Morgunblaðið - 27.05.1989, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. MAÍ 1989
19
Ný þjóðminjalög
eftirBirgiísl.
Gunnarsson
Eitt af þeim frumvörpum sem
Alþingi hefur samþykkt nú í vor í
góðri samstöðu er frumvarp til þjóð-
minjalaga. Það gekk þó ekki átaka-
laust fyrir sig þar sem ólík sjónar-
mið voru uppi, einkum um fom-
minjaþátt laganna. Þessi sjónarmið
tókst þó að sætta og frumvarpið
var samþykkt samhljóða frá Al-
þingi. í þessari grein verða reifaðir
helstu efnisþættir frumvarpsins, en
fyrst er rétt að líta aðeins á aðdrag-
anda málsins.
Forsaga frumvarpsins
Þegar ég var í menntamálaráðu-
neytinu skipaði ég nefnd til að
móta stefnu í málefnum Þjóðminja-
safns íslands til næstu aldamóta
og gera áætlun um endurbætur,
vöxt og viðgang safnsins. Jafn-
framt skyldi nefndin endurskoða
gildandi þjóðminjalög. Sverrir Her-
mannsson var formaður nefndar-
innar. Nefndin samdi frumvarp til
þjóðminjalaga, sem var lagt fram á
Alþingi vorið 1988 en þá sent til
umsagnar til ýmissa aðila. Eftir
stjómarskiptin 1988 fór Sverrir úr
nefndinni, en Guðrún Helgadóttir
tók við formennsku og nefndin end-
urskipulögð. Nefndin endurskoðaði
frumvarpið og var það lagt fram
að nýju sl. haust. í hvorugt skiptið
var um stjómarfrumvarp að ræða,
en flutningsmenn voru einkum þeir
þingmenn sem skipað höfðu nefnd-
imar og vom þeir úr öllum flokkum.
Ágreiningur kemur upp
Eftir að fmmvarpið hafði verið
lagt fram kom í ljós að ágreiningur
var um þann þátt fmmvarpsins sem
fyallaði um vemdun fomleifa og
fomleifarannsóknir. Þessi ágrein-
ingur kom m.a. fram í því að lagt
var fram annað fmmvarp á Al-
þingi, framvarp til laga um vemdun
fornleifa. Flutningsmenn vom úr
öllum flokkum nema Borgaraflokki.
í því fmmvarpi var get ráð fyrir
því að skilja fomleifavörsluna frá
Þjóðminjasafninu og safnastarf-
seminni yfirleitt og setja upp sér-
staka Fomleifafræðistofnun sem
hefði yfirumsjón með allri fomleifa-
vörslu í landinu og fomleifarann-
sóknum.
í greinargerð með því fmmvarpi
segir m.a.: „Flutningsmenn telja að
viðurkenndir fomleifafræðingar
með menntun- og reynslu eigi að
hafa umsjón með fomleifavörsl-
unni. Það er ærinn starfi þó svo
ekki sé varið að setja þeim að sjá
um gamlar byggingar og annast
þjónustu við byggðasöfn að auki
eins og lagt hefur verið til. Það
hefur hamiað fomleifavörslunni
hérlendis allt of lengi og þar er
með framgangi og eðlilegri þróun
innlendrar fornleifafræði, að ekki
er nægilega ýtt undir það að ráða
til starfa vel menntaða fomleifa-
fræðinga né heldur að skapa þeim
eðlileg starfsskilyrði. Við emm fyr-
ir allnokkra orðin eftirbátar ná-
grannaþjóða okkar í fornleifafræði-
legum efnum og er því mál til kom-
ið að skapa fomleifavörslunni skil-
yrði sem sæmi okkur sem menning-
„Fljótt kom í ljós að
meiri hluti nefudarinn-
ar var ekki reiðubúinn
til að setja á legg nýja
stofiiun sem Qallaði um
fomleifaþáttinn, heldur
væri rétt að halda þeim
þætti áfram á vettvangi
Þjóðminjasafiis. Var
þess því freistað að ná
málamiðlun þess efiiis
að styrlqa fomleifa-
vörslu og fornleifarann-
sóknir innan Þjóð-
minjasafiis og breyta
frumvarpi til þjóð-
minjalaga í þá átt. Það
tókst þannig að allir
aðilar undu við þau
málalok."
arþjóð en það er einmitt tilgangur
þessa lagaframvarps." Aðalmaður
þessara sjónarmiða utan þings var
Margrét Hermannsdóttir fomleifa-
fræðingur.
