Morgunblaðið - 13.01.1989, Qupperneq 33

''M'.'ÍO
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. JANÚAR 1989
þeim tilsýndar sem þeir sæju það í
svip hennar, að hún flytti þeim
andlátsfregn.
Þeir Varmadalsbræður fóru ung-
ir að stunda íþróttir og tóku þátt í
kappleikjum, fyrst á Kollafjarðar-
eyrum hjá Ungmennafélaginu Aft-
ureldingu og síðar í Reykjavík. Var
þá mikið á sig lagt til þess að stunda
æfingar og keppni og iðulega farið
fótgangandi til Reykjavíkur í því
skyni. Var Þorgeir frækinn íþrótta-
maður og vann til verðlauna í ýms-
um greinum íþrótta. Hann var al-
hliða íþróttamaður, en þó sérstak-
lega leikinn í kringlukasti og glímu
og tvívegis, þ.e. árin 1927 og 1928,
varð hann glímukóngur Islands.
Hann fór árið 1925 í sýningarferð
um Noreg og Danmörku í glímu-
flokki undir stjóm Jóns Þorsteins-
sonar íþróttakennara og glímdu
þeir þá einatt saman Þorgeir og
Sigurður Greipsson í Haukadal. I
framhaldi af þessari sýningarferð
var Þorgeiri boðin námsdvöl vjð
lýðskólann í Ollerup í Danmörku
og þar dvaldi hann við íþrótta- og
fimleikanám vetrarlangt. Eftir það
lá leiðin heim til íslands og um
skeið stundaði hann íþróttakennslu
á vegum ÍSÍ og ferðaðist þá víða
um land.
Þorgeir stundaði fyrst búskap í
Varmadal ásamt braéðrum sínum,
en þann 5. janúar árið 1929 kvænt-
ist hann Guðnýju Guðlaugsdóttur
úr Reykjavík og hófu þau fljótlega
eftir það búskap að Sunnuhvoli í
Reykjavík. Þar bjuggu þau til ársins
1937, en eftir það gerðist Þorgeir
ábúandi í Viðey og bjó þar til ársins
1938, er hann tók Guftines á leigu
og bjó þar allt til dánardags. Konu
sína missti Þorgeir árið 1952, en
þau eignuðust sjö böm, sex dætur
og einn son. Böm þeirra em Jón,
Salvör, Margrét, Þóra, Guðný, Guð-
laugur, Ragnheiður, og Guðný
Björg. Þá eignaðist Þorgeir síðar
eða árið 1963 soninn Jóhannes, en
móðir hans er Málfríður Ólafsdótt-
ir. Eftir andlát Guðnýjar bjó Þor-
geir með bömum sínum í Gufu-
nesi, þeim sem enn vom í föður-
garði, en eftir það einn.
Þorgeir og Guðný bjuggu rausn-
arbúi í Gufunesi og höfðu þegar
mest var umleikis um 60 mjólkandi
nautgripi, 500 fjár og um 50 til 70
hross í stóði. Þegar ákveðið var að
reisa Áburðarverksmiðjuna í Gufu-
nesi á þeim stað, er um aldir hafði
verið bæjarstæði í Gufunesi, flutti
Þorgeir bæinn suður á melana und-
ir Gufunesholtinu. Þar réðst hann
í umfangsmiklar jarðabætur og
breytti mýmm og melum í falleg
tún. Sárast þótti honum á efri ámm
að sjá ræktunarframkvæmdir sínar
hverfa undir þarfir nútímaborgar-
skipulags og hafði oft á orði, að
nær hefði sér verið á ámm áður
að stunda útreiðar og hesta-
mennsku af enn meira kappi en
hann gerði í stað þess að eija grýtta
jörðina undir öskuhaugastæði og
íbúðabyggð.
