Morgunblaðið - 30.07.1989, Blaðsíða 9

C 9
__________________MQRGUNBLAfflÐ MAIMNLIFSSTRAUMAR sunnuuagur 30. JÚLÍ 1989
LÖGFRÆÐI/Erlistin öllu œbri?
Höfiindaréttur arkitekta
Þann 27. júní sl. var kveðinn upp dómur í Hæstarétti Islands sem
batt enda á deilu sem staðið hafði allt frá árinu 1982. Afskipti dómstóla
af málinu hófust þó ekki fyrr en í september 1985. Málaferli þessi risu
vegna ágreinings um breytingar á loffti Kjarvalsstaða milii arkitekts
hússins, Hannesar K. Davíðssonar, og Reykjavíkurborgar, sem eiganda
hússins.
Arið 1982 komu fram óskir um
það af hálfu stjórnar Kjarvals-
staða, að gerðar yrðu lagfæringar á
loftum í sýningarsölum hússins, þar
sem lýsingin þótti ekki nægilega góð.
Var í fýrstu leitað
til arkitektsins og
hann beðinn um til-
lögur til úrbóta, en
fljótlega kom í ljós
að hann vildi helst
halda loftunum
óbreyttum. Var þá
eftir Davíó Þór fenginn annar aðili
Björgvinsson til að gera tillögur
um úrbætur og gerði stjórn Kjarvals-
staða sig líklega til að hefja fram-
kvæmdir árið 1985. Arkitektinn mót-
mæiti þessum ráðagerðum og byggði
það á því að hann ætti höfundarétt
að byggingunni, en í því fælist að
henni mætti ekki breyta nema með
samþykki hans. Varð úr að arkitekt-
inn fékk lagt lögbann á að gerðar
yrðu breytingar á lofti og lýsingu í
sýningarsölum Kjarvalsstaða. I kjöl-
far þess höfðaði arkitektinn mál fyrir
bæjarþingi Reykjavíkur til staðfest-
ingar á lögbanninu.
Arkitektinn byggði afstöðu sína
aðallega á ákvæðum höfundalaga nr.
72/1973. Samkvæmt 1. gr. þeirra
laga njóta listaverk á sviði byggingar-
listar verndar samkvæmt þeim. I 3.
gr. kemur fram sú meginregla að
höfundur eigi almennt einkarétt á að
breyta verki sínu og í 4. gr. að óheim-
ilt sé að breyta verki höfundar með
þeim hætti að skert geti höfundar-
heiður hans eða höfundarsérkenni.
Varðandi þetta síðarnefnda kemur
þó sérstaklega fram í l.mgr. 13.gr.
um byggingarlist, að eiganda bygg-
ingar sé allt að einu heimilt að breyta
án samþykkis höfundar, að því leyti
sem talið er nauðsynlegt vegna af-
nota byggingarinnar eða af tæknileg-
um ástæðum. Taldi arkitektinn að
fyrirhugaðar framkvæmdir féllu ekki
undir breytingar sem væru nauðsyn-
legar vegna afnota byggingarinnar
eða af tæknilegum ástæðum, enda
mætti breyta tækninni við lýsinguna
án þess að breyta loftunum.
Af hálfu Reykjavíkurborgar var
því haldið fram að löng og rík hefð
væri fyrir því hér á landi að eigendur
húsa breyttu þeim eftir þörfum og
aðstæðum án þess að samþykki við-
komandi arkitekts kæmi til. Þá var
því mótmælt að loftin og lýsingin
nytu yfirleitt verndar höfundalaga.
Jafnframt var byggt á því að jafnvel
þótt litið yrði svo á að verkið nyti
verndar höfundalaga, væri um að
ræða breytingar sem væru innan
þeirra marka sem l.mgr. 13.gr.
heimilaði.
í héraði komust dómararnir að
þeirri niðurstöðu að verk það sem um
væri deilt nyti verndar höfundalaga.
Að auki komust þeir að þeirri niður-
stöðu að stefndi (Reykjavíkurborg)
hefði ekki sýnt fram á að breytingar
þær sem fyrirhugaðar voru, væru
nauðsynlegar vegna afnota hússins
eða af tæknilegum ástæðum í þeim
mæli að vegna þeirra bæri að fóma
höfundarhags- munum arkitektsins.
