Morgunblaðið - 28.01.1989, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1989
Biblíur frá Norðurlöndunum:
Kristnum bræðrum í Rúss-
landi afhent kærkomin gjöf
Frá afhendingarathöfhinni í Þrenningarkirkjunni. Fulltrúar Norðurlanda, f.v. biskuparnir Brattgaard
frá Svíþjóð, Nikolainen frá Finnlandi, Viborg frá Danmörku og prestarnir Árni Bergur Sigurbjörnsson
og Rintala, framkvæmdastjóri fínnska biblíufélagsins.
eftirsr. Arna Berg
Sigurbjörnsson
í lok október á síðasta ári bauð
rússnesk-orþodoxa-kirkjan fulltrúm
kirkna og biblíufélaga á Norður-
löndum til Rússlands til viðræðna
um frekara samstarf og í þakkar-
skyni fyrir biblíugjöf frá norrænum
kirkjum, sem leiðtogum rússnesku
kirkjunnar var hugleikið að veita
formlega viðtöku og eiga þess kost
að flytja gefendum persónulega
þakkir við athöfn sem ráðgerð var á
allra sálna messu í Þrenningarkirkj-
unni í Danilov-klaustri í Moskvu.
Varð ég við tilmælum herra Pét-
urs Sigurgeirssonar biskups íslands
og forseta Hins íslenska biblíufélags
að fylla þennan hóp fulltrúa, sem
hafði samflot frá Stokkhólmi 31.
október til vikudvalar í Moskvu og
Leningrad, fjórir Danir, fjórir Svíar,
Qórir Norðmenn, tveir Finnar og sá
sem þetta ritar frá islandi.
Fagnaðarríkur, helgur hljómur
klukkna yfir hliðinu að snævi þöktum
garði Danilov-klausturs í Moskvu
mætti okkur er við stigum út úr far-
kosti okkar við klaustrið 2. nóvem-
ber, þar sem gjöfín skyldi afhent,
eins og áður gat, 100 þúsund
„tolkovaja" Biblíur, þ.e. rússneskar
Biblíur með skýringum. Hver þeirra
er þrjú bindi, samtals um 6.000
blaðsíður.
Tilefni þessarar gjafar var eitt
þúsund ára afmæli rússnesku kirkj-
unnar, en „skím Rússlands", eins og
þarlendir nefna kristnitökuna var
árið 988. í október var þriðjungur
bókanna þegar kominn til Rússlands
og hafði þeim verið dreift um bisk-
upsdæmi hinna víðlendu Sovétríkja.
Og þennan morgun sem við vorum
í Danlov-klaustri kom enn einn flutn-
ingabíll frá Finnlandi fullhlaðinn
Biblíum. Verulegur hluti bókanna er
prentaður í Finnlandi en nokkur hluti
þeirra einnig í Danmörku og Svíþjóð
og bundinn í Noregi, verkefnið enda
samnorrænt. Straum af kostnaði við
verkið stendur almenn ijársöfnun á
Norðurlöndum öllum auk þess sem
ríkisstjómir Noregs og Danmerkur
veittu rausnarlega til verksins.
A Islandi fór fram fjársöfnun i
kirkjum landsins í tengslum við
biblíudag Hins íslenska biblíufélags
7. febrúar á síðasta ári og söfnuðust
þá og á næstu vikum ein milljón
króna, sem í maímánuði voru sendar
til biblíuþýðingarstofnunar í Stokk-
hólmi, sem annast framkvæmd þessa
viðamikla verkefnis í samvinnu við
stjómir norrænu biblíufélaganna.
Kostnaður við framleiðslu og send-
ingu þessarar stóru bókagjafar nem-
ur um 100 milljónum íslenskra króna
og þar sem íslendingar em um einn
hundraðshluti Norðurlandabúa er ein
milljón héðan í eðlilegu hlutfalli við
fólksfjölda.