Hestamennsku tók Þorgeir að
stunda snemma á búskaparárum
sínum. Náði hann miklum árangri
bæði í keppnisíþróttum og góð-
hestarækt og varð landskunnur fyr-
ir hestamennsku sína. Honum þóttu
keppnisíþróttir hestamanna á flórða
áratugnum staðnaðar, vegalengd-
imar sem hestamir vora látnir
hlaupa allt of stuttar og of lítil verð-
laun í boði, sem enga hvatningu
veittu til frekari dáða. Og þegar
honum þótti forsvarsmenn hesta-
mannafélagsins Fáks í Reykjavík
daufheyrast við 'tillögum sínum til
úrbóta, greip hann til þess ráðs
árið 1947 að efna í eigin nafni og
fyrir eigin reikning til kappreiða á
Gufunestanganum. Hafði hann á
þeim kappreiðum lengri vegalengd-
ir en áður höfðu tíðkast, þ.e. 400
og 800 metra hlaup, og tífaldaði
þau verðlaun sem í boði höfðu ver-
ið hjá Fáki. Stóð hann fyrir slíkum
kappreiðum í fimm ár eða þar til
hann eftirlét hestamannafélaginu
Herði á Kjalamesi völlinn, en það
félag var nefnt eftir einum mesta
hlaupahesti, sem Þorgeir átti,
hlaupagarpinum Herði úr Dala-
sýsju. Ymsum þótti í upphafi óhæfa
aið leggjA svo löng hlaup á hross á
kappreiðum og töldu þetta jaðra við
illa meðferð á dýmm. Þá villukenn-
ingu afsannaði Þorgeir rækilega og
óhætt er að segja, að með framtaki
sínu hafi hann haft meiri áhrif á
framvindu hestaíþrótta á íslandi en
margur annar. En þótt hann væri
framkvöðull þess að innleiða hér á
landi nýjar hestaíþróttir, héldu hann
og Jón bróðir hans í Varmadal eigi
að síður tryggð við þá fomu íþrótt
íslenskra hestamanna að ríða til
skeiðs. Er mér til efs að sú íþrótt
skipaði þann sess í hugum hesta-
manna sem hún gerir í dag, ef þeir
bræður ásamt fleiri góðum mönnum
hefðu ekki haldið í henni lífinu.
Eins og fyrr sagði missti Þorgeir
konu sína árið 1952 eða sama árið
og ég og Guðný Björg móðursystir
mín fæddumst. Ömmu minni,
Guðnýju, kynntist ég því aldrei af
eigin raun. Þó hygg ég af frásögn-
um annarra að dæma, að þau hjón
hafi um margt verið ákaflega ólík.
Hann var opinskár og oft fyrirferð-
armikill í allri framgöngu en hún
dul kona og hæglát, sem gekk hljóð-
lega til allra sinna verka. Hjóna-
band þeirra var eigi að síður ham-
ingjuríkt og farsælt og milli þeirra
ríkti gagnkvæm virðing og traust,
og aldrei minnist ég þess að hafa
heyrt afa minn nefna nafn Gauju
sinnar, en svo var amma mín nefnd
í daglegu tali, án þess að komast
eilítið við. Þykir mér það táknrænt
fyrir hjónaband þeirra, að hann
skyldi kveðja þennan heim þann
dag, er liðin vom 60 ár frá brúð-
kaupi þeirra.
Þorgeir afi minn var liðlega
fimmtugur þegar ég fæddist og því
kominn vel á sextugsaldur, er ég
fyrst man eftir honum. Fyrsta
minning mín, sem honum er tengd,
er frá því ég var fímm ára gamall
og þá staddur með honum í gamla
fjósinu í Gufunesi, sem var gríðar-
lega mikil bygging. Án þess að
hafa um það nokkur orð greip hann
skyndilega um mig miðjan og skellti
mér á bak böldnum og lítt tömdum
fola, sem þar stóð á bás. Ekki leist
mér alls kostar á blikuna og hafði
uppi nokkur andmæli, en þau dugðu
lítt. Þá tók ég til þess bragðs að
reyna að skæla svolítið, en það
dugði engu betur og var því lýst
yfir skýrt og skorinort af Gufunes-
bóndanum, að það væri alveg bann-
að að gráta í Gufunesi. Síðan sleppti
hann folanum lausum út á fjós-
gólfið, danglaði lítið eitt í hann og
gekk svo á eftir okkur með heykvísl
í hendi nokkrar hringferðir um ijós-
ið og hafði á orði, að hross sýndu
aldrei hrekki á hálum fjósgólfum
og allra síst krökkum. Sagði svo
kampakátur í lokin, að nú væri
hann sko taminn þessi.
