Morgunblaðið - 09.09.1986, Síða 46

46
ÖÓRGÚNBÍÖUDro' t>RIÐJÚDÁGÚR;9. SE^MÉER
V estur-Barðastrandarsýsla
Bjartsýni þrátt
fyrir fólksfækkun
VESTUR-B ARÐ ASTRAND ARSÝ SL A nær yfir suðurhluta Vest-
fjarðakjálkans. Þar eru þijú sjávarþorp, Patreksfjörður, Tálkna-
fjörður og Bíldudalur, og nokkur sveitabyggð. Þessi byggð hefur
frekar átt í vök að verjast enda eru Vestfirðirnir eini landshlutinn
þar sem fólki hefur fækkað á þessari öld þrátt fyrir að fjöldi þjóðar-
innar hafi þrefaldast á þeim tíma.
fækkaði þá úr 2.035 í 1.964. Því
Þegar 20. öldin gekk í garð
bjuggu á VestQörðum 12.481, af
"'' 78.470 íbúum landsins. Nú eru íbú-
ar iandsins rúmlega 240 þúsund en
fólki á Vestfjörðum hefur fækkað
í u.þ.b. 10.000. Misjafnlega hefur
þetta komið niður á byggðarlögum,
sjávarplássin hafa stækkað en mik-
il fækkun orðið í sveitunum, eins
og berlega kom í ljós við síðustu
kosningar í Múlasveit í Austur-
Barðastrandarsýslu.
Fólksflótti, sem hafði stöðvast
að mestu á áttunda áratugnum,
gerði aftur vart við sig í fyrra.
Fólki í Vestur-Barðastrandarsýslu
er ástæða til að spyija hvort segja
megi að byggðin standi tæpt. Þegar
blm. Morgunblaðsins var á ferð
þama um miðjan ágúst innti hann
Einar Guðmundsson oddvita Barða-
strandarhrepps, Magnús Bjömsson
oddvita Suðurfjarðarhrepps, Guðjón
Indriðason oddvita Tálknafjarðar-
hrepps og Sigurð Viggósson oddvita
Patrekshrepps, eftir því hvemig
framtíðin legðist í þá.
Hljóðið var frekar gott í þeim
öllum, en fram kom hjá þeim að
kvótakerfi til sjós og lands sniði
mönnum heldur þröngan stakk. Þá
vildu þeir fá umbætur í samgöngu-
málum, en þau em erfíð í sýslunni
á vetrum. Vegurinn suður er lokað-
ur á vetrum, en hægt er að fara
með ferjunni Baldri yfír Breiða-
flörð, en það er gamall og ekki
allskostar hentugur farkostur. Því
vilja menn fá nýja og hentuga feiju,
en slíkur farkostur hefur nokkuð
lengi verið á teikniborðinu. „Við
viljum ekki fleiri teikningar, heldur
eitthvað áþreifanlegt," eins og einn
þeirra komst að orði. Flugsamgöng-
ur töldu þeir nokkuð góðar, en það
nýttist ekki sem skyldi þar sem
vegir væru slæmir. Þá töldu þeir
að meira af verðmætum þeim sem
skapast í sjávarútvegi ættu að koma
til ráðstöfunar í heimabyggðum og
töldu þeir fijálst gengi mikilvægt
til þess.
Rauðasandur:
* „Trúi ekki öðru en að enn sé
hægt að verða bóndi á Islandi“
Albert Gíslason og Ólöf Erna Ólafsdóttir.
EKKI blæs byrlega fyrir land-
búnaði hér á landi um þessar
mundir. í nýlegri skýrslu kemur
fram að bændur séu helmingi of
margir og víða að berast fréttir
um að menn helli niður mjólk
þar sem búið sé að framleiða upp
í kvótann. Samt er enn til fólk
sem tekur sig upp af mölinni og
flytur út I sveit og fer að búa.
Albert Gíslason og Ólöf Erna
Ólafsdóttir heita ung hjón sem í
vor fluttu úr vesturbænum í
Reykjavík vestur á það forn-
fræga höfuðból Bæ á Rauða-
sandi.
