Morgunblaðið - 08.10.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1988
Eystrasaltslöndin próf-
steinn fyrir Kremlverja
Financial Times
IBÚAR Eistlands, Lettlands og Litháen eru samtals aðeins um
3% þeirra 280 miljjóna sem í Sovétríkjunum búa - en yfirvöld í
Moskvu fylgjast engu að síður grannt með hvað þar er á seyði
hveiju sinni. Ástæður fyrir þessari umhyggju eru auðfundnar.
Eystrasaltslöndin eru að nýta sér aukið frjálsræði í sovézku þjóð-
féiagi og nýsköpun efhahagsmála tíl að koma á framfæri opin-
berlega óskum sínum um að fá í það minnsta aukna að ráða
meiru um sin eigin mál. Þegar um þetta er rætt má ekki gleyma
því að í 12 öðrum „Iýðveldum“ Sovétríkjanna hefur á undanförn-
um árum ríkt meiri eða minni óánægja með ósjálfstæðið. Það er
þvi afar mikilvægt fyrir framtíð Sovétríkjanna hveijar verða
niðurstöður viðræðna yfirvalda í Kreml við forystumenn Eystra-
saltsnkja.
Fram til þessa hefur verið tekið
á kröfum Eystrasaltsríkjanna með
silkihönzkum. Lögreglan var fá-
liðuð við §ölmenna útifundi í höf-
uðborgum þeirra í ágústlok. Ekki
er vitað til þess að neinn hafi
verið handtekinn þótt fram hafi
komið kröfur um algjör sam-
bandsslit við Moskvu og endur-
heimt sjálfstæðis rflq'anna.
Yfirvöld í Moskvu hafa reynt
að forðast að minnast á griðasátt-
mála Hitlers og Stalíns í síðari
heimsstyijöldinni sem leiddi til
þess að Eystrasaltslöndin voru
innlimuð í Sovétríkin. Hafa þær
skýringar helzt verið gefnar að
innlimunin hafi í það minnsta ver-
ið skárri en að löndin lentu undir
stjórn nazista (um aðra kosti var
vissulega ekki að velja).
Það sem er sennilega enn mikil-
vægara fyrir þróun mála er að
yfirvöld hafa til þessa sætt sig
við stofnun samtaka sem greini-
lega eru pólitísk og ætla sér að
bjóða fram til ríkisráða eða þinga
landanna. Frá þessum samtökum
hefur komið hörð gagnrýni á
Moskvuvaldið. Þótt ekki sé um
það rætt í fjölmiðlum gætu þessi
samtök verið vísir nýrra stjóm-
málaflokka.
Þekktustu samtökin eru al-
þýðufylkingin í Eistlandi. Fullu
nafni nefnast þessi samtök Al-
þýðufylking til stuðnings við per-
estrojku, og nafnið tryggir sam-
tökunum tilverurétt auk þess sem
það skýrir tilgang þeirra. En til-
gangurinn er að tryggja Eistlandi
verulega sjálfstjóm efnahagsmála
innan sovézka kerfisins.
Afnám miðstýringar
Hagfræðingurinn Edgar Sa-
visaar er einn leiðtoga Alþýðu-
fylkingarinnar og harður gagn-
rýnandi miðstýringar efnahags-
mála. Sagt er að honum hafi ver-
ið bóðið embætti aðstoðarráð-
herra með umboð til að undirbúa
sjálfstjóm í Eistlandi.
í stefnuskrá Alþýðufylkingar-
innar, sem Savisaar átti mikinn
þátt í að semja, er harmað að
landið skuli hafa misst sjálfstæðið
sem þar ríkti árin milli heimsstyrj-
aldanna. Þá er bent á að sam-
kvæmt hinni nýju fijálsræðis-
stefnu í Sovétríkjunum, sem
kennd er við perestrojku, sé gert
ráð fyrir minnkandi miðstýringu.
En bregðist þetta „neyðumst við
til að leita annarra leiða til vamar
landi og þjóð Eistlands," segir í
stefnuskránni.
Kommúnistaflokkurinn í Eist-
landi hefur bersýnilega áhyggjur
af tilvem Alþýðufylkingarinnar,
sem var formlega stofnuð fyrir
rúmum mánuði, en hafði starfeið
lengi sem óformleg grasrótarsam-
tök. Indrek Toome, hugmynda-
fræðingur fiokksins, hafði þó áður
lýst því yfir í viðtali við Moskvu-
málgagnið Prövdu að „við verðum
að vinna með Alþýðufylkingunni"
þótt innan hennar væri að finna
bæði lýðskrumara og and-sósía-
lista.