Það er íslendingum til sóma og
mikið þakkarefni þeim, sem þetta
ritar, hve skjótt og drengilega landar
hans brugðust við tilmælum Hins
íslenska biblíufélags um að láta fé
af hendi rakna til þessarar gjafar til
rússnesku kirkjunnar og það gaf
honum jafnframt tilefni til að vera
stoltur er hann gekk inn um hlið
Danilov-klausturs þennan frostkyrra
morgun, að sú þjóð, sem hann var
fulltrúi fyrir, var ein um það að hafa
goldið sinn hluta gjafarinnar að fullu.
Það er svo önnur saga að svo kær-
komin reyndist þessi gjöf kristnum
bræðrum í Rússlandi og bænheyrsla
mörgum þeirra, að biblíufélög Norð-
urlanda hafa afráðið að gera betur
og gefa 50.000 „tolkovaja" Biblíur
að auki á næsta ári og standa vonir
til að unnt reynist að safna fyrir
þeirri viðbót.
Kirkjur opnaðar að nýju
Það marraði notalega í nýföllnum
snjónum er gengið var inn á klaustur-
svæðið, helgan stað að fornu og nýju,
sem margir helgidómar prýða og
byggingar sem nú er unnið að endur-
bótum á, en kirkjan fékk þennan
helgistað og starfsmiðstöð til umráða
á ný fyrir nokkrum árum, en hún
hafði verið svipt þessari aldafomu
miðstöð sinni skömmu eftir bylting-
una 1917 og var hér mörgu spillt
og öðru eytt eins og svo víða annars
staðar.
En nú blása aðrir og hlýrri vindar
um kirkjuna, vorþeyr perestrojku
Gorbatsjovs. Sönnun þess eru há-
tíðarhöld í tilefni 1000 ára kristin-
dóms í Rússlandi og heimild kirkj-
unnar til að veita viðtöku gjöfínni,
sem við vorum komnir til að afhenda
og enn önnur og áberandi staðfesting
nýrra tíma þær framkvæmdir sem
unnið er að í þessu klaustri og víðar
gat að líta þar sem við fórum.
í móttökusal klaustursins skýrði
ábótinn okkur frá sögu staðarins og
lýsti því hvemig nýtt líf og þróttur
væru að færast í starf kirkju og
klaustra, en þau hafa búið við örðug-
an kost og verið harla aðþrengd af
stjómvöldum síðustu sjötíu árin eins
og önnur svið rússneskrar kristni.
Nú gætti nýs áhuga á inngöngu á
klaustur og í Danilov-klaustri sækja
að meðaltali tveir á dag um að vera
teknir í klaustur og mikil aðsókn er
einnig að prestsnámi.
Við gestimir höfðum kynnst því í
Zagorsk-klaustri deginum áður í við-
ræðum við kennara og nemendur
prestaskóla og guðfræðiakademíu
Moskvu, sem þar er til húsa, að mik-
il aðsókn er að prestaskólunum. Zag-
orsk, sem er um 70 kílómetra veg
frá Moskvu, er fomhelgur staður,
eins konar Skálholt Rússa, sem stöð-
ugur straumur pflagríma leggur leið
sína til enda þar að finna jarðneskar
leifar heilags Sergiusar, þjóðardýrl-
ings Rússa, og fjölmarga aðra helga
dóma, og þar er merkilegt lista- og
ikonasafn.
600 stúdentar búa sig undir prest-
þjónustu eða stunda framhaldsnám
í Zagorsku auk 1.000 nemenda sem
lesa utan skóla og njóta handleiðslu
kennara skólans, sem eru um eitt
hundrað talsins. Þá eru þar um 120
ungar stúlkur við nám í kórstjóm
en konur eiga ekki aðgang að presta-
skólunum.
Kirkjunni er mikil þörf á auknu
starfsliði því stjómvöld hafa á síðustu
misserum afhent kirkjunni um hálft
þúsund kirkjuhúsa af þeim ótölulega
fjölda helgidóma, sem lokað var eftir
byltingu og í svalviðrum síðustu ára-
tuga hafa kirkjubyggingar lítt eða
ekki verið heimilaðar. Voru 1.600
kirkjur í Moskvu einni fyrir byltingu,
en eru nú innan við 60. Opnun 5 til
600 kirkna að nýju í Sovétríkjunum
öllum vegur því ekki ýkja þungt til
að bæta fyrir fyrri misgerðir, en er
samt gleðilegt tákn nýrra tíma og
mikill vonarvaki. Til að mæta brýnni
þörf fyrir menntað starfsfólk er í
ráði að reisa nýja prestaskóla og
hefur fengist heimild stjómvalda til
þess. Nokkuð var rætt við starfsliðið
í Zagorsk og síðar við kennara guð-
fræðiháskólans í Leningrad um að
rússneska kirkjan og kirkjur Norður-
landa skiptust á stúdentum, en af
slíkum samskiptum yrði mikill gagn-
kvæmur ávinningur. Vonandi auðn-
ast á næstu árum að koma þessum
samskiptum á.