Málamiðlun
Menntamálanefnd neðri deildar
tók þannig til meðferðar tvö frum-
vörp sem gengu hvort í sína áttina
varðandi fomleifavörsluna. Fljótt
Birgir ísl. Gunnarsson
kom í ljós að meiri hluti nefndarinn-
ar var ekki reiðubúinn til að setja
á legg nýja stofnun sem fjallaði um
fomleifaþáttinn, heldur væri rétt
að halda þeim þætti áfram á vett-
vangi Þjóðminjasafns. Var þess því
freistað að ná málamiðlun þess efn-
is að styrkja fomleifavörslu og fom-
leifarannsóknir innan Þjóðminja-
safns og breyta fmmvarpi til þjóð-
minjalaga í þá átt Það tókst þann-
ig að allir aðilar undu við þau mála-
lok.
Nú er gert ráð fyrir því að fimm
manna fomleifanefnd fari með yfír-
sljóm fomleifavörslu og fornleifa-
rannsókna í landinu. Skipta skal
landinu í minjasvæði og á hveiju
svæði skal starfa einn minjavörður
og einn fomleifavörður. Þá er fom-
leifadeild í Þjóðminjasafni styrkt.
Þjóðminjavarslan
Um aðra þætti fmmvarpsins til
þjóðminjalaga varð ekki teljandi
ágreiningur á Alþingi. Lögin skipt-
ast í 6 aðalkafla. Fyrsti kafli fjallar
um stjóm og skipulag þjóðminja-
vörslunnar. Fimm manna þjóð-
minjaráð fer með yfirstjórn þjóð-
minjavörslunnar í landinu. Um forn-
leifanefnd og minjasvæði hefur áð-
ur verið fjallað. Verkefni þjóðminja-
varðar em skilgreind og skipun-
artími hans 5 ár í senn.
Annar kaflinn er um Þjóðminja-
safn ísland og byggðasöfn. Þar er
m.a. kveðið á um deildaskiptingu
safnsins, hlutverk Þjóðminjasafns
og byggðasafna. Sérstök minjaráð
skulu starfa á landsbyggðinni og
skulu þau samhæfa starfsemi
minjasafna á svæðinu. Lögð er
áhersla á fræðsluskyldu Þjóðminja-
safns íslands og byggðasafna við
almenning og skóla.
í þriðja kafla er fjallað um fom-
leifar. Auk þeirra breytinga sem
fyrr getur er það nýmæli að skrá
skuli eftir föngum allar þekktar
fomleifar og gefa út skrá um frið-
lýstar fornleifar. Fjórðu kaflinn
fjallar um kirkjugripi og minningar-
mörk og fímmti kafli um friðun
húsa og annarra mannvirkja. Þar
er kveðið á um að öll hús sem reist
era fyrir 1850 skuli friðuð svo og
allar kirkjur sem reistar era fyrir
1918. Kveðið er á um skipun og
verkefni húsfriðunamefndar og
húsfriðunarsjóð. í sjötta kafla em
ýmis almenn ákvæði.
Með þessum lögum hefur verið
skapaður nútímalegur rammi um
þjóðminjavörsluna í landinu og von-
andi verða.þessi lög til að styrlq'a
og efla þennan mikilvæga þátt í
okkar menningu.
Höfundur er einn afalþingismönn•
um Sjálfstæðisflokks fyrir
Reykjnvíkurkjördæmi.
HUOLBRETTABUÐIN
Opnum ■ dag kl. 10 ú Skólavördustíg 17b, sími 628260
Hljólbreftasfjörnunar sem sýna Hstir
sínar um þessar mundír í Reiöholl-
nni, veita eiginhandarárifanir 09 góð
7áó vió opnunina,
Neil Danns
frá Pacer
Gary iee Eifí ;iibesta
fra Pacer hjólbreitamynd
ba^dið s íkcj.