkert erindi öku-
manna getur verið svo brýnt,
að það réttlæti að stofna lífí
og limum vegfarenda í hættu.
Um það skyldu bifreiðastjórar
hugsa, ekki síst þeir sem aka
í grennd við skólana.
Ifalwreftft imfll
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 353. þáttur
Páll Guðmundsson í Reykjavík
skrifar mér svo:
„Hr. umsjónarmaður.
Eg get ekki orða bundist um
það að mér finnst þátturinn þinn
heldur þunglamalegur stundum
og varla við hæfi alþýðumanna
eins og ég er. Ég ætla samt að
leggja fyrir þig nokkrar spurning-
ar og vona að þú reynir að svara
þeim „af létta" en ekki með allt
of miklum lærdómsstælum. Hér
koma spumingamar:
1. Hvað þýðir mannsnafnið Há-
kon? Er það rétt að maður
hafí verið skírður Hákon eftir
ömmu sinni af því að hún var
há kona?
2. Hvemig á að beygja nafn fyrir-
tækisins Höldur, sem slær svo
mikið um sig fyrir norðan?
3. Er orðið föl (lítill snjór á jörð)
kvenkyns eða hvorugkyns?
4. Á að beygja útlend mannanöfn
eins og Kvaran og Blandon
og þá hvemig?
5. Hvernig beygist sögnin að
dýfa (dífa)? Mér fínnst skrítið
að sjá eða heyra: Hann (hún)
hefur ekki difíð (dyfíð) hendi
í kalt vatn.
6. Hvemig er fleirtala af orðinu
fjandi?
7. Af hveiju er amast við að
segja: ég á engan aur, í merk-
ingunni ég er blankur?
8. Þú ert allur í bragarháttum
upp á síðkastið. Hvaða bragar-
háttur er þessi vísa?
Silkispjara sólin rara
sín með ber augu
ætlar bara að fara að fara
að fá sér gieraugu.
Fyrirgefðu fráganginn."
☆
Það er ekkert að fyrirgefa.
Frágangur bréfsins var góður og
efnið athyglisvert. Umsjónar-
manni er kunnugt um að fleiri em
á sama máli og Páll Guðmunds-
son. Reyndar væri gott að fleiri
lesendur létu frá sér heyra um
efni þessara þátta, en nú skal
reynt að svara spumingunum,
eftir því sem kunnátta hrekkur til.
1. Síðara hluta fyrstu spuming-
ar get ég ekki svarað, en
mannsnafnið Hákon er talið
merkja maður af háum stigum,
stórættaður. Það kynni að eiga
sér erlendar samsvaranir í Eug-
enius og ýmsum tilbrigðum af því.
2. Ég stend í þeirri meiningu
að nafn fyrirtækisins Höldur sé
karlkyn eintala, ekki fleirtala af
kvenkynsorðinu halda. Höldur
merkti óðalsbóndi. í Noregi vom
höldar rétthærri en óbreyttir
bændur að fomu. Samkvæmt
samningi við Ólaf helga höfðu
íslendingar hölds rétt í Noregi.
Orðið beygist sem sagt eins og
hestur: höldur, um höld, frá
höldi, til hölds; höldar, um
hölda, frá höldum, til hölda.
Einhver maður vinnur hjá Höldi
og annar er framkvæmdastjóri
Hölds.
3. Það er von að Páll spyiji um
kyn orðsins föl, því að það er
mjög á reiki. Ég held að menn
skiptist í tvo nokkuð jafna hópa
að því leyti, að sumir hafa það
hvomgkyns, en aðrir kvenkyns.
Hvort tveggja telst rétt. Mér er
tamt að hafa orðið í hvomgkyni.
Ævafom dæmi hef ég fundið um
það kvenkyns.
4. Fyrst er þess að geta að
Blandon er ekki útlent. Það var
búið til hér á landi á fyrra hluta
þessarar aldar eftir formúlu sem
ég fer ekki frekar út í hér og nú.
En um beygingu ættamafna get
ég ekki gefíð neina algilda reglu.
Sjálfum er mér tamt að setja á
þau eignarfallsendingu í flestum
tilvikum. Ég tala t.d. um greinar
Ævars Kvarans og heildverslun
Þorsteins Blandons, kenningar
Níelsar Dungals og ríkisstjóm
Gunnars Thoroddsens. Hitt verð
ég að játa, um ættamöfn sem
enda svo ókvenlega sem á -son
og -sen, að þá hef ég ekki eignar-
falls-ess á kvennanöfnum. Þá segi
ég til dæmis: Þulur Theódóm
Thoroddsen. Hér verð ég því að
skírskota mjög til smekks manna.
5. Ég tel að sögnin að dýfa sé
veik og beygist dýfa, dýfði, dýft.
Ég amast við sterku beygingunni
dífa, deif, difum, difið. En hér
verða engir lærdómsstælar uppi
hafðir.