I þessu sambandi væri rétt að benda
á að fram hefði komið undir rekstri
málsins að líklega mætti bæta úr
ágöllunum að verulegu leyti án þess
að breyta loftunum, méð því einu að
lagfæra lýsinguna. Var lögbannið því
staðfest að því er varðaði breytingar
á loftunum einum, en náði ekki til
lýsingarinnar. Héraðsdómurinn var
kveðinn upp 20. feb. 1987.
Reykjavíkurborg áfrýjaði dóminum
til Hæstaréttar. Fyrir Hæstarétt voru
lögð fram ýmis gögn, þar með talin
matsgerð dómkvaddra matsmanna,
þar sem m.a. var farið fram á það
að metið yrði hvort koma mætti við
fullnægjandi lýsingu án þess að
breyta margnefndum loftum. í mats-
gerðinni var talið að unnt væri að
bæta lýsinguna á viðunandi hátt án
þess að breyta loftunum, þó að því
tilskildu að skipt væri um lit á þeim.
Þess ber að geta að síðarnefnda atrið-
inu hafnaði arkitektinn. Hæstiréttur
klofnaði í afstöðu sinni. Þrír dómar-
ar, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur
Henrýsson og Hrafn Bragason, töldu
að Reykjavíkurborg hefði ekki gert
sennilegt að nauðsynlegt væri vegna
afnota af Kjarvalsstöðum eða af
tæknilegum ástæðum, að gera þær
breytingar á formi og útliti lofta sýn-
ingarsalanna, sem stefnt væri að.
Tveir dómarar Amljótur Bjömsson
og Sigurður Reynir Pétusson, vildu
hins vegar fella lögbannið úr gildi.
Alit sitt byggðu þeir á því að í mats-
gerð væri bent á tvær leiðir til úr-
bóta. Önnur væri sú sem fyrirhuguð
var, en hin fælist í því að breyta lýs-
ingunni án þess að raska núverandi
mannvirkjum að öðra leyti, að því
tilskildu þó að loftvirkin yrðu máluð
í sama lit og veggir eða þau klædd
striga. Bentu dómararnir á að arki-
tektinn hefði með öllu hafnað slíkum
breytingum á lit hins umdeilda verks.
Þá byggði minnihlutinn á því að
nægilega væri leitt í ljós að nauðsyn-
legt væri vegna afnota af sýningar-
sölunum og af tæknilegum ástæðum
að breyta lýsingunni. Á grandvelli
þessa vildu þeir fella lögbannið úr
gildi og heimila þær breytingar sem
stjóm Kjarvalsstaða vildi gera.
Niðurstaða meirihlutans byggðist
í stuttu máli á því að unnt væri að
bæta úr ágöllum á lýsingu án þess
að breyta útliti og gerð loftvirkja
þeirra sem um var deilt. Þess vegna
var ekki fallist á það að frekari breyt-
ingar væra nauðsynlegar. Vora hags-
munir höfundar af því að halda verki
sínu óbreyttu taldir vega þyngra.
Niðurstaða minnihlutans byggðist
hins vegar á því að þvert á móti
væri sannað að ekki væri unnt að
bæta úr ágöllunum á lýsingunni nema
með því að gera breytingar sem voru
umfram það sem arkitektinn gat fall-
ist á og þar sem sýnt þótt að nauðsyn-
legt var að bæta úr lýsingunni var
talið rétt að höfundarhagsmunir arki-
tektsins vikju fyrir nauðsyn þess að
breyta loftinu í þá veru sem stjóm
Kjarvalsstaða fyrirhugaði.
FÁANLEGT í 15 LITUM
Fæsl I málnlngar og byggingavúruverslunum um allt land
NÚMÁ LAKKA
YFIR RYDID
Síðasta tala
númersins segir
til um
skoðunarmánuðinn.
Láttu skoða í tíma
- öryggisins vegna!
BIFREIÐASKOÐUN
ÍSLANDS HF.
Hægt er að panta skoðunartíma
pöntunarsími í Reykjavík
er 672811
YDDA Y8. 19/SÍA