Eftir að hafa fræðst nokkuð um
fyrirætlanir og starf í Danilov-
klaustri var okkur fylgt um eldri og
yngri byggingar staðarins, m.a. sýnt
hið glæsilega setur patriarka rússn-
esku kirkjunnar, sem verið var að
leggja síðustu hönd á. Setrið bíður
húsbónda síns fullbúið, en hætt er
við að veglegt purpuraklætt og gyllt
hásæti patriarkans muni enn um sinn
bíða hans vafið plasti, því Pimen
patriarki, höfuð rússnesk-orþodoxu-
kirkjunnar, er háaldraður maður og
hrumur og vafamál að hann flytji
sig um set. Við hlið sér hefur hann
12 metropolita eða yfírbiskupa, sem
hver um sig stýrir sínum málaflokki
og landsvæði og mynda þeir ásamt
patriarkanum kirkjuráð, sem koma
mun reglulega saman í þessari nýju
höll. I fundarsal ráðsins líkt og í
húsinu öllu situr glæsileikinn í fyrirr-
úmi og sæma harðviðarhúsgögnin
forláta listvefnaði teppanna, sem
hylja „massiv" parketgólfín að miklu
leyti.
Styrkur kirkju og trúar
Minnisstæðari og dýpri áhrif hafði
andagt og atferli stórs hóps fátæk-
lega búinna karla og kvenna, sem
hnöppuðust í lítilli kapellu steinsnar
frá, þar sem nokkrir prestar sungu
bænaguðsþjónustu og næsta þykkur
bunki miða með nöfnum og fyrir-
bænaefnum, sem komið hafði verið
til prestsins, hvíldi á púlti við hlið
altarisins, en mjög víða í kirkjum
mátti sjá slíka bréfabunka. Fólk
streymdi til þessarar guðsþjónustu,
aldraðar konur í miklum meirihluta,
trúlega heimavinnandi húsmæður,
enda virkur dagur og þeir fáu karl-
menn sem voru í hópnum ýmist vel
við aldur eða bæklaðir. En það skorti
ekkert á helgi stundarinnar fremur
en aftansöngsins, sem ég var við í
dómkirkju í Moskvu, þó blær þeirrar
stundar væri annar. Þar áttu yngri
konur og karlar stórum fleiri fulltrúa
meðal hundruða kirkjugesta. En þar
bar einnig mjög á eldri konum, ömm-
um, „babúskum", sem leiddu börn
sér við hönd til kirkjunnar og stýrðu
síðan lítilli hendi við signingar. Og
þegar þær létu börnin kijúpa með
sér og taka undir bænaáköll sýndu
þær með látæði sínu og atferli böm-
unum hina orþodoxiu réttu lofgjörð,
réttu tilbeiðslu, réttu guðsdýrkun
eins og orþodoxia þýðir og rússneska
kirkjan og hin gríska móðurkirkja
hennar dregur nafn sitt af.