Blaðamaður Morgunblaðsins hitti
þau að máli og innti þau fyrst eftir
því hvemig þeim hafí komið til hug-
ar að leggja út í þetta.
„Það hefur alltaf verið í mér að
verða bóndi" sagði Albert. „Þetta
dæmi leit ekki svo illa út þegar við
vorum að kaupa jörðina í febrúar í
’ vetur, en svo kom reglugerðin um
kvótann rétt á eftir, og hún setur
strik í reikninginn. Eg vil ekki trúa
öðru en að það sé enn hægt að verða
bóndi á íslandi. Það er mögulegt ef
menn fá nógu mikinn framleiðslu-
rétt, en það er eins og menn vilji
fækka bændunum. En það hafa svo
margir vinnu af þjónustu við land-
búnaðinn að ef bændum fækkar til
dæmis um helming þá mega líklega
25% íslendinga flýja land, og hvað
eiga bændur að fara að gera, eiga
þeir kannski að fara að stunda inn-
flutning. Maður trúir því enn að
þetta gangi. Það er einhver auka-
kvóti sem er ætlaður handa frumbýl-
ingum.“
Aldrei líkað
í Reykjavík
Albert sagðist hafa verið í sveit
frá því hann mundi eftir sér, fyrst
í Trékyllisvík, en svo var hann ráð-
inn að Bæ í gegnum ráðningarskrif-
stofu landbúnaðarins. „Ég hef aldrei
kunnað almennilega við mig í
Reykjavík, maður er ekki í neinu
sambandi við náttúruna þar,“ sagði
hann. Albert er 25 ára gamall, múr-
ari að mennt og byggði hann ásamt
Gísla föður sinum, sem er húsasmið-
'ur, á nokkrum bæjum á Rauðasandi,
þar á meðal hlöðu og flatgryfjur í
Bæ.
Ólöf aftur á móti hafði aldrei ver-
ið í sveit nema í heimsókn. Hvemig
ætli það sé fyrir 23 ára stúlku úr
vesturbænum að gerast bóndakona
vestur á fjörðum. „Ég var búin að
kynna mér út í hvað ég var að fara.
Það er ekki erfíðara starf að vera
bóndakona en að vinna fyrir sunnan,
en það tekur tíma að venjast þessu.
Maður er stöðugt að læra eitthvað
nýtt. Mestu viðbrigðin eru náttúru-
lega að allt fólkið mitt er í bænum,
þótt ég hafí svo sem ekki verið allt-
of dugleg að heimsækja það meðan
ég bjó þar. Ég kann bara ágætlega
við kýmar, það er ekkert óskaplega
bindandi ennþá að sinna þeim, en
það kemur þegar þær fara að bera.
Samt hef ég ekki komist frá neinn
heilan dag,“ sagði hún.
Þau eru nú með 26 mjólkandi kýr
og yfír 20 kálfa og geldneyti. Þá
ætla þau að fá sér nokkrar kindur
í haust, en fá ekki að vita hve margt
þau mega hafa fyrr en kvótanum
er úthlutað. Einnig eru þau með
nokkra hesta, en þau hafa átt hesta
frá 1978. „Ég ætla að reyna að
koma mönnum hér upp á að smala
á hestum. Það er engin ástæða til
að menn séu að hlaupa um öll fjöll
eins og þreyttir hundar," sagði Al-
bert.
„Við kaupum jörðina með öllu
meðfylgjandi á fímm milljónir, sem
er aðallega yfirtaka á skuldafeni.
