Morgunblaðið - 17.09.1989, Blaðsíða 29

esei aaaMsrraa .ti íiuDAauvívrjg GlQAJaHUOflOM ___________ ___________________3 8S
MORGUNBLAÐIÐ AFMÆLI SUNNUDAGUR 17. SÉPTEMBÉR 1989.. -------c 29
Afmæliskveðj a:
Dr. Armann Snævarr
Ég fæ glampa í augun er ég hugsa
til stjörnubirtunnar í Uppsala 1945
þegar við sungum „högt upp’ i Slott-
et varenda ruta blixtrar som vore
den en ádelsten!" og rómantíkin
sveipaðist um „Ceeilia Wasa“. En
einnig var sungið úr „Fjárlögunum“
að þjóðlegum sið og spilað undir á
litla orgelið sem Ármann hafði með
sér að heiman. Hann var þá „inac-
korderad" lijá elskulegri gamalli
konu sem vildi titla Ármann á viðeig-
andi sænskan hátt, þ.e. einni gráðu
ofar en satt var. En að segja
„kandidaten" fannst henni ósiðlegt
þar sem Ármann var þegar orðinn
kandídat, og þannig ávörpuðu menn
aðeins óbreytta stúdenta á þeirri tíð
meðan heimurinn var enn og hét.
Augu gömlu konunnar ljómupu þeg-
ar hún komst að því að Ármann
hafði um hríð verið bæjarfógeti (á
Akranesi), og nú gat hún viðhaft
sinn rétta tignarstíl og nefndi hann
upp frá þeim degi aldrei annað en
„stadsfiskalen". („Vill stadsfiskalen
ha mera kaffe?“) Já, þá vorum við
ung öll og glettin, en Ármann hefur
haldið sínum stíl óbreyttum og er
ekki ári eldri að háttalagi nú, 44
árum síðar, en þá var. — Við fórum
öll mikið um nágrennið á reiðhjólum,
og nú,_ á sínu síðara æskuskeiði,
hefur Ármann tekið upp hjólreiðar
á ný (til skelfingar öllum bílistum á
Aragötunni) og heldur því óskertum
æskuþrótti, enda sífellt við fræða-
störf.
Það er dýrmætt þegar menn rjúfa
ekki samhengið í tilverunni og í eig-
in ævi. Það vakti furðu sumra lög-
fræðinga í Reykjavík fyrir 44 árum
að Ármann Snævarr valdi sér að
leggja stund m.a. á réttarhe/mspek/,
en alla heimspeki og siðfræði töldu
sumir þeirra víðsíjarri sönnum jús.
(Húsmóðir ein sagði við mig:
„Hvernig getur lögfræðingur lagt
stund á heimspeki? Ég hélt að þeir
fengjust aðallega við að innheimta
víxla?“ — En síðan þá hefur rykti
stéttarinnar hækkað allverulega.)
En hin heimspekilega og siðfræði-
lega spurning um rétt og rangt leit-
ar langt út fyrir Lagasafnið og tek-
ur mið af þjóðfélagi og einstaklingi.
Isaac Bashevis Singer, nóbelshöf-
undurinn óviðjafnanlegi, lýsir því í
bók sinni „Rétturinn" eða „Dóms-
húsið“ (Bet Dirí) að dómarastörfin
séu í dýpsta eðli sínu sáttastarf þar
sem saman eiga að fara mannþekk-
ing, iögspeki og guðsótti og góðir
siðir dómarans, eins og Jetró sagði
við Móse, að hann skyldi velja sér
dómara, „sem óttast Guð og eru
sannsýnir og hata ágirnd“ (Guð-
brandsbiblía, 2. Móse 18.21). Þótt
aðferðafræði nútíma lögvísinda sé
um margt frábrugðin þessu (var svo
einkum á timum nazismans) hygg
ég að þessu áþekkur sé grunntónn-
inn í lögspekí Ármanns Snævarrs.
Ég varð þess var eitt sinn að hann
hefur lesið flest það er Singer hefur
skrifað. Það kalla ég að varðveita
samhengið í lífsferli sínum.
Ármann Snævarr fæddist á Norð-
firði, sonur skólastjórans og sálma-
skáidsins Valdimars Snævarrs. Eftir
glæsilegan nárnsfeUl í MA settist
hann í lagadeild Háskólans og var
í hópi þeirra stúdenta sem fóru
fylktu liði haustið 1940 neðan úr
Alþingishúsinu, þar sem Háskólin
hafði hírst í nokkrum stofum, og
vestur á mela til hins nýbyggða
fræðaseturs, sem í augum Reyk-
víkinga þeirra. ára var ekki hús held-
ur eins konar álfahöll. Námshæfni
hans beindi honum til vísindaiðkana,
og eftir nokkurra ára framhaldsnám
á Norðurlöndum var hann settur
prófessor 1948 og skipaður tveimur
árum síðar. Hafði þá lagadeild Há-
skóla Islands og Háskólanum öllum
bæst starfsmaður sem átti eftir að
lyfta umhverfi sínu og flytja því
ferskan blæ eftirstríðsáranna.
