Morgunblaðið - 07.01.1987, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. JANÚAR 1987
SNORRI
HJARTARSON
Snorri Hjartarson
Snorri Hjartarson fæddist á Hvann-
eyri í Borgarfírði árið 1906. Hann
stundaði nám við Menntaskólann í
Reykjavík en hvarf frá námi vegna
heilsubrests. Hann var við myndlist-
amám í Kaupmannahöfn og Osló
1930—1932 en sneri sér síðan að
ritstörfum. Hann var bókavörður
við Borgarbókasafn Reykjavíkur
1939—1943 og yfirbókavörður þar
1943—1966. Forseti Bandalags
íslenskra listamanna var hann
1957-1959.
Allt frá því að Snorri sendi frá
sér fyrstu ljóðabók sína, Kvæði
(1944), hefur hann talist í röð allra
listfengustu skálda þjóðarinnar og
hróður hans hefur farið vaxandj
með hverri bók síðan. Þær eru A
Gnitaheiði, Lauf og stjömur og
Hauströkkrið yf ir mér, en fyrir
þá bók hlaut hann bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs 1981.
Ljóð Snorra einkenndust frá upp-
hafi af mikilli formfegurð og næmri
tilfinningu skáldsins fyrir klassísk-
um íslenskum bragreglum sem
hann gat nýtt á sérstæðan og per-
sónulegan hátt. Jafnframttileinkaði
hann sér nákvæmt myndmál, sem
er eitt helsta einkenni módemista.
Máþví segja að Snorri hafí samein-
að foma hefð og nýsköpun í
íslenskri ljóðagerð. Myndlistamám
hans setti líka strax í upphafi sterk-
an svip á ljóð hans og á án efa
mikinn þátt í einstæðri túlkun hans
á landslagi og náttúru. Formskyn
Snorra, myndmál hans og litameð-
ferð, og vísanir í sögu, bókmenntir
og menningu þjóðarinnar hafa leitt
til þess að öll íslensk ljóðlist er með
nokkrum hætti lifandi í Ijóðum
hans. Ást hans á landinu, hófstillt
þjóðemiskennd hans og óbrigðult
vald hans á íslenskri tungu hafa léð
ljóðum hans óvenjusterkan heildar-
svip. Það er hin samofna þrenning:
land, þjóð og tunga. í síðari tveim-
ur bókunum, og einkum hinni
síðustu, verða ljóð Snorra innhverf-
ari en jafnframt má þar greina
viðleitni til að einfalda ljóðformið
en dýpka ljóðhugsunina — segja
sem allra mest í sem fæstum orð-
um. Þessi mikla fágun og ná-
kvæmni hefur átt mikinn þátt í því
að skipa honum meðal allra fremstu
skálda.
Af þessum sökum telur Háskóli
íslands sér það sæmdarauka að
heiðra Snorra Hjartarson með titlin-
um doctor litterarum Islandicarum
honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Höskuldur Þráinsson, varafor-
seti heimspekideildar, við heið-
ursdoktorskjör á 75 ára afmæli
Háskóla íslands, 4. október 1986.
Við lát Snorra Hjartarsonar
hvarflar hugurinn til mannsins sem
orti ljóðin og skipaði sér strax með
fyrstu bók sinni, Kvæðum (1944),
í röð fremstu skálda þjóðarinnar.
Snorri var ákaflega hlédrægur mað-
ur. Hann virtist hafa lítinn áhuga
á að vekja á sér athygli, enda liðu
stundum áratugir án þess að nokk-
uð heyrðist frá honum. í mesta lagi
birti hann eftir sig ljóð í tímariti
vegna þess að eftir því var leitað.
Að eitthvað birtist eftir Snorra milli
bóka hans gerðist einkum meðan
góðvinur hans, Kristinn E. Andrés-
son, var á lífi og ritstýrði Tímariti
Máls og menningar.
En Snorri fylgdist vel með
íslenskum bókmenntum og íslenskri
ljóðlist sérstaklega. Með líkum
hætti og Jóhannes úr Kötlum gekk
hann til móts við nýjan tíma, ekki
á jafn afdráttarlausan hátt og Jó-
hannes heldur að vel athuguðu
máli. Nokkur ljóð Snorra í tveimur
fyrstu bókunum eru í anda nýsköp-
unar, ekki síst vegna djarflegrar
myndbeitingar, en í Laufi og stjöm-
um (1966) var hann líkt og endur-
fæddur, en þó með rætur í gömlum
jarðvegi sem lengi hafði verið rækt-
aður.