6. Fleirtala af orðinu fjandi er
tvenns konar: Fjendur = and-
stæðingar (sem geta verið besta
fólk) og fjandar = árar, púkar.
7. Aur (kk, flt. aurar) er leðja,
þar af kemur kvenkynsorðið eyri
(eyrr) um þess konar jarðmyndun.
Eyrir (kk, flt. aurar) merkti upp-
haflega gullinn peningur, síðan
einhvers konar peningur. Menn
hafa ekki viljað mgla saman pen-
ingum og leðju. En orðin em eins
í fleirtölu, svo að ekki er að undra,
þótt illa gangi að halda þeim í
sundur, sbr. manninn með hattinn
sem stendur upp við staur og
borgar ekki skattinn, því hann á
engan „aur“.
8. Þessi vísa er dálítið sér á
parti eins og fleiri eftir þann góða
mann, Kristján Níels Jónsson
(K.N.). Einna helst er að segja
þetta skammhendu.
Svo þakka ég Páli kærlega fyr-
ir bréfíð.
☆
Bragarháttur vikunnar er staf-
henda (stafhenduætt I):
Bjami peli Pétursson
pússaður er við ektakvon.
Sýnast flestir sótraftar
á sjó dregnir til hjúskapar.
(Sr. Sigfús Jónsson)
Þar var dísætt þrennslags vín,
þar var nýsteikt keldusvín,
baunir ýtar átu og graut,
ákavíti um borðin flaut.
(Alþingisrimumar)
☆
Tvær gagnorðar ritgerðir eftir
ókunnan höfund:
1. Kartaflan er ein helsta
matartegund íslendinga, fyrst og
fremst til fæðu.
2. Húsdýrin em ýmist notuð
til þarfa eða brúkunar, til dæmis
hesturinn, hann er notaður til
brúkunar.
AF ERLENDUM
VETTVANGI
eftir SVEIN SIGURÐSSON
Ástralir komnir að kross-
götum í efnahagsmálum
Annaðhvort er að víkja af vegi ofstjórnarinnar
eða sætta sig við hlutskipti bananalýðveldanna
' ÁSTRALIR hafa annað nafn á landi sínu, þeir kalla það „Landið
sæla“. Þar eru landgæði mikil, margvísleg auðæfi í jörðu og þjóðin
tiltölulega fámenn. Þrátt fyrir það hafa þeir Bob Hawke, forsætisráð-
herra, og Paul Keating, fjármálaráðherra, verið á ferð og flugi um
landið þvert og endilangt til að skýra það út fyrir landsmönnum
hvers vegna nú sé óhjákvæmilegt að herða sultarólina.
Hawke segir fólki að efna-
hagserfiðleikarnir stafi af
verðfalli á öllum helstu útflutn-
ingsvörum þjóðarinnar, land-
búnaðarvörum, málmum og
öðrum jarðefnum, sem á síðasta
fjárhagsári stóðu undir 65% út-
flutningsverðmætisins. Vegna
þess hafi tekjur þjóðarinnar á
þessu ári minnkað um 3,9 mil(j-
arða dollara (I Bandaríkjadollur-
um). „Við eigum í alvarlegum
erfiðleikum," sagði Keating,
fjármálaráðherra, í viðtali nú
nýlega. „Útflutningurinn hefur
að vísu aukist verulega en verð-
fallið hefur gert meira en að éta
upp aukninguna."
Niðurskurður og aðhalds-
semi einkenna fjárlögin
Ástandið í efnahagsmálunum
endurspeglast í Qárlögunum, sem
Verkamannaflokksstjómin lagði
fram fyrir tæpum þremur vikum.
Þau einkennast af niðurskurði og
eru þau aðhaldssömustu í 20 ár.
Framlög til félagsmála verða lækk-
uð og áætlaður halli á fjárlögpinum
1986-87 er 2,2 milljarðar dollara
en hefði orðið 3,5 milljarðar ef ekk-
ert hefði verið að gert. Þrátt fyrir
þessar aðgerðir munu Ástralir halda
áfram að flytja meira inn en út. í
nýlegri skýrélu frá Westpac Bank-
ing Corp., stærstu fjármálastofnun
í Ástralíu, segir að enn sem fyrr
stafí efnahagserfíðleikamir fyrst og
fremst af gífurlega óhagstæðum
greiðslujöfnuði og meðfylgjandi
skuldasöfnun erlendis. Nema skuld-
imar nú 86 milljörðum dollara og
hafa hækkað mikið vegna 40%
gengisfalls ástralska dollarans á
síðasta ári. Búist er við að á nýbyij-
uðu fjárhagsári verði greiðslujöfn-
uðurinn óhagstæður um 14,6
milljarða dollara og miðað við um-
fang efnahagslífsins í Ástralíu
verður hann óhagstæðari en í
nokkm öðm iðnríki.
Paul Keating, fjármálaráðherra,
segir að þungamiðjan í stefnu
stjómarinnar sé að lækka vextina
og það á að gera með því að skera