Það em án efa fleiri en ég í
frændliðinu, sem minnast atviks
sem þessa. Þorgeir afi minn var
eins og ég áður sagði opinskár og
á stundum fyrirferðarmikill og
snöggur til. Allir hlutir urðu að
gerast undir eins, fátt þoldi bið og
andmæli vom lítt tekin til greina.
Fannst mér þá oft skorta eilítið á
nærgætnina, enda lá hann ekki á
meiningunni, þegar honum þótti
ekki réttilega að hlutunum staðið.
Það að standa skakkt fyrir hrossa-
og kindahóp, sem reka átti á hús,
ríða hrossunum of hratt, keyra
dráttarvélina of geyst og svo ekki
sé nú minnst á þá stóm synd að
slæða heyi um fóðurgangana við
hirðingu, vom stórar syndir, og
þurfti hinn seki þá mikillar um-
vöndunar við. Varð hann þá oft
snöggreiður en jafn fljótur að fyrir-
gefa, aldrei þó í orðum en þeim
mun ríkulegar í athöfnum sínum
og með hlýju viðmóti.
Það er erfitt að minnast Þorgeirs
afa míns án þess að upp í hugann
komi þau sérkenni, sem helst ein-
kenndu hann og gerðu hann svo
ólíkan og frábmgðinn samferða-
mönnum hans. í persónuleika hans
bjuggu miklar andstæður. Annars
vegar var asinn, atorkan, kjarkur-
inn, keppnisskapið, glettnin og
stríðnin og svo hins vegar mikil
viðkvæmni, umburðarlyndi, hlýja,
einlægni, en þó ekki síst drengskap-
ur. Allt sameinaðist þetta þó ótrú-
Iega vel í skapgerð hans, og fáum
mönnum hefi ég kynnst sem hafa
haft eins mikið aðdráttarafl á annað
fólk og hann. Það vom ef til vill
ekki síst andstæðumar í persónu-
leikanum, sem gerðu hann svo
skemmtilegan.
Það var heillandi að fylgjast með
þeim ótrúlega kjarki og þeirri miklu
hreysti, sem Þorgeir bjó yfír, og
einhvem veginn hafði ég það á til-
finningunni í bemsku minni, að
ekkert væri það afl til í veröldinni,
sem afi minn óttaðist. Ef kihdumar
flæddi í Fjósaklettunum synti hann
eftir þeim og feijaði þær í land eina
og eina í senn, og eitt sinn, þegar
hrossin, sem hann var vanur að
baða á vorin í Gufunesvoginum,
syntu á haf út í stað þess að synda
að bakkanum hinum megin, fór
hann létt með að synda fyrir þau
og reka að landi, þótt hálfnuð væm
þau á leiðinni út til Viðeyjar. Kom-
inn um miðjan aldur mátti hann til
með að ganga úr skugga um það,
hvort hann gæti lyft hesti eins og
hann hafði heyrt að Jóhannes á
Borg hefði gert. Því var það frammi
fyrir stjóm Búnaðarfélagsins, sem
komin var í Gufunes til þess að
skoða stóðhestinn Nökkva, að hann
smeygði sér undir kviðinn á hestin-
um í þann mund, sem Gunnar
Bjamason hrossaræktarráðunautur
hugðist stíga á bak, og lyfti hestin-
um frá jörðu. Eitt sinn á ferðalagi
um Suðurlandsundirlendi, þá ný-
kominn á áttræðisaldurinn, var það
honum meira að skapi að fá sér
sundsprett í Rangá í stað þess að
synda í sundlauginni á Hellu eins
og samferðamennimir gerðu. Og
lítið virtist kjarkurinn vera farinn
að bila, þótt hann væri kominn á
níræðisaldurinn, því liðlega áttræð-
ur stökk hann í veg fyrir og stöðv-
aði mannlausa dráttarvél, sem stað-
ið hafði í brekkunni ofan við hlöð-
una í Gufunesi en hrokkið úr
bremsu og stefndi á hlöðuna. Við
þau átök missi hann um hríð afl í
annarri hendinni, en þótti það
skárra en láta vélina og hlöðuna
verða fyrir skemmdum.