Lotningin í látæði þessara öldruðu
kvenna og friðurinn, andagtin yfír
fasi og svip, hlýjan í tillitinu og gleð-
in í augnsvipnum er þær brostu við
bömum sínum og birtan heið í augum
bamanna féll vel að tiginni, upphaf-
inni helgi guðsþjónustunnar, tók
henni máski fram og er þá mikið
sagt. Alltént talaði þar rússnesk
reynsla og saga hljóðu en skýru
máli og sagði meira öllum orðum um
styrk kirkju og trúar, sem staðið
hefur af sér svo margt sterkviðrið í
aldanna rás og næðing og nepju
síðustu áratuga. Sá styrkur stafar
líka án vafa af fegurð helgisiðanna,
stórfengleika guðshúsa þar sem alda-
gróin hefð tónlistar og myndlistar,
sem býr yfír dulúðúgri fegurð, rey-
kelsisilmur og hundruð lifandi ljósa
skapa margslungin, seiðmögnuð
hughrif. Þau kristallast öll í kyrrl-
átri, en upphafínni fegurð ikonsins,
helgimyndarinnar, sem skipar önd-
vegi í kirkju og trúarlífí orþodoxu
kirkjunnar grísku og rússnesku. Sú
mynd er hvað mikilvægasti liðurinn
í boðun fagnaðarerindisins, boðskap-
ar í formi, lit og fegurð, gluggi sem
veitir færi á að skyggnast um inn í
birtu og dýrð Guðs ríkis og blik af
ljóma hins eilífa fellur út um og
snertir hverfulan tíma mannsins með
þeim boðskap sem myndin tjáir.
Ikoninn er ekki tilbeðinn, en frum-
myndinni að baki ikoninum ber að
sýna tilhlýðilega, rétta lotningu (or-
þodoxíu) með kossi og signingu.
Orðið ikon þýðir vissulega mynd.
Eftirmynd, en hugtakið hefur stórum
víðtækari merkingu. Tilbeiðsla
frammi fyrir ikoninum er snar þáttur
í helgisiðum guðsþjónustunnar, jafn
stór og sálmasöngur, bænagjörð og
lestur fagnaðarerindisins, því í gegn-
um ikoninn sjá „augu sálarinnar" inn
í annan heim, sem þó er veröldin
okkar af því að ikoninn er sýnileg
staðfesting þess fyrir trúarsjónum
að frummyndin, persónan og at-
burðurinn sem ikoninn birtir, er hér
á jörð og meðal mannanna.
Kirkjuhúsið orþodoxa er innréttað
sem leiksvið þar sem flutt er hið
guðdómalega drama hjálpræðissög-
unnar og um líf Frelsarans, dauða
og upprisu. Og í þeim flutningi gegn-
ir ikoninn hvað stærstu hlutverki.
Sagnir og myndefni úr gamla testa-
mentinu birtast sem fyrirmyndir og
spádómar sem hljóta fyllingu sína í
lífi og dauða og sigri Jesú frá Nazar-
et. Sú saga er rakin í helgisiðum
guðsþjónustunnar sunnudag af degi
í orði og söng og með hjálp ikona,
sem sýna atburði og persónur Nýja
testamentisins. í aldanna rás hafa
svo helgir menn og konur líka hlotið
sinn sess í myndefni ikonanna. Og á
sama hátt og ikoninn er í augum
trúarinnar gluggi, sem innri augu
sjá um inn til eilífðarinnar, er það
undirstrikað með ýmsum hætti með
gerð kirkjuhússins og byggingu
helgisiðanna, að guðsþjónustan hér
á jörð er hlutdeild í hinni himnesku,
eilífu guðsþjónustu, í samfélagi heil-
agra á himni og á jörðu. Og það
verð ég að játa, að þó ég unni hinni
lútersku guðsþjónustu heilshugar, þá
hefði ekki þurft ýkja mikið til að fá
mig til að samþykkja án alls semings
við guðsþjónustur í Moskvu og Len-
ingrad, að hinir orþodoxu helgisiðir
beri nafn sitt með rentu, þeir séu
„rétt“ löfgjörð og tilbeiðsla.
Valdimar og
fegurð trúarinnar
Og mér varð hugsað til hans Valdi-
mars stórhertoga í Kænugarði,
fursta Rússa fyrir þúsund árum.
Næstu grannar ríkis hans höfðu þá
þegar gengið kristni á hönd, sumir
löngu fyrr og gjaman fyrir áhrif
patriarkans í Miklagarði, Konstant-
inopel, höfuðborg býsanska ríkisins.