Það var háttur Snorra að vera
varkár og fara aldrei geyst. En til
eru ljóð eftir hann, einkum í Á
Gnitaheiði (1952) þar sem miklir
skapsmunir koma í ljós. Snorri fann
til í stormum tíðarinnar og vildi
leggja sitt af mörkum. Þá orti hann
ljóð eins og Land, þjóð og tunga, í
garðinum og Var þá kallað. Þetta
eru alls ekki bestu ljóð hans, en
vitnisburður um manninn og skáld-
ið. Líkt og Hamlet í samnefndu ljóði
vildi hann standa „gegn vélum
þessa heims“.
Á örlagatímum orti hann Ég
heyrði þau nálgast, en það ljóð tjá-
ir bitra reynslu. Hugsjón skáldsins
um fegurri heim er hrakin í urð.
Vonin á sér hvergi friðland. Leiðin
liggur inn í myrkrið og nóttina.
Og Snorri var ekki einn um þetta
á miðjum sjötta áratug og síðar.
„Eina vonin er efí“, orti Jóhannes
úr Kötlum, sjálft baráttuskáldið.
Lokaljóðið í Á Gnitaheiði fjallaði
um „mannsbam á myrkri heiði". í
Laufí og stjömum nefnist eitt ljóð-
anna Myrkvi:
Dimm og köld er þokan
Ég veit ekki hvar ég er
veit ekki hvert ég fer
en þó held ég áfram
Ég veit ekki hvort syrtir
veit ekki hvort birtir
en þó held ég áfram
Dimm og köld er þokan
og þó held ég áfram.
Síðasta ljóðabók skáldsins hét
því dæmigerða nafni Hauströkkrið
yfír mér (1979).
Enginn skyldi halda að myrkur
og birta sé í ljóðum Snorra aðeins
skáldamál, leikur að andstæðum.
Það er raunverulegt myrkur og
raunveruleg birta sem skáldið yrkir
um, innri heimur með skírskotunum
til þess sjáanlega.
Snorri talar í Laufí og stjömum
um „frjóa einveru". Einvem kaus
hann sér og oft þögn. En í þessari
útlegð hans, dvöl í tumi skáldskap-
arins, vom „litir og ljós og hljómar"
eins og segir í Eyar í Laufi og
stjömum.
Enginn er jafn einmana og í
hávaðanum, mergðinni þar sem
maðurinn fær ekki að vera hann
sjálfur. Slíkt varð ekki hlutskipti
Snorra Hjartarsonar þótt engu sé
líkar en sum skáld óski sér helst
að verða leiksoppar duttlunga
heimtufrekrar aldar.
Keppikefli skáldanna ætti í raun
að vera þögn. Sú þögn sem hefur
merkingu og lítur ekki á einvem
sem böl.
í viðmóti var Snorri alltaf hlýr
eins og sönnum varðveislumanni
Leit
Ég léita hvítra gleymdra daga, geng
grárokkið hraun, við mjóan troðinn veg
á beygðum runnum brenna gróðurlog
og blakta í storminum sem þungt í fang
mér leggst og strýkur stæltum rökum væng
steinfljótsins brim, um úfin skýadrög
hrekur hann skúrahjörð; ó láttu mig
hamfarir þínar reyna, stormur! syng
um yfírbót og angist; þér um hönd,
austræni jötunn! vefðu hretsins ól
og slá mig, opna örva þinna lind
yfir mig, treystu vilja minn og þol:
ég finn mitt morgunhvíta líknarland
laugaður þrautum, skírður djúpri kvöl.
(Úr Kvæðum, 1944)
Fjallið
Fjarlægt og eitt
rís fjallið
úr sinubleikri sléttunni
ég veit ekki hve fjarlægt
né hvort mér verður auðið
að ná því
en hvar sem ég fer
skín sólin af fjallinu
á veg minn
og ef til vill einn morgun
verður fjallið horfið sjónum
verður hn í augum þínum
risin yfir mig
yfir mip1
fjallið
(Úr Laufi og stjörnum, 1966)