Þorgeir var alltaf léttur í skapi
og í kringum hann ríkti mikil gleði
og kátína. Hann gat verið fom í
framgöngu og hugsunarhætti og
hafði um margt sérstæðan frásagn-
armáta, og því urðu tilsvör hans
og uppátæki fleyg víða um land.
Varð hann því þegar í lifandi lífí
þjóðsagnapersóna. Hann var yfir-
leitt með spaugsyrði á vör og hafði
gaman af allri glettni og saklausri
smástríðni, einkum þeirri, sem var
á hans eigin kostnað. Hann hafði
gaman af því að ýta svolítið undir
goðsögnina og gerði því stundum í
því með framkomu sinni að láta
menn halda, að hann væri annar
en sá, sem hann raunvemlega var.
Þessari áráttu hans lýsir ef til vill
best sag*n af því, þegar hann hugð-
ist leiða nautið til slátmnar frá
Sunnuhvoli við Háteigsveg niður
að húsakynnum Sláturfélagsins við
Skúlagötu. Beinast hefði legið við
að fara niður Rauðarárstíginn og
þaðan eftir Skúlagötunni meðfram
sjónum. En kominn niður að
Hlemmi gat hann ekki stilit sig um
að leiða nautið eftir Laugaveginum
og kominn niður á miðjan Laugaveg
sjáandi allan þann mannfjölda, sem
þar var, gat hann ekki stillt sig um
að hoppa á bak nautinu og koma
ríðandi í hlað hjá Sláturfélaginu.
Þótt Þorgeir afi minn væri mik-
ill keppnismaður, var hann eigi að
síður drengskaparmaður bæði í leik
og starfi. Hann var viðkvæmur og
mátti ekkert aumt sjá svo hann
væri þar ekki kominn til hjálpar.
Hann hafði nautn af því að um-
gangast skepnumar sínar og lifði
eftir þeim einkunnarorðum í hesta-
mennskunni, að sýndi hann hestun-
um gott viðmót, gerðu þeir allt fyr-
ir hann í staðinn. Svo náið samband
var með honum og hestunum, að
hann gat kallað þá til sín hvar og
hvenær sem var, jafnvel úr margra
kílómetra fjarlægð. Nútímaþægindi
vom honum lítt að skapi og þeim
sið sínum að ríða jafnan berbakt
hélt hann fram á níræðisaldurinn,
hafði í raun hálfgerða skömm á því
að ríða í hnakki. Hann var í eðli
sínu sveitamaður og náttúmbam,
sem borgarsamfélagi nútímans
tókst ekki að breyta, þótt lengst
af sinnar ævi byggi hann við borg-
arhliðin.
Þegar ég lít yfir liðna tíð og
minnist þeirra stunda, sem ég átti
með Þorgeiri afa mínum í Gufu-
nesi, er mér efst í huga hlýja og
þakklæti. Ég er honum þakklátur
fyrir allar þær ógleymanlegu sam-
vemstundir, sem mér auðnaðist að
eiga með honum, þakklátur honum
fyrir að hafa kennt mér að umgang-
ast, bera virðingu fyrir og meta
skepnumar ekki minna en mann-
fólkið. En fyrst og fremst er ég
forsjóninni þakklátur fyrir að hafa
átt slíkan afa sem hann var. Því
mun minning hans lengi lifa með
mér og mínum.
