Morgunblaðið - 21.08.1988, Blaðsíða 22

22 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST1988
„Hjarta mitt
ætlaði
að springa“
SAGT FRÁ RÓMANTÍSKUM
ELSKHUGUM
Ur hinni rómantísku kvikmynd, Kameliufrúnni, Greta Garbo og Robert Taylor.
íslensk rómantík
íslendingar hafa líka átt rómantísk skáld
sem kveiktu heitar ástríður í bijóstum kvenna.
Eitt þeirra var listaskáldið góða, Jónas Hallgr-
ímsson. Hann kvæntist aldrei og var raunar
sjaldan við konur kenndur. En allar götur frá
því kvæðið Ferðalok kom fyrst fyrir almenn-
ingssjónir hefur það ýtt við hinum rómantíska
draumi sem falinn er í hverju konuhjarta.
Hin heita dulda þrá sem lýsir af hverri hend-
ingu ásamt með þeim trega sem að baki býr
lætur engann ósnortinn. Fyrst hét þetta kvæði
Ástin mín, þá Gömul saga og loks Ferðalok.
Kvæðið orti Jónas eftir að hann, vorið 1828,
varð samferða ungri stúlku, prestsdóttur frá
Laufási, norður heiðar og heim i Öxnadal.
Þau kvöddust hjá Steinsstöðum og sáust ekki
upp frá því, en mundu hvort annað til ævi-
loka. Lokaerindi kvæðisins er á þessa leið:
Háa skilur hnetti •
himingeimur
blað skilur bakka og egg
En anda, sem unnast,
fær aldregi
eilífð að skilið.
Líkt og Byron lávarður varð Jónas fómar-
lamb ofurástar konu. Gift kona í Reykjavík
varð svo heltekin af ást á Jónasi að hún,
rétt eins og Carólína Lamb, skeytti hvorki
um skömm né heiður, heldur hékk tfmum
saman fyrir utan húsið sem Jónas hélt þá til
í. Þetta varð honum til mikillar skapraunar
en hann fékk ekki að gert, ástarvíman rjátlað-
ist þó af konunni þegar frá leið en feginn
hefur Jónas líklega verið þegar hann komst
til Kaupmannahafnar í það sinnið.
Sumir menn hafa hlotið þau örlög að verða
draumaprinsar ótal kvenna en hafa þó ekki
megnað að kveikja mikla ást hjá þeirri konu
sem þeir kusu sér. Rúdolf Valentíno, kvik-
myndaleikarinn sem allar konur heilluðust af
snemma á millistrfðsárunum, vakti ástríðu í
bijósti kvenna, svo um munaði. Þó var sagt
að konan sem hann giftist hafi ekki sýnt
honum nærri eins mikla stimamýkt og aðrar
konur og var altalað að hjónaband hans væri
ekki sérlega hamingjusamt. Þegar þessi dáði
kvikmyndaleikari dó þann 23. ágúst 1926
urðu viðbrögð aðdáenda hans næsta móður-
sýkisleg. Nokkrar konur frömdu sjálfsmorð
og ótal konur stóðu grátandi í biðröð við leg-
stað hans. Árum saman á dánardægri hans
lagði dularfull svartklædd kona blóm á leiði
hans.
íslendingar hafa jafnan haft í sér ró-
mantíska taug. Þetta er öllum augljóst þegar
landinn kemur saman og tekur lagið. Ró-
mantísku lögin eiga þá ekki hvað síst uppá
pallborðið. Það er ógleymanleg tilfinning að

Byron lávarður
Rúdolf
Valentíno
í fljótu bragði mætti ætla að fólk í dag dreymi aðra drauma
en það fólk sem mátti þreyja þorrann og góuna í dimmum og
saggafullum torfbæjum fyrri alda. En þegar betur er að gætt á
dreymið augnaráð ungrar stúlku, sem situr við tölvuborðið með
strípur í hárinu og lakkaðar neglur, sér sömu forsendur og fjar-
huga augnaráð ungu stúlkunnar sem sat á fomfálegu rúm-
ræksni og prjónaði sokkaplögg.
Hvað láta ungar stúlkur og
raunar konur á öllum aldri sig
dreyma um? Þær láta sig
dreyma um hinn rómantíska
elskhuga, þann á hvíta hestin-
um sem kemur þeysandi fram
í hugann þegar hversdagsleik-
inn er að því kominn að yfir-
buga ástardrauminn. Hvað er
rómantík? í íslenskri orðabók
sem Menningarsjóður gaf út
árið 1963 er rómantík skil-
greind m.a. sem óraunhæft
gyllandi viðhorf, óskhyggja og
vökudraumar.
