Morgunblaðið - 17.09.1989, Blaðsíða 17

Laddi. Báðir eru þeir hlédrægir þó
þeir eigi auðvelt með að láta gamm-
inn geisa og gera að gamni sínu svo
fólk gráti af hlátri. Faðir þeirra er
líka maður hlédrægur og hefur sig
lítið í frammi alla jafna.
Sigurður er meðalmaður á hæð,
þéttvaxinn og sterklegur. Hann ber
aldurinn vel, snarpur í snúningum
og léttur á fæti. Hann er svipsterk-
ur og í andliti hans má sjá hvað
honum líður. Hann er með djúpa
og karlmannlega rödd, án þess hon-
um liggi hátt rómur.
í Kirkjubæ má sjá á milli þijátíu
og ijörutíu íðilfagrar, rauðblesóttar
hryssur ásamt folöldum sínum á
beit í grasi grónum högunum. Það
er mikill auður fólginn í þessum
stofni, sem reyndar verður aldrei
metinn til fjár. Þegar grannt er
skoðað, má sjá að hér býr listamað-
ur sem hefur unun af því að skapa
og gæða tilveruna meiri fegurð.
Listin er fólgin í nýfæddum folöld-
unum sem leika sér í haganum.
Sigurður tók á móti aðkomu-
manni á hlaðinu. Hann var nýkom-
inn frá því að slá eitt túnið, þó svo
rigningartíð hafí verið um skeið.
„Þeir spá batnandi veðri,“ sagði
hann, „og ég verð alveg viðþolslaus
þegar ég sé grasið svona fullsprott-
ið.“
Við gengum til stofu og að vörmu
spori kom Evelin með ijúkandi kaff-
ið.
Ut um stofugluggana má sjá hinn
fagra fjaliahring Suðurlands, — Ing-
ólfsfjall í vestri, Vestmannaeyjar í
suðri, Eyjaijallajökull og Heklu í
austri og þar fram eftir götunum.
Suðurland er Sigurði afar kært,
einkum þó Rangárvellir. Foreldrar
hans, Haraldur Jónsson og Sigríður
Tómasdóttir, voru báðir fæddir í
sýslunni. Móðir hans undir Austur-
Eyjaijöllum, að Rauðafelli, en faðir
hans undir Vestur-Eyjafjöllum, á
bænum Vestur-Holtum. Ættir sínar
lengra aftur rekur hann á sömu slóð-
ir, sem síðan teygjast ögn lengra
til austurs, eða tii Vestur-Skafta-
fellssýslu. „Lengra til talið, þá er
Helga dóttir Jóns Steingrímssonar
eldprests langa-langa-langaamma
mín,“ sagði Sigurður stoltur.
Hann hafði greinilega gaman af
að rifja upp gamla tíð og því lá
beint við að halda áfram á sömu
braut og skyggnast eilítið um á
Tjömum undir Vestur-Eyjafjöllum,
þar sem sveinninn sleit barnsskón-
um.
„Móðir mín var gift áður. Fyrri
maður hennar hét Bergsteinn Berg-
steinsson og var skipstjóri á vetrar-
vertíðum í Vestmannaeyjum, en bjó
þarna á Tjörnum. Hann drukknaði
við eyjarnar og þá fór faðir minn
til hennar sem vinnumaður. Hann
ílentist hjá henni og þau giftu sig.
Hún var miklu eldri en hann, fædd
1875 en hann 1893. Hann var því
18 ámm yngri, og var í raun aðeins
unglingur um tvítugt þegar hann
kom að Tjömum. Fóreldrar mínir
eignuðust þijú börn, mig einan son
og tvær dætur. Þegar ég var sjö
ára gamall lést móðir mín úr berkl-
um.
Faðir minn kvæntist þá aftur.
Þannig var að á Tjörnum var tvíbýli
og í eystri bænum hafði hann kynnst
stúlku sem hét Járngerður Jóns-
dóttir. Hún var reyndar farin að
heiman þegar þetta var, en kom til
föður míns sem ráðskona, því hann
átti óhægt um vik með þijú lítil
börn. Síðan giftust þau og ég ólst
upp hjá þeim til átján ára aldurs,
eða þangað til ég hleypti heimdrag-
anum og fór til náms í Hólaskóla.
Áhugi minn var allur við búskap
og búfé fyrst og fremst. Ég hafði
ákaflega gaman af kindum og
reyndar öllu búfé. Þess vegna lá
beint við að ég færi á búnaðarskól-
ann. Þar var ég óslitið í tvö ár og
lauk þaðan prófí 1939.“
Faðirinn fylgir á leið
Sigurður talar fallegt mál og
kveður skýrt að. Orðaval hans er
líka þannig að hann þarf ekki að
nota orðaflaum til að koma skoðun-
um sínum á framfæri, hann er mað-
ur fáorður.