Þorgeir Örlygsson
Hann afi okkar er dáinn. Það er
erfitt að setjast niður til þess að
skrifa minningargrein um mann,
sem var okkur eins náinn og hann,
þó á mismunandi vegu væri fyrir
hvert okkar.
í æsku var ætlunin að verða stór
og sterk eins og afí. í huganum var
útilokað að nokkur breyting yrði
þar á. Afi yrði alltaf stór og sterk-
ur og Gufunesið ekkert án hans. Á
meðan við bjuggum f Gufunesi vom
það ófáar gegningamar sem við
sinntum með honum og ófá skiptin
sem við vomm sett á bak ótömdum
trippum til að venja þau við mann-
inn. í huga okkar var hann alltaf
eins að sjá, yfirleitt glaðlegur en
átti til að hvessa sig ef honum
fannst hlutimir ekki ganga rétt
fyrir sig. Þetta átti sérstaklega við
þegar við frændsystkinin gerðumst
full galsafengin. Þá greip hann oft
í taumana og sýndi okkur fram á
að lffið er ekki bara leikur og glens.
Kannski kom hann því að hjá okkur
að fyrir ekkert færðu ekkert. Þrátt
fyrir þetta var afí alls ekki strang-
ur, þess þurfti hann ekki með, því
hann hafði ótrúlega gott lag á fólki.
Meira að segja þegar við uxum úr
grasi og þóttumst vita lengra en
nef okkar náði, fómm jafnvel að
segja honum til í búverkunum, þá
leyfði hann okkur að leika lausum
hala og við fengum að spreyta okk-
ur. Oftar en ekki var það hann sem
hafði rétt fyrir sér, en með þessum
hætti kenndi hann okkur mikið. Já,
mikla gæsku hefur hann haft til
að bera og langlundargeð töluvert.
Auðvitað vomm við ekki enda-
laust böm, við eltumst sjálf eins
og hann. Við breyttumst en hann
ekki, eða svo fannst okkur að
minnsta kosti. Hann var alitaf hann
afi í Gufunesi. Eiginlega var hann
í huga okkar eins og Esjan, þama
vai- hann og þama yrði hann alltaf.
Auðvitað var það bamið í okkur sem
sagði að hann yrði alltaf hjá okkur.
Þrátt fyrir að við höfðum séð kraft-
inn dvína og heilsuna hraka, höfð-
um við ætíð þessa ofurtrú á honum
afa. Mikið óskaplega hefur það
gefið okkur að hafa þessa trú.
Þegar hann afí lagðist inn á
spítala í apríl sl. sagði skynsemin
okkur að veikindi hans væm alvar-
leg. Samt var eins og einhver rödd
innra með okkur segði að hann
myndi hafa þetta af, hrista þetta
af sér, hann hefði nú gert annað
eins. Svo fór þó ekki. Þegar við
systkinin sitjum hér eftir og hugs-
um hvort dauðinn sé upphafið eða
endirinn á langri ferð, er víst að
hann verður alltaf í hugum okkar
afi í Gufunesi og þegar við drögum
upp þá mynd er ekki laust við að
við fyllumst stolti.
Við kveðjum með söknuði en er-
um jafnframt þakklát fyrir allt sem
hann hefur gefið okkur og að hafa
fengið að vera svo lengi í samfloti
með honum í lífinu.
x f.h. systkinanna,
Þórhallur Guðlaugsson.
9P
33
Þann 5. janúar sl. lést á Sólvangi
í Hafnarfirði tengdafaðir minn,
Þorgeir Jónsson í Gufunesi. Þorgeir
fæddist 7. desember 1903 og var
því nýlega orðinn 85 ára. Þar sem
ég tel fullvíst að æviferill Þorgeirs
verði rakinn í öðmm minningar-
greinum hér í blaðinu í dag tel ég
ekki ástæðu til að endurtaka hann.