Þegar það spurðist að þáverandi
rektor, hinn merki sagnfræðingur
Þorkell Jóhannesson myndi ekki
gefa kost á sér til endurkjörs vorið
1960 vakti ég máls á Ármanni
Snævarr sem fýsilegu rektorsefni.
„Alltof ungur!“ var sama svarið. Á
þeim árum þóttu ekki aðrir hæfir
til rektorsstarfa en vel rosknir menn,
og var rektorskjör einatt sem kóróna
að afloknu alllöngu starfi. Ármann
var þá ekki „nema“ fertugur. En ég
nefndi þetta við Alexander Jóhann-
esson, sem þá var hættur störfum,
og hann sagði strax: Hann er rétti
maðurinn! Við vorum nokkrir sem
bundumst samtökum um kjörið,
þeirra á meðal prófessorarnir Leifur
Ásgeirsson, Þorbjörn heitinn Sigur-
geirsson og Hreinn Benediktsson.
Við drógum okkur i hlé er fréttist
að Þorkell Jóhannesson gæfi kost á
sér til endurkjörs, og var hann kjör-
inn, en svo sorglega vildi til að hann
veiktist uni haustið og lést í október-
lok, öllum harmdauði. Höfðu þá tveir
rektorar látist í starfi, hann og próf.
Haraldur Níelsson (1928). Nítján
dögum síðar, 19. nóvember 1960,
var Ármann Snævarr kjörinn rektor
Háskóla íslands fyrsta sinni, en hann
var rektor í þrjú kjörtímabil, til
hausts 1969.
Nú voru með nokkrum hætti orð-
in kynslóðaskipti í Háskólanum.
Meðal „ungu mannanna“ voru að
vísu noþkrir hinna eldri, svo sem
Leifur Ásgeirsson og Þorbjörn Sig-
urgeirsson, en nýir tímar voru komn-
ir. Þeir mörkuðust af miklum al-
þjóðlegum samskiptum háskóla og
auknum möguleikum til framhalds-
náms og rannsókna við þær efna-
hagsaðstæður sem ríktu í álfunni
allt fram til olíukreppunnar. Um
margt mótaðist þetta skeið Háskól-
ans af framsókn raunvísindanna,
sem fram að þessu höfðu verið hálf-
gerð hornreka, m.a. vegna þröngs
ijárhags. Sótt var á brattann í öllum
akademískum efnum, jafnt um ein-
dregnari rannsóknastefnu sem og
um ftjálslegri afstöðu til stúden-
tanna, er tóku nú sem óðast virkari
þátt í stjórnun og mótunarstarfi. (Og
er það sjálfsagt skýringin á því að
neikvæð áhrif stúdentauppreisnanna
bárust ekki að neinu ráði til ís-
Iands.) Ármann Snævarr háskóia-
rektor var boðberi þessara nýju tíma,
jafnt innan veggja Háskóla íslands
sem utan þeirra, einnig um hlutverk
Háskólans í íslensku þjóðlífi. í þessu
var fólgin farsæld starfs hans fyrir
Háskólann og þjóðfélagið.
Hér er þess enginn kostur að rekja
hinn farsæla feril Ármanns Snæv-
arrs sem háskólarektors, starfa hans
að málefnum fræða og kennslu,
nemenda og kennara, stofnana og
fyrirtækja Háskólans, bygginga-
mála og skipulags. En það er ekki
sagt til hnjóðs fyrri rektorum, sem
bjuggu við allt önnur skilyrði og við-
horf, þótt því sé hér haldið fram,
að um margt hófst nýtt skeið í sögu
Háskóla Islands er Ármann Snævarr
hafði verið kosinn rektor.
Hin glæsta hálfrar aldar afmælis-
hátíð í október 1961 vakti þjóðarat-
hygli og brýndi háskólamenn til þess
að sækja fram á alþjóðlegum velli.
Fulltrúar erlendra háskóla hvað-
anæva að, íklæddir sínum marglitu
rektorsskikkjurn, settu litríkan blæ
á hátíðisdagana og minntu á að
Háskóli íslands er ekki einvörðungu
íslensk stofnun, sem hann er, heldur
einnig hluti hins alþjóðlega aka-
demíska heims, sem á rætur allt
aftur í evrópskar miðaldir. — Og
afmælið vakti endurhljóm í þjóð-
félaginu um nauðsyn eflingar
vísinda. Sterkast hljómaði lóðagjöf
Reykjavíkurborgar til Háskólans
undir forystu Geirs Hallgrímssonar,
sem varð gi-undvöllur allrar útþenslu
Háskólans á næstu árum (en það
var Knud Zimsen borgarstjóri sem
valdi háskólabyggingunni stað í önd-
verðu). Bandaríkjastjórn gaf stofnfé
til byggingar Raunvísindastofnunar
Háskólans, sem var stærsta skrefið
til eflingar náttúruvísinda og ann-
arra raunvísinda allt frá stofnun
Atvinnudeildarinnar (sem illu heilli
hafði orðið að flytja af háskólasvæð-
inu vegna lóðaskorts fyrri ára).
