Morgunblaðið - 16.05.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MAÍ 1987
4"
Verkaskipting kynj-
anna hefur verið
mjög skýrt afmörkuð
í Afríku frá ómunatíð.
Uppeldi stúlkna mið-
ar að því að gera þær
að góðum húsmæð-
rum. Þessi Pókot-
stúlka malar maís
með steini. Slík vinnu-
brögð eru nú víðast
hvar úr sögunni.
Sr. Kjartan
Jónsson
skrifar
frá Kenýu:
Ljósmynd/Kjartan Jónsson
Ljósmynd/ValdÍ8 Magnúsdóttir
Dæmigerð stelling húsmóður - við pott-
ana. Það er mikil vinna að undirbúa eina
einustu máltíð. Fyrst þarf að ná í eldivið,
síðan að koma upp eldi. Vatnið ber hún
heim á sjálfri sér. Engar vélar auðvelda
henni störfin.
55
Bara kona
U
„Hvað á ég að gera þegar maðurinn minn vill ekki lengur vera
lengur hjá mér? Nú, þegar ég er búin að fæða mörg böm, er ég
víst ekki eins falleg og ungu stúlkumar og því dvelur hann alltaf
hjá nýju konunni sinni. Hann kemur nú orðið bara þegar ég er búin
að hirða maísinn af akurskikanum mínum og fer á brott með meg-
nið af afrakstrinum til hinnar konunnar. Eg er skilin eftir með
lítilræði, sem á að nægja mér og öllum bömunum til framfærslu
Ljósmynd/Valdís Magnúsdótir
Komung móðir í Pókothéraði í Kenýu. Þær sem fæða syni eru „góð-
ar“ konur. Þær eru mönnum sfnum til sóma.
út árið.
Islendingur, sem alist hefur upp
við starf rauðsokkahreyfíngar
og séð konur fá flest þau „rétt-
indi“ sem karlar hafa haft í gegnum
tíðina, sér fljótt er til Afríku kem-
ur, að þar er margt öðruvísi.
Kona — hvað er hún?
Frá fomu fari hefur aðskilnaður
kynjanna verið mjög mikill í Afríku.
Konur hittast og ræða sín mál og
karlar sín. Á mannamótum sitja
karlar sér og konur sér. Samfélag-
inu er algjörlega stjómað af
karlmönnum, og engum hefur dott-
ið í hug að önnur skipan mála væri
til, enda er litið svo á að konan
hafi bara vit á við bam.
Uppeldi stúlkna miðar allt að
giftingu, að fæða böm og sjá um
heimili. Piltur í giftingarhugleiðing-
um tekur með sér ættmenni sín og
gengur á fund foreldra þeirrar
stúlku, sem hann hefur augastað
á. Sé málaleitan hans vel tekið, eru
haldnir fundir, þar sem gengið er
úr skugga um að ekki sé of náinn
skyldleiki á milli ungmennanna
tveggja og að hvorar tveggja ætt-
imar samanstandi af sómafólki.
Eitt mikilvægasta umþingunarefnið
er brúðarverðið. Frá ómunatíð hefur
það yfírleitt verið greitt í kúm, og
er svo víða enn. Hér er ekki verið
að selja konuna í eiginlegri merk-
ingu, heldur ber frekar að líta á
þetta sem eins konar tryggingar-
kerfí foreldra stúlkunnar eða elli-
styrk. Það hefur oft sýnt sig að sé
brúðarverð hátt, hugsar maðurinn
betur um konuna en þegar það er
lítið sem ekkert. Áður fyrr var
gengið frá öllum málum án þess
að stúlkan væri spurð álits. Slíkt
viðgengst víða enn í dag, en nú
verður það æ algengara að stúlkan
fái að ráða, hveijum hún vill giftast.
Eftir að brúðarverðið hefur verið
innt af hendi, er konan í rauninni
eign mannsins. Manngildi hennar
kemur skýrast í Ijós við bamsfæð-
ingar.
