Morgunblaðið - 28.01.1989, Blaðsíða 16

516
MOkGukBLÁÐlb tÁUGARDAGUR 28. JANÚAR 1989
Eru Islendingar
skattpínd þjóð?
eftirMá
Guðmundsson
Mikil umræða hefur átt sér stað
um skattbyrði á íslandi í tengslum
við þær skattahækkanir sem sam-
þykktar voru á Alþingi fyrir jól.
Stundum mætti draga þá ályktun
af þessari umræðu, að Islendingar
séu sérlega skattpínd þjóð. En
staðreyndirnar eru aðrar, því
skattbyrði er fremur lítil hér á
landi samanborið við það sem ger-
ist í sambærilegum löndum.
Heildarskattbyrði
Besti mælikvarði á skattbyrði í
einstökum löndum er hlutfall
heildarskatta og landsframleiðslu.
Það er töluvert misjafnt eftir lönd-
um, hvemig skattar skiptast í
beina og óbeina skatta. Verka-
skipting ríkis og sveitarfélaga er
einnig mismunandi eftir löndum.
Fram hjá þessum vandamálum
má hins vegar best komast með
því að líta á ofangreindan mæli-
kvarða á skattbyrði fyrir einstök
aðildarríki Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar (OECD) á ár-
inu 1986. Hér er um innheimta
skatta að ræða. Ástæða þess að
árið 1986 er hér notað til saman-
burðar er sú, að það er síðasta
árið sem OECD hefur birt gögn
um þetta efni.
Þessar upplýsingar em ákaf-
lega athyglisverðar. Samkvæmt
þessu var aðeins eitt aðilarríki
OECD með lægri skattbyrði en
ísland árið 1986, þ.e. Tyrkland.
Hér verður þó að taka tillit til
þess að bamabætur o.þ.h. em
dregnar frá þegar skatttekjur em
mældar hér á landi, en yfirleitt
ekki í öðmm löndum. Ætla má
að hækka megi hlutfallið fyrir ís-
land um 1-1,5% af þessum sökum.
Þá myndi skattbyrði á íslandi telj-
ast svipuð og á Spáni, en meiri en
í Bandaríkjunum og Japan. Al-
kunna er að bæði þessi ríki hafa
mun vanþróaðri opinbera þjónustu
og velferðarkerfi en ríki Norður-
Evrópu. Þau lönd sem íslendingar
vilja garnan bera sig saman við
hafa mun hærri skattbyrði en hér
tíðkast. Þannig er meðaltalið fyrir
OECD-ríki Evrópu og Efnahags-
bandalagsins það sama, eða 40%.
Óbeinir skattar
Gerðar hafa verið athugasemdir
við þennan mælikvarða á þeirri
forsendu að hlutfall óbeinna skatta
í skattheimtu sé mjög mismunandi
eftir löndum, en óbeinir skattar
em hluti af landsframleiðslunni.
Þannig er því haldið fram í
Vísbendingu frá 30. nóvember sl.,
sem verðbréfafyrirtækið Kaup-
þing gefur út, að þar sem óbeinir
skattar em tiltölulega stór hluti
af heildarskattheimtu hér á landi,
verði landsframleiðslan hærri en
ella og hlutfallslegt vægi skat-
tanna mælist því minna en annars
staðar. Þessi ftillyrðing var endur-
tekin af formanni Sjálfstæðis-
flokksins í umræðum á Alþingi nú
fyrir jólin.
Hér er um hugsanavillu að
ræða. Bókhaldslega séð em óbein-
ir skattar hluti af landsfram-
leiðslu, ásamt launum og vergum
hagnaði. Það er hins vegar ekki
þar með sagt að hægt sé að auka
landsframleiðsluna með því einu
að leggja á óbeina skatta. Betur
ef satt væri! Auðvitað em óbeinu
skattarnir teknir af framleiðslunni
þegar öllu er á botninn hvolft, en
bætast ekki við hana.
Til að sjá þetta betur er best
að taka einfalt dæmi. Hugsum
okkur land sem framleiðir aðeins
eina vöm, t.d. kom, og notar til
þess einungis vinnuafl og fjár-
magn (eldra korn). Framleidd em
1 milljón tonn af korni, sem er.