„Tjarnir voru ákaflega illa settur
bær, var mikið út úr, enda á milli
stórvatna. Þess vegna voru sam-
göngur erfiðar og þar mecj skóla-
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. SÉPTEMBER 1989
-r-H —í’" -i1-. i ■—H i H". 'j'V—1—>—( I > i 1—f—' í I 'i—H"
Morgunblaðið/Hjalti Jón Sveinsson
Sigurður við málverkið eftir
Baltasar, sem félagar hans og
velunnarar úr röðum hesta-
manna færðu honum í tilefni
sjötiu ára atmælisins. Myndin
er af stóðhestinum Þætti 722
frá Kirkjubæ, sem horfír út í
gerðið og gefur hrossunum þar
gætur.
ganga bama. Ég gekk ekki í eigin-
legan skóla, heldur var látið nægja
að ég gengi á næsta bæ, Brúnir,
sem var einn hinna svokölluðu
Hólmabæja sem lágu á'milli Vatna.
Þar bjó Sigurður Vigfússon. Hann
hafði áður verið bamakennari en
var hættur því og sinnti bústörfum
einvörðungu. Til þessa manns gekk
ég vetur eftir vetur og lærði hjá
honum. Á seinni ámm hef ég sann-
færst um það að ég hafi engu tapað
á þessu. Eg hygg að þama hafi'ég
að mörgu leyti lært margfalt á við
það sem ég hefði gert í venjulegum
barnaskóla. Það kom líka á daginn
seinna, — þegar ég tók lokaprófið
á Hólum. Þá var meðal annars próf
í íslensku og vomm við látnir skrifa
ritgerð. Prófdómari var Kolbeinn
Kristinsson á Skriðulandi, mikill
fræðaþulur. Þegar við vomm búnir
með íslenskuprófin kallaði hann í
mig og bað mig að ganga með sér.
Hann gekk með mig langt inn á
dal. Erindið var þá það að spyija
mig í þaula um uppeldi mitt, hvar
ég væri uppvaxinn og hvert ég hefði
gengið í skóla. Síðan sagði hann
mér að þessi ritgerð, sem ég hafði
skrifað, hefði hrifið sig svo, og þó
einkum ein setning í henni. Ritgerð-
in gekk út á það að segja frá því
þegar unglingur, sem alist hefur upp
í miklu fásinni, fer að heiman í
fyrsta skipti. Ég notaði eina setn-
ingu, sem ég hafði heyrt einhvern
tímann eða lesið og hljóðar svo:
Móðirin kveður heima, en faðirinn
fylgir á veg. Þetta fannst Kolbeini
einstakt hjá fávísum unglingi, að
hugsa á þennan veg. Hann spurði
mig sérstaklega út í þennan læriföð-
ur minn, Sigurð Vigfússon, sem var
ákaflega góður kennari, bæði í
íslensku sem öðra.
Hitt hefur þó samt verið miklu
mikilvægara, að á heimili mínu á
Tjörnum var mikið lesið. Það var
fastur siður að pabbi las upp á
hveiju einasta kvöldi einhveijar sög-
ur, og ávallt eina fornsögu. Hann
var óvenju góður upplesari. Ég held
að íslenskukunnátta mín og málbeit-
ing hafi að mestu leyti verið arfur
frá honum. Ég ólst upp í miklu fá-
menni og einkum með fullorðnu
fólki, auk þess sem ég las mikið.
Af þessum sökum tel ég mig ekki
hafa tapað neitt á því að hafa ekki
gengið í eiginlegan barnaskóla.
Það hefur valdið mér angri oft
síðan, að hafa ekki getað lært
meira, þar eð ég hafði ákaflega
mikla löngun til þess. Það var til
dæmis fastákveðið hjá mér að halda
til Danmerkur í landbúnaðarháskól-
ann að loknu náminu á Hólum.
andi og svona rak hver byggingin
aðra. Við þetta starfaði ég til ársins
1962, en þá réðst ég sem ráðsmað-
ur norður að Hólum í Hjaltadal.“
Ráðsmaður á Hólum
Sigurður talar oft um vera sína
sem ráðsmaður á Hólum. Þar lærði
hann margt, einkum um hrossarækt
og hestamennsku. Þar var lika lagð-
ur grunnurinn að hinu mikilvæga
starfí sem hann átti seinna eftir að
sinna í Kirkjubæ, þó það hafi ekki
hvarflað að honum þegar hann réðst
norður til að njóta þessa guilna
tækifæris sem honum fannst hann
hafa hlotið.