Frá fomu fari hafa menn litið
svo á að hún sé eins konar akur
fyrir sæði mannsins. Á sama hátt
og fræjum, sem sáð er, spíra og
verða að plöntum, sem tilheyra eig-
anda akursins, eru þau böm, sem
kona fæðir, algjörlega eign manns-
ins í mörgum afrískum samfélögum
(ekki öllum), enda er litið svo á að
þau komi í heiminn eingöngu vegna
sæðisins, sem hann sáði í akur sinn.
Menn hafa ekki vitað um egg kon-
unnar. Skilji hjónin síðar meir, fer
konan slypp og snauð til föðurhúsa
— þaðan sem hún kom — bamlaus.
Þetta er undirstaðan undir þá trú
að maðurinn sé æðri er konan.
Kona, sem getur ekki eignast
böm, er einskis virði. Hún er mis-
heppnuð, hversu mikla mannkosti
sem hún kann annars að hafa.
Ástæðan er sú, að Afríkumenn líta
svo á, að þótt þeir deyi, lifí þeir
áfram í sonunum og minningu af-
komendanna við það, að þeir
minnast þeirra með nafni. Þetta er
þeirra skilningur á lífínu eftir dauð-
ann. Þeir lifa þannig óeiginlega í
afkomendunum. Falli nafn þeirra í
gleymsku, hættir hið eiginlega
framhaldslíf þeirra, og þeir verða
hluti af hinni ópersónulegu anda-
veröld. Ógæfa konunnar er sýnu
meiri en mannsins, því að hann
getur reynt að geta böm með ann-
arri konu og bætt þannig úr vanda
sínum, en óbyijan á ekki neinn sér
nákominn, sem heiðra mun minn-
ingu hennar eftir hennar dag.
Bamleysið er óendanleg ógæfa og
skömm fyrir hana sjálfa og fjöl-
skyldu hennar, sem varir alla ævi.
Þar sem líf föðurins lifír ekki
áfram í dætrunum, er það líka ólán
ef kona fæðir bara stúlkur. Víða
má maðurinn fá sér aðra konu,
eignist konan hans þijár stúlkur í
röð án þess að fæða son.
Sú kona sem fæðir manni sínum
syni og stýrir heimili sínu vel, nýtur
virðingar — hún er vel lukkuð.
Staða konunnar hjá
Pókotmönnum
Flest af því sem nú hefur verið
sagt á við um Pókotmenn í Kenýu.
Þeir hafa venð hirðingjar frá fomu
fari og því átt margar kýr og marg-
ar konur. Nú hafa flestir þeirra
tekið sér fasta bólfestu og leggja
stund á akuryrkju. Þeir eiga ekki
eins margar kýr og áður og því
ekki eins margar konur.
Eitt sinn er ég var við guðs-
þjónustu í einum af söfnuðunum
okkar, tók ég eftir konu sem var
forsöngvari í almenna söngnum.
Hijúf rödd hennar skar sig út úr.
Það var greinilegt að hún naut þess
að syngja. Hún heitir Súsana. Ég
spurði hana um líf konunnar í um-
hverfí hennar. Hún tjáði mér að
skyldur kvennanna væru að sjá um
mest allt sem gera þyrfti. Þær bera
heim vatn, hálftíma gang hvora
leið. Það er þeirra verk að höggva
eldivið og bera hann heim, sjá um
alla matargerð og bamauppeldi.
Þær hugsa um húsdýrin, plægja
akrana og gæta þeirra fyrir dýram
og fuglum. „Hvað gera þá mennim-
ir,“ spurði ég. „Þeir taka lífínu með
ró, heimsækja hver annan og slá
upp drykkjuveislum."
Mér varð á að hugsa, að það
væri ekki auðvelt að vera ófrískur
í þessu samfélagi.
Eftir að hafa búið á meðal Pókot-
manna í nokkur ár hef ég gert mér
það ljóst, að staða konunnar er
ekki góð. Reyndar er hún misjöfn
eftir hreppum og heimilum, en því
miður sér maður allt of mörg dæmi
um, að illa er farið með konumar.