Samskipti Rússa við það víðlenda
ríki sunnan og austan Svartahafs
vom að vonum mikil, en býsanska
ríkið hafði um aldir borið ægishjálm
yfír önnur, raunar allt frá því að
Konstantin mikli gerði Konstantinop-
el að höfúðborg hins kristna Róma-
veldis á fjórðu öld. Hinir heiðnu
Rússar voru að einangrast í kristnum
menningarheimi Evrópu. Og Valdi-
mar var ljós nauðsyn á sameiningar-
afli fyrir ríki sitt, ein trúarbrögð og
einn sið í landi.. Ýmissa kosta var
völ. Múhameðstrú var í framsókn,
rómverska kirkjan festi sig æ betur
í sessi í vestri og norðri, sú grísk-
orþodoxa réð lögum og lofum í suðri
og austri. Fomar sagnir herma að
Valdimar hafí rætt við múhameðs-
trúarmenn, rómverska kaþólska og
fulltrúa gyðingdóms. Síðan ræddi
hann við gríska trúboða og spurði
þá spjömnum úr og hlýddi á prédik-
anir þeirra. Furstanum gast vel að
máli þeirra, fannst prédikanir þeirra
„hrífandi“ en lét þó ekki sannfær-
ast. Hann átti eftir sem áður úr
vöndu að ráða hvaða trú og sið hann
og þjóð hans ættu að ganga á hönd.
Að undirlagi ráðgjafa sinna, segir
sögnin, valdi hann tíu „dyggðuga og
skynsama“ menn og lagði fyrir þá
að kynna sér ágæti helstu trúar-
bragða. Þeir gerðu svo sem þeim var
falið og bám fursta sínum fregnir
af því, sem þeir höfðu séð og heyrt.
Atferli muslima í moskum hafði þeim
þótt annarlegt og fegurð helgisiða
rómversku kirkjunnar í mörgu áfátt.
En í Miklagarði varð guðsþjónusta
þeim opinbemn. Hana leiddi patr-
iarki grísk-orþodoxu kirkjunnar í
dómkirkjunni Ægisif, Hagiu Sofíu,
mesta helgidómi kristninnar sem
vígður var 587. „Við vissum ekki
hvort við vomm á himni eða jörðu“
tjáðu þeir Valdimar, „því áreiðanlega
fyrirfínnst ekki þvílík viðhöfn né feg-
urð neins staðar á jörðu og okkur
er fyrirmunað að lýsa þeirri fegurð
með orðum. Við vitum það eitt, að
þar dvelur Guð hjá mönnunum og
guðsþjónustur þeirra em heiðríkari
en annarra þjóða. Fegurðin er ógley-
manleg."
Æ að nýju kemur orðið fegurð
fyrir í helgisögninni og fegurð er það
hugtak, sem reynist þyngst á metum
og þungvægara guðfræðilegum rök-
um er kostir hinna ólíku trúarbragða
og siða em metnir og bomir saman.
Fegurðin er staðfesting þess að Guð
dvelur hjá mönnunum og fegurð
guðsþjónustunnar sögð meginástæð-
an fyrir því að Valdimar afréð að
skírast til kristinnar trúar og tileinka
sér og þegnum sínum grísk-orþodox-
an sið.
Já, mér varð oft hugsað þessa
daga í Rússlandi til arfsins frá Mikla-
garði, ekki síst sakir þess að atvikin
höfðu hagað því svo að örfáum mán-
uðum áður en ég dvaldi í Moskvu,
hinni „þriðju Róm“, höfðum við, ég
og kona mín og faðir minn, hneigt
hjarta og huga í lotningu í Hagiu
Sofíu í Istanbul, Miklagarði hinni
„annarri Róm“, en það stórfenglega
Qórtán alda guðshús Hagia Sofia er
því miður afhelgað safn, en er sem
betur fer ekki lengur moska eins og
Ægisif var í nokkrar aldir eftir að
Tyrkir
unnu Konstantinopel. Ef til vill hafði
Þorvaldur víðförli, sem fyrstur boð-
aði kristni á Islandi, gert bæn sína
þar, útlægur af Fróni, en síðar send-
ur af patriarkanum í Miklagarði til
kristniboðsstarfa í Rússlandi þar sem
hann bar að sögn beinin sem ábóti
í Kiev, Kænugarði. En það er önnur
saga.