Margs annars bæri að geta er varð-
ar viðbrögð hins íslenska þjóðfélags
við nýjum viðhorfum, en rúmast
ekki hér. Landsbanki Islands stofn-
aði kennslustól í hagfræði við Há-
skóla íslands til tíu ára á 75 ára
afmæli sínu í júlí 1961 og seðla-
bankalögin nýju frá 24. mars 1961
gerðu ráð fyrir rausnarlegu árlegu
framlagi af tekjum Seðlabankans til
hins nýstofnaða Vísindasjóðs, sem
allt til þessa dags er hin mesta lyfti-
stöng rannsókna á öllum sviðum.
Nú er ég auðvitað kominn út fyrir
hið eiginlega svið Háskólans, þar
sem það voru þingmenn, með Gylfa
Þ. Gíslason menntamálaráðherra í
broddi fylkingar, sem hér voru að
verki. En þessi dæmi sýna hver við-
horfin voru í þjóðfélaginu og Háskól-
anum, undir forystu rektors, á þess-
um árum.
Það var gæfa Háskólans að Ár-
mann Snævarr, sem síðar varð
margfaldur héiðursdoktor í lögum,
valdist til forystu á þessum nýstár-
legu tímum. Það kvað við nýjan tón
í ræðum hans á háskólahátíðum,
sagði mér fólk úti í bæ (þeim var
þá útvarpað) og hann örvaði unga
menn til dáða. Það tel ég ekki síst
til gildis Ármanni sem háskólarektor
hve annt honum var urn að greiða
götu þeirra sem voru fúsir til átaka
í heimi fræða og háskólalífs. Er ég
meðal þeirra ög honum þakklátur
fyrir það traust sem hann sýndi mér
á þeim árum og trygga vináttu við
okkur Inger heitna. Þegar saga
Háskólans verður rituð í framhaldi
ágætrar bókar Guðna Jónssonar
prófessors, hygg ég að Ármanns
Snævarrs verði þar getið sem hins
mesta framfaramanns þessa örlag-
aríka skeiðs í sögu Háskóla íslands.
Fjarlægðin gerir ekki aðeins fjöllin
blá, heldur sjá menn þá tindana í
víðara samhengi stærra hverfis. Og
þótt ég hafi enga fúllmakt þar til,
er ég viss um að allir háskólamenn
íslenskir óska þess að prófessor Ár-
mann Snævarr megi enn njóta virkra
og frjórra ára við fræðastörf sín og
holla lífsnautn, en það tvennt hefur
ætíð farið saman í lífi hans. Við
stöndum öll í þakkarskuld við hann
fyrir forystu, og ekki síður fyrir
drengskap, hina æðstu dyggð
íslenskra kvenna og karla.
Eldmýri,
Þórir Kr. Þórðarson
í eftirmælum um séra Tómas
Sæmundsson árið 1841 sagði Jónas
Hallgrímsson, að hann hefði verið
allra manna einlægastur og ástúð-
legastur vinum sínum, vilji hans til
góðra verka ævinlega samur og
jafn, hreinn og ákafur og einbeitt-
ur. Það eru einmitt slíkar einkunn-
ir, sem leita á hugann, þegar Ár-
mann Snævarr er annar vegar, og
eru þær þó einungis brot af þeim
atriðum, sem þyrfti til að fylla
mynd hins hugljúfa manns. Þær eru
hins vegar settar hér á oddinn
vegna þess, að í hugum okkar Ingu
Ástu og sjálfsagt ótalmargra ann-
arra hefur Ármann Snævarr öðru
fremur gert heiminn elskulegri en
ella, tilveruna bjartari og betri.