haltur. Vegna helti sinnar stóð hann jafnan
álengdar þegar aðrir dönsuðu. Með krosslagð-
ar hendur stóð hann og horfði þunglyndislega
yfir salinn og leit þá nákvæmlega út eins og
ljóðhetja hans sem stóð ein frammi I stafni
á skipi og beindi augum langt út yfir öldum-
ar. Konur skulfu af munaðarhrolli þegar þær
gerðu sér í hugarlund hinar hryllilegu ástríð-
ur þessa manns. Þegar Carólína Lamb sá
hann í fyrsta skipti skrifaði hún í dagbók
slna: „ Bijálaður, spilltur og hættulegur að
kynnast." Tveim dögum síðar hafði hún hitt
hann aftur og bætti eftir það þessum orðum
neðan við fyrri athugasemdina.,, Þetta fagra
föla andlit gerir út um örlög mín.“ Örlög
hennar urðu líka döpur því hún bar aldrei
sitt barr eftir þetta ástarævintýri og dó ung
eins og raunar flestar þær konur sem áttu
ástarævintýri með þessu ástríðufulla skáldi.
Byron lávarður lét ekki staðar numið.
„Hjarta mitt flýgur alltaf á næstu grein,"
segir hann á einum stað. Það urðu örlög
hans að verða alla ævi leiksoppur ástríðu-
fullra tilfinninga sjálfs sín og þeirra kvenna
sem hann kynntist. Hann gerði sér þó ekki
alitaf háar hugmyndir um þátt elskhugans í
hugarástandi kvenna. „í fyrsta sinn elskar
kona elskhuga sinn og jafnan síðan ástina
aðeins, sem verður að vana sem hún getur
aldrei sigrað og fer henni eins og þægilegur
glófi." Þannig fórust Byron eitt sinn orð.
Hann virðist einnig hafa gert sér ljósa grein
fyrir þætti skáldskaparins í kvenhylli sinni:
„Hver ritar ekki til að geðjast konunni?"
Skáldskapur Byrons, fegurð hans og óstöðug-
lyndi í ástum ásamt erfiðri skapgerð gerðu
líf þessa rómantíska og ástríðufulla elskhuga
næsta mæðusamt. Skömmu fyrir dauða sinn
lét hann svo um mælt að aldrei hafi verið til
maður sem fórnað hafi konum öðru eins og
hann hafi gert. „Alit sem ég hefi upp úr því,
er sá dómur að ég hafi farið illa með
þær . . .“ í Grikklandi I ægilegu þrumuveðri
kvaddi Byron lávarður þetta líf, saddur llfdaga
þó hann væri aðeins 36 ára gamall.
Því miður er það svo að ekki nærri
allir karlmenn henta I hlutverk
riddarans á hvíta hestinum. Mjög
margar konur verða því að láta
sér lynda að geyma þennan
draum með sér og raunar má furðu gegna
hve lífseigur hann getur verið þegar enga
uppörvun eða næringu er að fá I umhverfinu.
En þeir karlmenn sem hafa lag á að koma
til móts við hugmyndimar um hinn ró-
mantíska elskhuga uppskera venjulega ríku-
lega. Þeir menn sem eru svo lánsamir að eiga
rómantískar tilhneigingar og geta fundið þeim
farveg í ljóðum, þeir standa oft með pálmann
í höndunum, að maður tali nú ekki um ef
þeir eru myndarlegir að auki. Ekkert bjargar
konu frá því að falla slfkum mönnum til fóta.
Þetta er að minnsta kosti sú niðurstaða sem
draga má af ýmsum frásögnum um þessi efni.
Einn af frægari elskhugum sögunnar var
Byron lávarður, breska skáldið, sem heillaði
samtímakonur sínar svo mjög að einstaka
missti ráð og rænu. Fræg er sagan um lafði
Carolínu Lamb sem þrátt fyrir tign, ættgöfgi
og ágætan eiginmann féll svo rækilega fyrir
hinu rómantfska skáldi að f annála er fært.
Hún lagðist svo lágt að dulbúa sig sem smá-
svein og hanga langtímum saman úti í rign-
ingu fyrir utan veislusali til þess eins að fá
að sjá honum bregða fyrir. Árið 1812 var
Byron lávarður hetja samkvæmislífsins í
Lundúnaborg. Hann hafði þá nýlega gefíð
út skáldrit sem hann nefndi Childe Harold
og þótti bergmála hina harmsögulegu sefa-
sýki sjúkrar kynslóðar aðalsins. Höfundurinn
var fyllilega samboðinn hinu rómantíska verki
sínu. Hann var af tignum ættum, ungur og
fagur, með dökkt liðað hár og gráblá augu
sem tindruðu af tilfinningu undir löngum
bráhárum. Hörundið fólleitt en skært og
munnurinn sem munnur yndisfríðrar konu.
Eitthvað þessu líkt er þessum rómantfska
skáldsnillingi lýst í ævisögu hans eftir André
Maurois. Byron þótti einnig tilfínninganæmur
og duttlungafullur og ekki spillti að hann var