Fjós og hlaða em ný og einnig íbúð-
arhúsið, það er að vísu eftir að pússa
þau að utan. Fjósið er eins tækni-
vætt og mögulegt er. Hér er svo
gamalt stórt Qós, smíðað 1946, sem
ég ætla að innrétta fyrir kindur,
hross og vélamar. Þær em ekki of
góðar en maður verður að notast
við þær fyrst um sinn.“
Fomfrægt höfuðból
„Það er náttúralega mjög
skemmtileg saga sem fylgir þessu
fomfræga höfuðbóli, en nú skiptir
ekki máli hvað jarðir em stórar,
það er kvótinn sem skammtar hvað
má framleiða. Jörðinni fylgja ýmis
hlunnindi sem em hátt metin í fast-
eignamati, en koma nú að litlum
notum eins og selveiðin. Þá fylgir
jörðinni hlutur í lítilli laxveiðiá, en
takmarkað er hægt að rækta hana
upp. Að vísu hefur maður fengið
bjargfuglsegg í landshlut úr þeim
hluta Látrabjargs, Bæjarbjargi,
sem er eign jarðarinnar. Það á ég
eftir að nýta í framtíðinni, en það
viðraði aldrei þegar maður ætlaði í
sumar.
Heyfengur er hér mikill og auð-
fenginn. Það em að vísu aðeins
skráð hér 2 hektara tún þar sem
mjög lítið hefur verið ræktað, en
túnin em tilbúin frá náttúmnnar
hendi. Sjór gengur upp á hluta
þeirra á vetuma og skilur eftir sig
þara og allskyns msl. Maður þarf
bara að brenna sinuna og fjarlægja
mslið og bera á. Landið er að vísu
allblautt, en það kemur ekki að sök
þar sem mest er heyjað í vothey.
Það er líka áhættusamt að heyja í
þurrhey, þar sem það gerir oft norð-
austan sviptibylji af fjallinu sem
feykir heyinu burt. í fyrra rifu þeir
bagga upp í loftið og splundmðu
þeim.“
Það hefur verið flölmennt hjá
ungu hjónunum í sumar, þótt ekki
sé það í líkingu við það sem áður
var, þegar yfír 40 manns vom í
heimili í Bæ. Þau hjónin eiga eina
dóttur, Vilborgu Lilju, sem þau
segja þegar vera orðna mjög efni-
lega við búskapinn þótt hún sé ekki
nema þriggja ára gömul. Auk þess
hafa verið hjá þeim þtjú böm í
sveit. Þá hefíir verið straumur af
ættingjum að líta á búskapinn. Þeg-
ar blaðamaður leit við vom í
heimsókn tvær systur húsfreyju og
foreldrar bónda. Þegar Gísli Al-
bertsson var spurður hvemig
honum litist á þetta tiltæki sonar
síns, sagðist hann ekkert vilja um
það segja, en bætti við hlæjandi:
„Gera ekki allir sínar vitleysur ein-
hvem tímann."
Patreksfjörður er stærsta kauptúnið á sunnanverðum Vestfjörðum,
en þar býr um helmingur ibúa Vestur-Barðastrandarsýslu, 966 af
1.964 ibúum sýslunnar. Þrátt fyrir fólksfækkun i fyrra eru menn
almennt bjartsýnir á framtíð byggðarinnar á þessum vestasta út-
kjálka Evrópu.
Patreksfj örður:
„Framtíðin liggur í full-
vinnslu sjávaraflans“
— segir Sigurður Viggósson oddviti
PATREKSFJÖRÐUR átti sitt
blómaskeið á árunum fyrir stríð.
Um 1960 var hnignunarskeið
sem endaði með að togaraútgerð
lagðist af, en aftur glaðnaði til
með vaxandi bátaútvegi. Hin
siðustu ár hafa aftur verið Pat-
reksfirðingum erfið.
Vertíðarbátum fækkaði úr 11 í 3
og annað frystihúsið í þorpinu hætti
starfsemi og hitt lenti í miklum
rekstrarörðugleikum sem ekki er
séð fyrir endann á ennþá. Þá hefur
Kaupfélag Vestur-Barðstrendinga
sem hefur aðalaðsetur sitt á Pat-
reksfirði orðið að draga saman
seglin.