Kona, sem giftist eins og lög gera
ráð fyrir, hefur ætt sína að bak-
hjarli, ef vandamál koma upp. En
þau verða að vera mjög alvarleg til
þess að ætt hennar skerist í leik-
inn, enda er hennar fólk mjög tregt
til að taka við henni aftur, ef til
hjónaskilnaðar kemur, því þá verður
að brauðfæða hana og jafnvel end-
urgreiða brúðarverðið. Hún getur
ekki staðið á eigin fótum vegna
þess að hún á ekkert land til þess
að brauðfæða sig af. Sökum mennt-
unarskorts á hún litla eða enga
möguleika á að fara út á vinnu-
markaðinn.
Er leið á samtalið fékk ég að
vita, að Súsana hefði fætt 7 böm
og misst tvö þeirra. Margar ná-
grannakonur hafa misst fleiri, enda
er engin sjúkraþjónusta í nágrenn-
inu. Maðurinn hennar á aðra konu.
„Ertu ánægð með það,“ spurði ég.
„Nei,“ svaraði hún, „en við eigum
engra kosta völ“.
Eg hef reyndar lagt þessa spum-
ingu fyrir margar konur og aldrei
fengið annað svar. Því meir sem
ég hugleiði stöðu konunnar í fjöl-
kvænisþjóðfélagi, verður ástæðan
æ skýrari fyrir mér. Afrískar konur
era ekkert frábragðnar kynsystrum
sínum á íslandi. Þær verða af-
brýðisamar. Eitthvað innra með
þeim mótmælir því kröftuglega að
þurfa að deila eiginmanni sínum
með annarri eða öðram konum.
Inngangur stúlkna í hjónaband
er umskum, þar sem ytri kynfæri
þeirra eru meira og minna skorin
af og möguleikar þeirra til að njóta
kynlífs því gerðir mjög litlir. í
tengslum við umskumina er þeim
kennt, hvemig þær eigi að haga
sér sem eiginkonur og húsmæður,
hvemig þær eigi að þóknast mönn-
um sínum. Þar er þeim m.a. kennt
að það sé skylda mannsins og rétt-
ur að beija þær með priki fyrir
yfírsjónir þeirra eins og annarra
bama hans. Þegar hann fúllnægir
réttlætinu verður hún að þegja og
ekki má hún streitast á móti. Oft
er réttlætinu fullnægt undir áhrif-
um áfengis. — Það er svo alltaf
matsatriði, hvað er yfirsjón og hve
þung refsingin skuli vera. — Rík
áhersla er lögð á, að þegar mannin-
um þóknast að fá sér aðra konu,
eigi sú sem fyrir er að fara með
honum að ná í hana og sýna á þann
hátt í verki, að hún samþykki ráða-
haginn, hveijar sem tilfínningar
hennar kunna að vera.
Grandvöllur Qölkvænis er yfír-
Ieitt eigingimi karlmanna. Sá, sem
á margar konur, nýtur meiri virð-
ingar en sá, sm á fáar eða bara
eina. Állt miðar að því að upphefja
húsbóndann. Konan er tæki til þess.
Nýir tímar
Þjóðfélagið er nú á geysilegu
breytingaskeiði og hefur svo verið
undanfama áratugi. Fjölskyldan
hefur ekki farið varhluta af því.
Með almennri skólaskyldu hafa
stúlkur fengið að læra í síauknum
mæli. Það hefur sýnt þeim, að þær
geta lært ekki síður en piltar. Þær
læra um menningu annarra þjóða
og að þær séu ekki akur mannsins.
Þetta allt saman, ásamt kenningu
kristindómsins um að konan sé
óendanlega dýrmæt í augum Guðs
og að hann geri manninum ekki
hærra undir höfði, höfðar eðlilega
mjög til þeirra. Að fá að heyra að
þær séu elskaðar og mikils metnar