„Ég kvæntist aftur 1953 Sigríði
Ágústsdóttur. Með henni eignaðist
ég ijögur börn, tvo syni og tvær
dætur, Guðjón, Sigríði og Guð-
björgu, sem öll fæddust hér fyrir
austan, og loks Ágúst sem kom í
heiminn þegar við voram flutt norð-
ur.
Árni Pétursson, sem var nýtekinn
við skólastjórastöðunni af Gunnari
Bjamasyni, auglýsti eftir staðar-
ráðsmanni. Ég hafði alltaf saknað
Hólastaðar síðan ég var þar í skól-
anum. Staðurinn gróf sig ákaflega
fast inn í hugskot mitt. Ég sótti um
starfið og fékk það. Sigríði konu
minni þótti þetta ekkert sérstaklega
spennandi, en hún gerði það fyrir
mig að koma, úr því mig langaði.
Reyndar var ásetningur minn mjög
sterkur í þessu máli, og það er
stundum eins og ekkert fái aftrað
manni frá því að gera eitthvað sem
maður hefur ákveðið. Ég er líka
þeirrar gerðar, að taki ég einhveija
ákvörðun, þá fær ekkert breytt
henni, — það hefur oftast verið
þannig.
Á Hólum voram við í fimm ár,
eða til 1967, þegar við komum hing-
að í Kirkjubæ.
Við Sigríður skildum síðan eftir
að við fluttum suður.“
Eldheitar ræður í
kindakofanum
Sigurður berst lítið á. Hann vinn-
ur á hinn bóginn að ýmsum áhuga-
málum_ sínum með hægð og stað-
festu. Á þann hátt hafa margir góð-
ir hlutir náð fram að ganga fyrir
hans tilstuðlan til dæmis á meðal
hestamanna. Á fundum er hann
þögull þegar hann hlýðir á mál ann-
Sigurður og Evelin hafa búið
sér fallegt heimili í nýja húsinu
í Kirkjubæ.
Kristján Karlsson skólastjóri var
búinn að fá pláss þar fyrir mig auk
þess að hafa búið svo um hnútana
að ég gæti unnið á búgarði í Dan-
mörku í eitt misseri áður en ég
hæfi námið, — í þeim tilgangi að
læra tungumálið. Mín ógæfa var sú
að þetta var haustið 1939, en þá
hófst seinni heimsstyijöldin.
Þetta breytti nokkuð miklu fyrir
mig því ég hafði hugsað svo sterkt
til þessa og gert mér svo miklar
vonir og framtiðarhugmyndir.
Eftir prófin dvaldi ég um nokk-
urra vikna skeið á Laxamýri í Þing-
eyjarsýslu hjá Jóni bónda Þorbergs-
syni. Því næst hélt ég heim þar sem
ég dvaldi í eitt ár. Að því búnu fór
ég til Reykjavíkur þar sem mikill
uppgangur var að hefjast. Ég fór
að vinna hjá Helga Kristjánssyni
trésmíðameistara, sem var austan
úr Rangárvallasýslu. Hann hvatti
mig síðan til að fara í Iðnskólann í
smíðanám. Það varð úr að ég hóf
þar nám 1942. Að fjórum áram liðn-
um lauk ég prófi og tilaut síðan
meistararéttindi 1949. Ég var því á
Reykjavíkursvæðinu allan áratug-
inn á milli 40 og 50.
Þarna giftist ég minni fyrstu
konu, Unu Huld Guðmundsdóttur,
og bjó með henni í Hafnarfirði. Með
henni eignaðist ég fjóra syni, Har-
ald, Hermóð, Valgarð og Þórhall.
Áður hafði ég eignast einn son,
Kristján, sem fæddist í Vestmanna-
eyjum.
Ég kunni prýðilega við mig syðra
á veturna, en þegar voraði, fóru
sveitin og fuglasöngurinn að toga í
mig. Til þess að auðvelda mér vist-
ina hafði ég ávallt bæði hesta og
nokkrar kindur á húsi á veturna.
Það kom svolítið los á mig þegar
við hjónin slitum samvistum. Því var
það árið 1950, að ég fór austur að
Miðey til föður míns til þess að
byggja fyrir hann íbúðarhús. Þetta
var örlagaferð hjá mér, því ég fór
aldrei suður eftir það. Ég fór að
byggja hvert húsið eftir annað hérna
fyrir austan. Fyrst byggði ég sam-
komuhús niður í Landeyjum, Gunn-
arshólma, síðan stórt verslunarhús
á Hellu. Eg byggði skóla að Laugal-
C 17
------------------------:» I;
arra. Hann horfír þá gjarnan íhug-
ull í gaupnir sér og bærist ekki á
meðan. Allt í einu kveður hann sér
hljóðs og lætur álit sitt í ljós í örf-
áum meitluðum setningum, — þann-
ig að hvert orð hefur mikið vægi, —
og eftir þeim er tekið.