PatreksQörður hefur löngum ver-
ið þjónustumiðstöð sýslunnar, enda
langstærsti staðurinn með rúmlega
1.000 íbúa. í fyrra fækkaði fólki
þó úr 1.002 í 965, sem er umtals-
verð minnkun í ekki stærra sveitar-
félagi. Á Patreksfírði er staðsett
sjúkrahús, sýslumaður og löggæsla
fyrir alla Barðastrandarsýslu, tré-
og jámsmíðaverkstæði og fleiri
þjónustufyrirtæki. En undirstaða
byggðarinnar er eins og í öðmm
sjávarþorpum fíystihúsið, og þar
sem oddviti Patreksfírðinga, Sig-
urður Viggósson, er jafnframt
stjómarformaður Hraðfrystihúss
Patreksijarðar hf., var sjálfgert að
spyija hann hvort byggð stæði ekki
á brauðfótum með ekki sterkari
undirstöðu.
Hann taldi svo ekki vera: „Ég tel
að H.P. sé nú eins vel rekið og
hægt er að ætlast til. Fjárhagsleg
endurskipulagning fór fram í árs-
byijun 1984, en því er ekki að neita
að fjárhagsstaðan er slæm. En ég
á von á að frystingin skili hagnaði
í ár og að togarinn skili einnig
rekstrarafgangi, “ sagði hann.
„Ég tel vanda Patreksfjarðar
vera hluta af almennum vanda sjáv-
arútvegsins, nema að við urðum
fyrir áfalli 1981 þegar frystihúsið
Skjöldur hf. hætti starfsemi sinni
og um svipað leyti hættu tveir
menn útgerð hér. Við misstum átta
báta burtu og alvarlegast við þetta
var að við missum kvóta burtu líka.
Afli hér minnkaði úr 12.000 tonnum
árið 1980 í 7-8.000 tonn í ár og
það sér hver maður að það munar
um minna.
Ég tel að ffamtíðin liggi í frek-
ari fullvinnsiu sjávarafla hér á
staðnum. Fiskiðnaðurinn er stóriðja
okkar Vestfirðinga, en það verður
að gera fískvinnslunni kleift að
borga betri laun. Undirstöðuat-
vinnuvegimir eiga að fá úrvalið úr
vinnuaflinu. Til þess verða menn
að fá að halda fjármununum þar
sem þeirra er aflað í ríkari mæli
en nú tíðkast. Fijáls gjaldeyris-
markaður væri til mikilla bóta.
Sigurður Viggósson oddviti Pat-
reksfirðinga telur að framtíðar-
uppbygging muni byggjast á
frekari fullvinnslu sjávarafla.
Allskyns milliliðir fyrir sunnan taka
alltof stóran skerf til sín. En fyrst
og fremst verðum við að losna við
kvótakerfið, það gengur ekki að
mönnum sé skömmtuð lífsafkoman
að sunnan.
Menn hér hafa gert eins mikið
úr þeim físki sem á land hefur bor-
ist og kostur hefur verið. Til marks
um það geta menn haft, að ekki
hefur farið nokkur fískur héðan í
gámum í tvö ár og skipin hafa ekki
siglt með físk nema þegar þau hafa
farið í slipp. En það vantar fjár-
hagslegt bolmagn til að koma
nýjungum í vinnslu sjávarafla af
stað. Að vísu var farið af stað með
rækjuvinnslu, en hún héfur liðið
fyrir hráefnisskort. Auk þess hafa
tekið til starfa hér síðustu tvö ár
tvær litlar fiskverkunarstöðvar.
Patreksfjörður hefur ekki alfarið
hagnast á því að vera þjónustumið-
stöð svæðisins. Laun í þjónustu em
lægri en í fiski, sem skýrir lægri
meðaltekjur hér en í nágranna-
byggðunum. Atvinna hefur verið
nokkuð stöðug hér síðustu árin.
Fólksfækkunin er ekki eins alvarleg
og hún lítur út fyrir, þar sem það
er mikið eldra fólk sem flytur burt,
fólk sem ekki endist lengur í hina
hörðu lífsbaráttu hér við sjávarsí-
ðuna, þar sem fólk er ekkert að
dútla frá 9 til 5 heldur vinnur hörð-
um höndum, 12—14 tíma á dag að
jafnaði.
Samt er ég bjartsýnn á framtíð-
ina. Ég held að við séum komnir
niður í öldudalinn og héðan í frá
liggi leiðin upp á við,“ sagði Sigurð-
ur Viggósson að lokum.