Ármann Snævarr á að baki sér
langan og merkan feril bæði lær-
dóms og athafna. Þá sögu segir
enginn í fáum orðum og sízt af öllu
í stuttri kveðju. Verka hans mun
lengi og víða sjá stað, hvort sem er
á sviði kennslu og stjórnunar í
Háskóla íslands, dómsýslu í Hæsta-
rétti eða ritstarfa af margvísiegum
toga. Margur hefði orðið fullsæmd-
ur af dagsverki, sem þó væri ekki
nema lítill hluti af því starfi sem
liggur eftir Ármann Snævarr sjö-
tugan. Hitt er þó meira um vert,
að verk hans öll bera þess glögg
merki, að hann hefur gengið að
þeim með þeim hreina og ákafa og
einbeitta vilja, sem Jónas taldi svo
ótvíræða lyndiseinkunn hjá vini
sínum Tómasi Sæmundssyni. Þess
vegna eru það til dæmis einna skýr-
ust einkenni á lagaverki Ármanns
Snævarrs, að þar situr í fyrirrúmi
skarpskyggni, víðsýni og vilji til
umbóta.
Ég minnist þess ekki lengur,
hvenær ég kynntist Ármanni Snæv-
arr, enda er það aðall hins góða,
að það þekkir ekki upphaf sitt. Það
skiptir í rauninni engu hver hafa
verið mörk hins einbeitta læriföður
og elskulega vinar Þau mörk verða
að því skapi ógleggri, sem það er
skýrara í hugskoti konu minnar,
að Ármann hafi ávallt verið til stað-
ar sem ljúfur og leiðbeinandi faðir
barna sinna og traustur vinur vina
þeirra — og þar með lýsandi minn-
ingarmark úr barnæsku. Við Inga
Ásta sendum þeim samvöldu hjón-
um Ármanni og Valborgu og fjöl-
skyldunni allri heillakveðjur á heið-
ursdegi. Við þökkum fyrst og síðast
fyrir ástúð, gleði og hlýju — þær
eðlislægu eigindir, sem eru hvort-
tveggja í senn ómetanlegar og
ógleymanlegar í fari Ármanns
Snævarrs.
Pétur Kr. Hafstein
★
I tilefni þess að prófessor Ármann
Snævarr, fyrrverandi háskólarektor
og hæstaréttardómari verður sjötug-
ur 18. september nk., hafa nokkrir
nemendur hans og vinir ákveðið-að
efna til afmælisrits honum til heið-
urs. í ritnefnd eru Guðrún Erlends^
dóttir hæstaréttardómari, sem er
formaður, Benedikt Blöndal hæsta-
réttardómari, Drífa Pálsdóttir deild-
arstjóri og dr. Gunnar G. Schram.
Ritstjóri er Helgi Sigurðsson hdk
Útgefandi ritsins er Sögufélag. í
bókinni verða 18 ritgerðir um lög-
fræðileg efni eftir innlenda og er-
ienda fræðimenn. Þeir sem vilja
heiðra prófessor Ármann Snævarr í
tilefni sjötugsafmælis hans með því
að gerast áskrifendur að ritinu, fá
nöfn sín í heillaóskaskrá — tabula
gratulatoria — Fyrirhugað er að
ljúka áskrifendasöfnun fyrir 10.
október nk. Þeir sem hafa áhuga á
að gerast áskrifendur eru vinsamleg-
ast beðnir um að snúa sér til Sögufé-
lags, Garðastræti 13B, sími 14620
milli kl. 13-17.

Haustönn 1989
ISLENSKA
Málfræði, stafsetning
DANSKA
1.-4. fl.
NORSKA
1.-4. fl.
SÆNSKA
1.-4. fl.
ENSKA
1.-5. fl.
ÞÝSKA
1.-4. fl.
FRANSKA
1.-4. fl.
ISLENSKA
fyrir útlendinga
ITALSKA
1.-4. fl.
ÍTALSKAR
BÓKMENNTIR
SPÆNSKA
1.-4. fl.
LATINA HOLLENSKA HEBRESKA
RÚSSNESKA GRÍSKA PORTÚGALSKA
TÉKKNESKA KÍNVERSKA
STÆRÐFRÆÐI
VELRITUN
BOKFÆRSLA
FATASAUMUR BÓKBAND
SKRAUTSKRIFT LEÐURSMÍÐI
POSTULÍNSMÁLUN HLUTATEIKNING
MYNDBANDAGERÐ (vídeó)
DANSKA, NORSKA, SÆNSKA, fyrir börn 7-10
ára til að viðhalda kunnáttu þeirra barna sem
kunna eitthvað fyrir í málunum.
í almenrium flokkum verður kennt einu sinni eða
tvisvar í viku, ýmist 2, 3 eða 4 kennslustundir í
senn í 11 vikur.
Kennsla fer fram í MIÐBÆJARSKÓLA,
LAUGALÆKJARSKÓLA, GERÐUBERGI, og
ÁRBÆJARSKÓLA.
Kennslugjald fer eftir stundafjölda og greiðist við
innritun.
Kennsla hefst í byrjun október.
INNRITUN fer fra, 20. og 21. september kl. 17-20
í MIÐBÆJARSKÓI A. Fríkirkiuveai 1.
pl$iripwwMȒt>
Metsölublad á hvevjum degi!