í Eistlandi - eins og í Lettlandi
Frá mótmælafimdi í Tallinn, höfiiðborg Eistlands, 17. júní síðast-
liðinn. Eistlendingar og aðrir íbúar Eystrasaltslandanna krefjast
aukins sjálfstæðis og vitna óspart til orða og yfirlýsinga Gor-
batsjovs og „perestrojkunnar“ máli sínu til stuðnings.
og í minna mæli í Litháen - býr
talsverður fjöldi aðfluttra Rússa,
sem streymt hafa til Eystrasalts-
ríkjanna frá lokum síðari heims-
styijaldarinnar. í greininni í Pröv-
du er sagt að Rússamir búi við
einskonar apartheid, kynþáttaað-
skilnað - þeir hafi hvorki reynt
sjálfir að læra eistnesku né kenna
bömum sínum málið, sem sé mjög
erfitt og frábragðið rússnesku.
Aðskilnaður
Blaðið hefur það eftir rússnesk-
um verkfræðingi að aðskilnaður
ríki í flestum stofnunum, þar á
meðal skólum, og að samskipti
þjóðanna tveggja séu nánast eng-
in. Óttast Rússamir að allar
breytingar verði til hins verra, og
hafa þeir stofnað eigin samtök
sem nefnast Alþjóðafylkingin til
að gæta eigin hagsmuna.
Mest óttast Rússamir að komið
verði á sérstökum eistlenzkum
borgararétti (sem enginn fær fyrr
en eftir fimm ára búsetu í landinu)
og að eistlenzka verði gerð að
opinbera máli landsins, sem mis-
munaði innflytjendunum og böm-
um þeirra.
Eystrasaltsríkin eru meðal auð-
ugustu og þróuðustu ríkjanna í
Sovétríkjunum. Ólíklegt er að
þjóðir þeirra sætti sig við það öllu
lengur að málstað þeirra verði
enginn gaumur gefínn. Þjóðemis-
kennd er þar mikil auk þess sem
þjóðimar eiga sína eigin menn-
ingu og tungu. Það veltur því
mikið á viðbrögðum yfirvalda í
Moskvu við því hvemig þessi nýja
vakning verður felld inn í umbóta-
stefnuna þar í landi.
VERÐBRÉFASJOÐIR VIB
Markmið verðbréfasjóða er að dreifa áhcettu og gera
sparifjáreigendum kleift að njóta hárrar ávöxtunar
af verðbrefum. Þannig miðla verðbréfasjóðirfé frá
sparifjáreigendum lilfyrirtækja þar sem
verðmætasköpun fer fram í pjóðfélaginu.
Verðbréfasjóðir VIB eru
settir saman
úr fjármunum
, þeirra sem
keypt hafa Sjóðs-
bréfhjáVIB. Fyrirþetta
fé eru keypt skuldabréf til
ávöxtunar. VIB skiptir þess-
um fjárfestingum í fernt:
Bankabréf', spariskírteini
ríkissjóðs, skuldabréf svei tar-
félaga og traustra fyrirtækja.
Langflestirverðbréfasjóðir
í heiminum eru annað hvort
vaxtarsjóðir eða tekjusjóðir.
Avöxtun vaxtarsjóða leggst
við höfuðstól þeirra jafn-
harðan og kemur fram í
hækkandi gengi dag frá degi.
Tekjusjóðir greiða eigend-
um sínum út með reglu-
bundnum hætti hlutdeild
þeirra í þeim arði eða
vöxtum sem myndast við
ávöxtun sjóðanna.
Sjóðsbréf 1.
Sjóðsbréf 1 eru vaxtarbréf
og einkum ætluð sparend-
um sem vilja ávaxta fé til eins
árs eða lengri tíma, t.d. til að
safnafj’rireinhverju tilteknu,
mynda varasjóð eða. sjóð til
eftirlaurraáranna. Avöxtun
Sjóðsbréfa 1 hefurverið 11-
12% yfir verðbólgu síðasta
árið. Innlausnargjald er 1%
en Sjóðsbréf 1 er hægt að
kaupa fyrir hvaða fjárhæð
sem er.
