Morgunblaðið - 20.11.1988, Blaðsíða 40

40 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
Afi og amma
í Háu-Kotey,
Ámý Eiríksdóttir og
Sigurbergur Einarsson.
stang á mannmörgu og tjörmiklu
heimili.
Afi var frábær lesari, fór ákaf-
lega vel með það sem hann las,
hvort sem um var að ræða guðsorð
eða annað, og hafði sjálfur mikla
nautn af því. Eins var það í frá-
sögn, þegar hann sagði sögur af
atvikum úr lífí sínu. Hann var fram-
úrskarandi sagnamaður og sagði
sögurnar með sérstökum stílsmáta,
meitluðum tilsvörum og listrænni
stígandi. Hversu oft sem þessir
gömlu sagnamenn sögðu sömu
sögu, þá sögðu þeir hana ævinlega
orðrétt með sama hætti. Enda var
það þáttur í uppeldinu að taka eft-
ir. Það var biýnt fyrir ungum sem
öldnum. Og hefðu menn ekki rétt
eftir það sem hermt var uppá ein-
hvern, þá voru þeir rækilega stimpl-
aðir. Ef einhver átti til dæmis að
flytja skilaboð og hafði þau ekki
rétt eftir, þá var það ekki gáfna-
merki.
Amma kunni ógrynni af sögum
og kvæðum og var óspör á að tala
við litla dóttursoninn, hvar sem þau
voru stödd og hvernig sem á stóð.
Henni féll aldrei verk úr hendi, en
ævinlega hafði hún tóm til að tala
ingu fyrir því, að jafnvel fóstur
skynjaði umhverfi sitt. Konan átti
ekki að verða fyrir geðshræringu
eða ótta. Yrði mönnum á að bölva
þarsem vöggubarn var fyrir, var
ævinlega 'hætt ^við: „Guð blessi
barnið." Það mátti ekki hrína á
barninu þarsem ljótt var haft á
munni.
Þó Koteyjarheimilið væri
skínandi fátækt var þar mikil og
einlæg gleði, söngur og sagnalestur
á kvöldin, en í vökulokin var kyrr-
lát stund með hugvekju og sálma-
söng. Húslestrar voru undantekn-
ingarlaust á hveiju vetrarkvöldi og
auk þess á sunnudögum og öðrum
helgum dögum.
Helgi sunnudagsins var strang-
lega virt. Þá mátti ekki slíta blóm.
Væri ekki messað í sóknarkirkjunni
var húslestur á hádegi. Postillan
var mikil bók og tignarleg í augum
drengsins. Helgin sem fyllti bað-
stofuna undir húslestrum varð hon-
um ógleymanleg. Þó hann skildi
ekkert sem farið var með og þættu
lestramir stundum nokkuð langir,
þá lifði hann helgina. Og fyrir þetta
lúna fólk, sem var hálfdrepið af
erfiði, var sunnudagshelgin ekki
060MMII
NÝKOMIN er út hjó bókaforlaglnu Setbergi bók Siguröar A. Magnússonar,
Sigurbjörn biskup — JEvi og starf, sem samin var í samróöi
viö Sigurbjörn og aö nokkru byggð ú viðtölum viö hann. Meö góöfúslegu
leyfi höfundar birtir Morgunblaöiö upphaf annars kaf la bókarinnar,
sem ber yf irskrif tina „Hjá afa og ömmu".
Sigurbjörn
í nýjum
vaðstígvélum
við hlið föður síns.
Iöndverðu þýddist snáðinn
ekki fólkið hjá afa og ömmu
og veittist mjög erfítt að
jafna sig. Hann átti greini-
lega ekki heima í Kotey og
tók töluverðan tíma að hann
yrði með sjálfum sér í hinu
nýja heimkynni, sem þó var
honum alls ekki ókunnugt, því á
fyrsta ári hafði hann verið sendur
þangað í nokkurra vikna fóstur
þegar mjólkurþurrð varð hjá Stein-
smýrarhjónum.
Þegar frá leið lagaðist þetta, en
það merkilega var að hann þýddist
afa á undan ömmu. Kann það að
hafa stafað af því, að afí hafði ver-
ið tíðari gestur á Steinsmýri en
amma, og svo fann hann hjá honum
styrk sem hann ómeðvitað leitaði
að. Hér kann líka að hafa verið að
verki sá leyndardómur, sem er al-
gengur hjá bömum, að þau þýðast
ekki endilega þá sem vilja láta vel
að þeim. Amma vildi náttúrlega
ganga drengnum í móðurstað tafar-
laust, en hann samþykkti ekki þau
hlutverkaskipti umsvifalaust og
sýndi henni mótþróa. Afi var dulari
og hlutlausari, bæði sjálfrátt og
ósjálfrátt, og lét drenginn sækja
á. Það átti betur við skapferli
beggja.
Þráttfyrir tregann og óyndið
þessa fyrstu mánuði eftir harmleik-
inn varðveitir drengurinn ekki neina
mynd af látinni móður eftir að hann
man til sín, veit einungis að hún
sefur í skrítnu rúmi í kirkjunni, er
reyndar ekki þar, heldur hjá Guði
og Jesú Kristi í sælu og dýrð, sem
er meiri en jólin og regnboginn, og
veit alltaf um hann.
Fyrsta minning sem drengurinn
gerði sér grein fyrir síðarmeir er
bundin ömmu. Hann rankar við sér
á túngarði sem hann hefur skriðið
eftir og pælur til beggja handa.
Hann var á leiðinni suðrá ból þar-
sem hann hafði grun um að amma
væri í kvíunum að mjólka æmar.