„Ég byijaði snemma að vinna að
félagsmálum. Það þykir sjálfsagt
nýstárlegt núna, að segja frá því
hvemig það var. Þessir Hólabæir,
sem yora þama á milli Vatna undir
Vestur-Eyjafjöllum, vora svolítið
sérstakt samfélag. Þar var til dæm-
is bær sem Dalsel hét. Þar var stór
systkinahópur og áberandi var tón-
listariðkun krakkanna. Faðir þeirra,
Auðunn Ingvarsson, var kaupmaður
og oft kom ég þangað sem krakki
og unglingur. Mér fannst alltaf eins
og ég væri í kaupstað þegar ég kom
þangað, enda var þar alltaf margt
að gerast. Stundum var einn að
spila á hljóðfæri, annar að syngja
og þar fram eftir götunum. Einn
bræðranna í DalselL hét Leifur.
Hann var mikill áhugamaður um
ræðumennsku. Hann fann upp á því
að við fóram að halda málfundi í
hlöðunni, — þá hef ég verið um
fermingu. Við stofnuðum málfunda-
félag og þó nokkur hópur unglinga
starfaði með okkur. Smám saman .
fóra félagar okkar að heltast úr lest-
inni, þangað til við vorum aðeins
tveir eftir. í langan tíma hittumst
við einhvers staðar, til dæmis inni
í kindakofa, og héldum æsingam-
ikla, pólitíska fundi. Þá var annar
okkar kannski kommúnisti og hinn
íhaldsmaður. — Þetta vora mín
fyrstu spor í félagsmálum og ræðu-
mennsku. Þessi undirbúningur varð
til þéss að ég átti tiltölulega auð-
velt með að koma fram og flytja
mál mitt þegar ég kom í skóla og
fór út í lífið.
, Ég fór snemma að taka þátt í
starfi ungmennafélagsins Trausta í
minni heimabyggð og var meira að
segja formaður þess um skeið. Við
héldum uppi fjöragu málfundahaldi
og lögðum mikla áherslu á að æfa
fijálsar íþróttir og íslenska glímu,
sem þá var í hávegum höfð. Félagið
réðst líka í að byggja sitt eigið sam-
komuhús, sem var mikið átak á
þeim tíma.
Það var því heilmikið félagslíf
heima í sveitinni á meðal unga fólks-
ins, bæði í tengslum við ungmenna-
félagið og auk þess gerðu unglingar
mikið í því að hittast reglulega
heima á bæjum eða í útreiðartúram
á sunnudögum yfír sumarmánuðina.
Það var föst regla heima á sumrin,
að á sunnudagsmorgnum var hest-
unum smalað. Það var því riðið út
alla sunnudaga, nema þegar fólk
var í heyskap."
Sigurður hefur ekki verið áber-
andi á sviði stjórnmálanna. Hins
vegar kveðst hann snemma hafa
orðið pólitískur í hugsun. Faðir hans
var eldheitur sjálfstæðismaður og i
þeim anda ólst hann upp, enda
kveðst hann ávallt hafa verið sjálf-
stæðismaður.
„Á mínum unglingsáram starfaði
ég með Sjálfstæðisfélagi Rangæ-
inga, en á þeim tíma var ekki búið
að stofna sérstakt félag ungra
manna. Mér er það minnisstætt, að
þegar ég var fjórtán ára, þá fór ég
upp í pontu á félagsfundi og hélt
hrókaræðu. Ég man ekki hvað ég
sagði og ég gvjt ekki ímyndað mér
að það hafi verið eitthvert vit í því.
Ég man aðeins það, að téður Auð-
unn, kaupmaður í Dalseli, kom og
tók í höndina á mér eftir ræðuna
og sagði að svona ættu ungir menn
að vera.“
Fyrsti reiðtúrinn sögulegur
Þegar setið er inni í stofu í
Kirkjubæ, getur það tæpast farið
fram hjá gestum, hvert aðaláhuga-
mál heimilisfólks er. Hvarvetna
hanga á veggjum myndir af hestum,
auk þess sem ýmsir aðrir munir
gefa forvitnum gestum vísbendingu.
A dögunum var Sigurði fært mál-
verk eftir Baltasar í tilefni sjötugs-
afmælisins, af þeim hesti sínum sem
hann hefur verið hvað stoltastur af,
— stóðhestinum Þætti 722. Mynd-
inni er fyrir komið þannig, að það
er eins og hann horfi út í hestagerð-
ið fyrir utan og gefi gripunum þar
vökult auga.
SJÁ NÆSTU SIÐU