Eg kynntist Þorgeiri þegar ég
kom fyrst í Gufunes í' byijun árs
1963 og hófust þá góð kynni og
vinátta sem aldrei dró skugga fyr-
ir. Þorgeir var mér góður tengda-
faðir og mótuðust samskiptin ekki
síst af ljúfmennsku hans í minn
garð og fjölskyldu minnar. Fram-
koma Þorgeirs einkenndist af mik-
illi prúðmennsku og umtalsbetri
manni hefi ég vart kynnst. Ekki
minnist ég þess að hafa heyrt frá
honum hnjóðsyrði í garð annarra
nema ef honum þótti illa að verki
staðið þá gat hann sent viðkomandi
tóninn en aldrei risti það djúpt.
Þorgeir lagði alla tíð áherslu á að
vera sjálfstæður og ekki upp á aðra
kominn. Hann var forsjáll í sínum
búskap eins og fymingar í Gufu-
nesi bera enn merki. Greiðasemi
hans við vini og nágranna var við
bmgðið enda var hann aufúsugest-
ur hvar sem hann kom.
Eins og kunnugt er var Þorgeir
bóndi mest alla sina lífstíð og er
ljóst að annað ævistarf átti ekki
betur við hann. Við einhver önnur
störf vann hann þó á sínum yngri
áram og minnist ég þess að í hvert
sinn sem við keyrðum saman eftir
Tryggvagötu þá benti hann mér á
tiltekið hús við götuna og sagði að
mikið hefði sér leiðst þama. Þor-
geir hafði starfað á þessum stað
sem bifreiðastjóri og sýnir þetta að
rætur hans vom ekki á mölinni.
Þá var Þorgeir þjóðkunnur
íþróttamaður, keppti í frjálsum
íþróttum en þó aðallega í glímu.
Vann hann til ijölmargra verðlauna'
sem of langt mál væri að telja upp.
Það var honum mikil ánægja þegar
boð barst fyrir nokkmm ámm frá
Glímudeild KR um að mæta til sér-
stakrar afhafnar þar sem gamlir
glímumenn vom heiðraðir. Þegar
við vomm saman á ferð um Hring-
braut og komum að Melavellinum
þá sagði Þorgeir alltaf að þama
væri blessaður völlurinn sinn og
átti hann augljóslega ljúfar minn-
ingar þaðan.
Um hestamennsku Þorgeirs ætla
ég ekki að fjölyrða enda ekki mað-
ur til. Þó fór maður með honum á
allmörg hestamannamót og er mér
minnisstæð sú virðing sem honum
var ávallt sýnd. Það fór ekki á milli
mála að þama fór yfirburðamaður
á þessu sviði og ékki skemmdi fyr-
ir hið virðulega fas Þorgeirs. Þá er
eftirtektarvert það framtak Þor-
geirs að halda sjálfur í Gufunesi
bæði hestamanna- og íþróttamót
sem vom víðfræg.
Með þessum fáu og fátæklegu
orðum vil ég kveðja minn ágæta
tengdaföður og vin. Minning hans
mun lifa hjá ættingjum og vinum
og reyndar þjóðinni allri vegna af-
reka hans á sviði hestamennsku og
íþrótta. Ég sendi öllum aðstandend-
um innilegar samúðarkveðjur.
Guð blessi minningu hans.
Örn Marinósson
t
Þökkum innilega auðsýnda samúð og hlýhug við andlát og útför
eiginmanns míns, föður okkar, tengdaföður, afa og langafa,
MATTHÍASAR STEFÁNSSONAR,
Bólstaðarhlíð 50.
Sérstakar þakkir færum við stjórn, lækni og hjúkrunarfólki ó
umönnunar- og hjúkrunarheimilinu Skjóli hf.
Guðrún Kortsdóttir,
Guðrún Matthiasdóttir,
Matthías Matthfasson, Líney Sigurjónsdóttir,
Margrét S. Matthíasdóttir, Ásbjörn Magnússon,
Hulda P. Matthíasdóttir, Jón Pétursson,
barnabörn og barnabarnabörn.