Hann átti að vera um kyrrt heima,
en þar var enginn nema langamma
sem lá í kör. Henni hafði ugglaust
verið uppálagt að líta eftir snáðan-
um á pallinum, en honum hafði lán-
ast að komast burt frá henni og
einsetti sér að fínna ömmu. Og þar
kom hún að honum á garðinum,
dauðskelkuðum. Einsog endranær
>iar gott og traustvekjandi að hjúfra
sig uppað hlýjum barmi ömmu.
Ekki fékk hann bágt fyrir þetta
oernskubrek eða önnur áþekk, því
amma var skilningsrík og umburð-
arlynd, þó hún hefði börnin sín í
traustu taumhaldi.
Drengurinn varð ákaflega hænd-
ur að afa, bæði úti og inni. Afi var
ljúfur maður og hlýr í viðmóti og
sérlega eðlisbamgóður, en mjög
sterkur persónuleiki og þannig
manngerð, að mönnum gat staðið
viss beygur af honum, ef hann vildi
svo við hafa, og þurfti ekki neitt
fyrir því að hafa. Síðarmeir skildi
Sigurbjörn orðalagið hjá Lúther,
„að óttast og elska Guð“, með hlið-
I tilhugalífinu
Magnea Þorkelsdóttir og Sigurbjörn
sjón af afa sínum. Hér var um að
ræða tilfinningu sem var samslung-
in og hvorki ótti né elska, heldur
samvaxin tilfínning sem yfírgnæfir
hvortveggja hugtökin. Áfí þurfti
ekkert fyrir því að hafa að halda
sínum mörgu börnum í skefjum.
Þó ólík væru, voru þáu afi og amma
einstaklega samhent um allt sem
þau gerðu, og átti það jafnt við um
uppeldi bamanna og daglegt bú-
við drenginn og uppfræða hann.
Hún kenndi honum margt sem hann
mundi alla ævi, ekki síst bænir og
vers. Sumt gleymdist í bili, en þeg-
ar það rifjaðist upp, þá sat það ótrú-
lega fast. Til dæmis löngu ljóða-
bænimar hans Hallgríms Péturs-
sonar, bæði kvöld- og niorgun-
bænimar. Amma var fyrst á fætur
hvem dag sem Guð gaf. Það var
þrotlaust amstur og strit, en aldrei
átti hún svo annríkt að hún gæfi
sér ekki tíma til að tala við krakk-
ana — og þá ekki einsog óvita eða
fávita, heldur einsog skynsemi
gæddar manneskjur.
Minningar frá frumbernskuárun-
um em bundnar mikilli rósemd og
mennskri hlýju, föstum guðræknis-
venjum og reglubundnum húslestr-
um sem hafðir voru um hönd með
lotningu. Drengurinn vandist bæn-
ariðkun og lærði margt utanbókar,
sem með auknum skilningi á efninu
varð honum dýrmætt. Passíusálm-
amir urðu honum huggrónir. Sign-
ingin var sjálfsögð þegar degi var
heilsað og dagur kvaddur, ásamt
bænargerð.
Þegar hann sá regnboga var
honum kennt að segja: „Friður á
milli himins og jarðar, friður á milli
Guðs og manna.“ Og honum var
bent á samband þessara orða við
Biblíuna. Og þegar hann heyrði
klukknahljóm fyrir eyrum átti hann
að segja: „Guð gefi mér gott kall
að heyra á síðasta degi.“ Hann átti
að mæta hinsta lífsdegi og efsta
degi viðbúinn, en án ótta. Eitt af
fyrstu boðorðum gamla fólksins var
yfirleitt að hafa ekki ljótt fyrir
barni. Og meiraðsegja að tala ekki
ljótt eða gáleysislega í návist bams-
hafandi konu. Menn höfðu tilfinn-
lítils virði. Lúin andlitin mýktust
og færðist yfir þau einhver annar-
legur blær friðar og öryggis.
Sunnudagur á hádegi: Afi tekur
stóm bókina ofanaf hillu þarsem
helgu bækurnar eru einar sér og
enginn snertir nema hann. Dreng-
urinn situr á kistli við fætur hans,
allir hinir á sínum stað, djúp þögn,
alger kyrrð. Nú má enginn tala
nema sá sem á stóru bókina og afi
hefur orð fyrir af takmarkalausri
lotningu. Hann lýkur upp bókinni —
ptjónamir hvíla hljóðir í kjöltu
ömmu: „Lofið Drottin allar þjóðir,
miklið og prísið hann, allir lýðir.
Því hans miskunnsemi og trúfesti
er staðföst yfir oss eilíflega, hall-
elúja.“
Baðstofan er horfin, orðin að
stómm geimi sem umlykur mýrina,
sandinn og sjóinn, alla bæi, alla
menn, og þessi geimur er einn stór
lófi, hönd Skaparans.
Drengurinn sá Guð oftsinnis í
mýrinni fyrir sunnan bæinn og
suðrá bóli, hann vissi ekki hvernig,
en myndin grópaðist í vitund hans:
Unglingur, skegglaus, fallegur,
brosandi, í dökku fati síðu, band
um mittið. Aldrei síðar átti hann
eftir að sjá neina mynd sem líktist
þessari. Guð var að skapa í mýr-
inni, búa til þúfur og stör og rima
og tala við mýrispýtuna, óðins-
hanann og lóuþrælinn. Og þegar
Guð hvarf var bros hans eftir.
Guð var ekki alltaf brosandi. Þá
sá drengurinn hann ekki fyrir sér,
heldur fann til hans einhvemveginn
innaní sér, djúpt inni. Það var eitt-
hvað annað en bros sumstaðar í
hljómfalli Passíusálmanna, í blæ
föstunnar. Var Guð reiður? Eða var
hann að gráta? Drengurinn heyrði