þá um leið landsframleiðslan. Nú
tekur ríkið 200 þúsund tonn í
óbeina skatta og það sem eftir er,
800 þúsund tonn, skiptist jafnt á
milli vinnuafls og fjármagns. Ef
nú er greiddur 25% tekjuskattur,
verða tekjur ríkisins af beinum
sköttum samtals 200 þúsund tonn
af komi. Heildarskattheimta ríkis-
ins er því 400 þúsund tonn, eða
40% af landsframleiðslu.
Það breytir engu í þessu sam-
bandi, þótt skipting skatta í beina
og óbeina skatta sé önnur. Svo
lengi sem heildarskattheimtan er
sú sama, þá mælist hlutfall skatta
af landsframleiðslu óbreytt, eins
og vera ber. Til að sjá þetta enn
betur, getum við hugsað okkur
annað land, þar sem landsfram-
leiðslan er sú sama, þ.e. 1 milljón
tonn af korni, en óbeinir skattar
em ekki nema 100 þúsund tonn.
Eftir em 900 þúsund tonn, sem
skiptast á milli vinnuafls og fjár-
magns. Tekjuskattur, sem nemur
33,3%, leggst jafnt á allar tekjur.
Beinir skattar verða þá 300 þús-
und tonn og heildarskattar 400
þúsund tonn eins og fyrr, eða 40%
af landsframleiðslu. Mismunandi
skipting skatta í beina og óbeina
skekkir því ekki samanburðinn á
skattbyrðinni ef notað er hlutfall
heildarskatta af landsframleiðslu.
í þeirri grein í Vísbendingu, sem
hér er vitnað til, er bent á annan
mælikvarða til að nota í saman-
burði á skattbyrði í einstökum
löndum, þ.e. heildarskatta á mann
mælda í SDR. Fyrir utan þá erfið-
leika sem gengissveiflur skapa, og
bent er á í greininni, hefur þessi
mælikvarði þann augljósa ókost,
að lönd með hærra tekjustig munu
að öðm óbreyttu sýna hærri skatt-
byrði, án þess að svo sé í raun.
Því mælir flest með að nota hlut-
fall heildarskatta og landsfram-
leiðslu í samanburði sem þessum.
Þróun skattbyrðar
Nú kann einhver að spyija,
hvort skattbyrði hafi verið óvenju
lág á íslandi á árinu 1986, og því
sé samanburður villandi? Svo er
þó ekki, eins og sést á meðfylgj-
andi töflu, sem sýnir innheimtu
skatta í hlutfalli við landsfram-
leiðslu hér á landi á ámnum 1980
til 1989 og samsvarandi hlutfall
fyrir OECD í heild og Evrópulönd
OECD á ámnum 1980 til 1986,
en tiltæk gögn ná ekki lengra.
Tölur fyrir 1989 byggjast á for-
sendum fjárlaga og spá um skatt-
tekjur sveitarfélaga, sem hugsan-
lega gæti verið nokkuð rífleg. Þró-
un skattbyrðar er einnig sýnd á
meðfylgjandi mynd, en þar er
skattbyrði í aðildarlöndum OECD
Már Guðmundsson
„Skattheimtan jókst í
fyrra og mun enn auk-
ast í ár. Þrátt fyrir
þetta er skattbyrði á
Islandi enn töluvert
fyrir neðan það sem
gerist í flestum öðrum
OECD-ríkjum. Auðvit-
að er æskilegt að svo
verði áfram. Allt tal um
skattpíningu á Islandi
er því út í hött.“
í heild og í Evrópulöndum OECD
á ámnum 1987 og 1988 áætluð á
gmndvelli upplýsinga sem koma
fram í línuriti í síðustu skýrslu
OECD um Island, en skattbyrðin
á árinu 1989 er áætluð sú sama
og 1988.
Skattbyrði
ísland OECD OECD
Evrópa
1980 29,7 35,1 36,5
1981 30,6 35,9 37,3
1982 31,1 36,3 37,8
1983 28,3 36,7 38,5
1984 29,2 36,9 38,6
1985 27,8 37,2 38,9
1986 28,5 38,1 40,0
1987 28,5 — —
1988 31,0 — —
1989 33,5 — —
Heimildir: OECD. Revenue Statistics
of OECD Member Countries 1966-
1987, París 1988. Þjóðhagsstofnun.