Sjóðsbréf 2.
Sjóðsbréf 2 eru tekjubréf.
Ávöxtun þeirra hefur verið
11-13% yfir verðbólgu
síðustu tólf mánuðina.
Tekjur af Sjóðsbréfum 2 eru
greiddar út í mars, júní, sept-
ember og desember hvert
ár. Sá sem á t.d. 2 milljónir
króna og ávaxtar í Sjóðs-
bréfum 2 fær um 60 þúsund
krónur sendar heim fjórum
sinnum á ári án þess að
skerða höfuðstólinn að
raungildi.
Sjóðsbréf 3.
Sjóðsbréf 3 eru vaxtarbréf
og afar hagstæð þeim sem
vilja varðveita fjármuni sína
og ávaxta í skamman tíma.
Þau er hægt að innleysa hjá
yiB án nokkurs kostnaðar.
Ávöxtun Sjóðsbréfa 3 hefur
jafngilt9-10% ársvöxtumyfir
verðbólgu og þau er hægt að
kaupa íyrir hvaða upphæð
sem er.
Skipting eigna
verðbréfasjóða VIB
1. september 1988:
SJÓDUR 1:
Bankabréf 19%
Rtkisskuldabréf 25 %
Skl/r. sveilarfélaga 8%
Skbr. traustra fyrirleekja 48%
SJÓDUR2:
tíankabréf 35 %
Ríkisskuldabréf 18%
Slibr. traustrafyrirtœkja 47%
SJÓDUR3:
Bankabréf 48%
Ríkisskuldabréf 11%
Sltbr. svátarfélaga 8%
Sklrr. trnuslmfyrirtækja 33%
LEYFUM SPAIUFENU AÐ VAXA!
VIB
*
VERÐBRÉFAMARKAÐUR IÐNAÐARBANKANS HF.
Ármula 7, 108 Reykjavik. Síml68 15 30
NATO-ríki
jaftii betur
byrðunum
Framlag íslend-
inga óbreytt
Brussel. Frá Kristófer M. Kristinssyni,
fréttaritara Morgunblaðsins.
EKKERT þykir benda til þess að
aðildarríki Atlantsha&bandalags-
ins geti í náinni framtíð dregið
úr framlögum til varnarmála. Að
sama skapi verða aðildarríkin að
standa við áætlun frá 1979 um 3%.
Arlega raunaukningu á framlög-
um til sameiginlegra varna Evr-
ópu. Svo virðist sem ísland sé eina
ríkið sem ekki verður krafið um
aukin framlög í einhverri mynd.
William Taft IV aðstoðarvarnar-
málaráðherra öandaríkjanna, sat á
miðvikudag fund Atlantshafsráðsins
í höfuðstöðvum NATO í Brassel m.a.
til þess að ræða efni skýrslu sem
unnið er að og fjallar um skiptingu
óg jöfnun útgjalda til sameiginlegra
vama Evrópu. Fýrirhugað er að
leggja skýrsluna fyrir fund vamar-
málaráðherra Atlantshafsbandalags-
ins sem verður í Brussel í desember
n.k. í skýrslunni verður fjallað um
nauðsynleg útgjöld til þessara mála,
hvemig best sé að dreifa verkefnum
og ábyrgð á milli aðildarríkjanna og
hvort rétt sé að breyta núverandi
verkaskiptingu. Lögð er áhersla á
að ekkert tilefni hafi verið gefíð til
að draga úr framlögum til vamar-
og öryggismála innan Atlantshafs-
bandalagsins og enn síður megi að-
ildarríkin hverfa frá því markmiði
að auka framlög sín um 3% á næsta
ári. Búist er við því að í skýrslunni
verði einstökum aðildarríkjum sett
markmið að því er varðar framlag
þeirra til sameiginlegra vama. Verði
þeim ætlað að ná markmiðunum inn-
an tiltekinna tímamarka. Taft benti
á að ríki sem verðu sem svarar
10—15% af þjóðarframleiðslu til
þessa málaflokks hefðu hugsanlega
efni á því að spara, önnur varla.
Ekkert aðildarríkja NATO er nálægt
því, en á hinn bóginn á talan við um
Sovétríkin.
Samkvæmt heimildum í Washing-
ton og Brussel er gott samkomulag
um það beggja vegna Atlantshafs
að framlag Islendinga sé slíkt, að
ekki verði farið fram á meira.