Fjáriöft 1989.
Þessi gögn sýna glöggt, að
skattbyrði er öll árin mun lægri
hér en í aðildarríkjum OECD.
Skattbyrði var nokkm lægri hér á
landi á ámnum 1983-1987 en
næstu þijú ár þar á undan. Þessi
lága skattbyrði fékk þó ekki stað-
ist, eins og sést á miklum halla-
rekstri ríkissjóðs á ámnum 1985
til 1987, þrátt fyrir mikið góðæri.
Þetta var í fjármálaráðherratíð
Sjálfstæðisflokksins. Sjálfsagt
hafa verið uppi áætlanir um niður-
skurð ríkisútgjalda á móti þessum
skattalækkunum, en lítið varð úr
þeim áformum. Staðreyndin er sú,
að niðurskurður ríkisútgjalda er
ekki einfaldur í framkvæmd og
krefst í raun töluverðs undirbún-
ings og skipulagningar til lengri
tíma. Stór hluti af útgjöldum ríkis-
ins er bundinn af samþykktum
Alþingis, sem hafa áhrifa á ríkisút-
gjöld mörg ár fram í tímann. Þrátt
fyrir þetta er gert ráð fyrir í ný-
samþykktum fjárlögum að ríkisút-
gjöld verði skorin niður um 3V2
milljarð króna að raungildi frá
árinu 1988, sem er mesti niður-
skurður ríkisútgjalda á einu ári
sem framkvæmdur hefur verið í
langan tíma. Næst þessu kemst
niðurskurðurinn 1983 og 1984, en
þá lækkuðu ríkisútgjöld á greiðslu-
grunni og á sama verðlagi og hér
er miðað við (verðlag síðasta árs)
um rúman milljarð 1983 og tæpa
tvo milljarða 1984. Það mun þurfa
mikið átak til að ná þessum niður-
skurði fram. Hann nægir þó engan
veginn til að skila hallalausum
ríkisbúskap og því var nauðsynlegt
að hækka skatta.
Skattheimtan jókst í fyrra og
mun enn aukast í ár. Þrátt fyrir
þetta er skattbyrði á íslandi enn
töluvert fyrir neðan það sem ger-
ist í flestum öðrum OECD-ríkjum.
Auðvitað er æskilegt að svo verði
áfram: Allt tal um skattpíningu á
íslandi er því út í hött. Það þekkja
þeir best sem búið hafa í ná-
grannalöndunum. Hins vegar er
enn nokkuð óunnið í skattaumbót-
um, sem miða að því að breikka
skattstofna en lækka um leið jað-
arskatta. Takist að haldajafnvægi
í ríkisbúskapnum á þessu ári, má
með áframhaldandi skattaumbót-
um auka réttlæti í skattamálum
og bæta skilvirkni skattkerfisins,
án þess að auka skattbyrði frekar.
Þeir nýju skattar sem þannig
koma til leiða þá til þess að aðrir
skattar lækka á móti.
Höfundur er efhahagsráðgjufí
fjármálaráðherra.
Heildarskattar hins opinbera
í hlutfalli við landsframleiðslu
Svíþjóð 53,5 Bretland 39,0 Ástralía 31,4
Danmörk 50,6 Finnland 38,4 Spánn 30,4
Noregur 49,8 V-Þýskaiand37,5 Bandaríkin 28,9
Holland 45,5 Grikkland 36,7 Japan 28,8
Belgía 45,4 Ítalía 36,2 Island 28,5
Frakkland 44,2 Kanada 33,2 Tyrkland 22,7
Austurríki 42,6 Nyja-Sjáland32,9 OECD í heild 38,1
Lúxemborg 42,4 Sviss 32,6 OECD-Evrópa 40,0
írland 40,2 Portúgal 32,4 EB 40,0
Heimildin OECD: Revenue Statistics of OECD Member Countries 1966-1987,
París 1988. Þjóðhagsstofnun.
VERDFRAKR.209.90a
Bílar, tilbúnir á númerum, til afgreiðslu
strax í dag.
Cóð greiðslukjör. 25% útborgun og
eftirstöðvar á 12 mán.
Opið í dag frá kl. 1-5
2 JÖFUR -ÞECAR ÞÚ KAUPIR BÍL