Morgunblaðið - 18.11.1989, Qupperneq 12

Morgunblaðið - 18.11.1989, Qupperneq 12
12 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARD^GUR 18. NQVEMBEfi 19^9 Líflbeltin tvö og umhverfísmál eftir Sveinbjörn Dngfínnsson í Morgunblaðinu 11. nóvember sl. kom fram sjónarmið tveggja stjórnmálamanna um stjórn og skipan umhverfismála. Olafur G. Einarsson alþingismaður segir í við- tali, að sjálfstæðismenn óttist, að með umhverfisráðuneyti muni ríkis- báknið enn þenjst út og „ekki væri heldur eðlilegt að þau ráðuneyti sem hingað til hefur haft umhverfis- málaflokka á sinni könnu yrðu losuð undan ábyrgð sem þau ættu áfram að hafa.“ Sjónarmið Ólafs um dreifingu ábyrgðar eru í samræmi við þá meginstefnu, sem nú er að komast á um heim allan í umhverfismálum og byggist á tillögum nefndar, sem starfaði á vegum Sameinuðu þjóð- anna undir forsæti Gros Harlems Brundtlands. í áliti nefndarinnar kemur fram, að ekki sé góð reynsla af þeirri tilhögun sem gilt hefur við stjóm umhverfismála frá því fyrst var fárið að stjórna þeim úr um- hverfisráðuneytum upp úr 1970. Umhverfisráðuneytin hafi þá tekið við afleiðingum af ákvörðunum og háttsemi annarra og reynt að bæta úr umhverfistjóni sem hafi orðið. Það fyrirkomulag telur nefndin að hafi ekki gefist nógu vel. Nefndarálitið mælir með að allír þeir Verði gerðir meðvitaðir um ábyrgð sína sem með gerðum sínum eða aðgerðarleysi geta haft áhrif á umhverfið og valdið umhverfistjóni, hvort sem um er að ræða stjórn- völd, stofnanir eða einstaklinga. A þann hátt verði þess allstaðar gætt við framleiðslu og nýtingu auðlinda, að ekki sé gengið á þær, og jafn- framt stefnt að aukningu þeirra. Viðar Gunnarsson bassasöngvari. V estmannaeyjar: í einkaviðtali sem þýski jafnaðar- maðurinn og stjórnmálamaðurinn Oskar Lafontaine átti við Alþýðu- blaðið laugardaginn 2. september sl., segir m.a.: „Hann sagði t.a.m. að það gengi ekki að umhverfismál- um verði steypt í eitt ráðuneyti og þar væri unnið að þeim meðan önn- ur ráðuneyti héldu óbreyttri stefnu. Leggja þyrfti áherslu á að allir væru jafn ábyrgir." Á fjárlögum Noregs árið 1989 er veitt 6.348,4 m kr. til umhverfis- mála. í grein sem Jón Sigurðsson, iðn- aðar- og viðskiptaráðherra, skrifar í sama blað, koma fram gagnstæð sjónarmið við þau sem Ólafur kynn- ir, þar sem hann segir: „Tillögur Sjálfstæðisflbkksins um samræmda yfirstjórn umhverfismála, sem falin væru einu núverandi ráðuneyti, en dreifða ábyrgð á framkvæmdinni, eru gallaðar að því leyti, að almenn- ingur veit þá ekki hvert hann á að snúa sér með umhverfiserindi." Lífbeltin tvö Kristján heitinn Eldjárn, fyrrver- andi forseti, mun hafa verið fyrstur manna til að nefna auðlindir okkar á landi og í sjó lífbeltin tvö. Það gerði hann í snjöllu nýársávarpi 1972, þar sem hann sagði m.a.: „bersýnilegt er að fyrr en varir verður það talin ein af frumskyldum allra þjóða að taka virkan þátt i að friða, rækta og vernda land og sjó, vernda náttúruna um leið og þær nytja hana og lifa á henni.“ Síðar segir: „Það má með sanni tala um lífbeltin tvö, grónu ræmuna eða beltið upp frá ströndinni og sjó- ræmuna með ströndum fram ...“ Enn segir, „sumir óttast að hug- myndir um gróðurvernd séu hættu- Selma Guðmundsdóttir píanóleik- ari. Tónleikar á morgun VIÐAR Gunnarsson bassasöngvari og Selma Guðmundsdóttir pianó- leikari halda tónleika í Vestmannaeyjum á morgun, sunnudaginn 19. nóvember. Tónleikarnir verða í Félagsheimilinu við Heiðarveg og hegast klukkan 17. Á efnisskránni verða íslensk ein- söngslög eftir Árna Thorsteinsson, Sigvalda Kaldalóns, Eyþór Stefáns- son, Karl 0. Runólfsson og aríur úr óperum eftir W.A. Mozart, G. Verdi og G. Rossini. Viðar Gunnarsson stundaði söngnám við Söngskólann í Reykjavík frá 1978-81 þar sem Garðar Cortes var aðalkennari hans. Að loknu 8. stigs prófí frá skólan- um var Viðar við framhaldsnám hjá Dr. Folke og Gunvor Sallström í Stokkhólmi. Viðar hefur sótt námskeið hjá Erik Werba, hjá Helene Karusso og Kostas Paskalis. Viðar hefur haldið sjálfstæða tónleika bæði í Svíþjóð sem hér á landi og auk þess hefur hann sungið ýmis óperuhlutverk hjá íslensku óperunni og Þjóðleikhúsinu. í næsta mánuði fer Viðar til Vínarborgar til þess að syngja við Kammeróperuna og mun hann syngja hlutverk Sarastros í Töfra- flautunni eftir W.A. Mozart. Selma Guðmundsdóttir lauk ein- leikaraprófi frá Tónlistarskólanum i Reykjavík þar sem aðalkennari hennar var Árni Kristjánsson. Hún stundaði framhaldsnám hjá Hans Leygraf, fyrst við Mozarteum í Salz- burg, síðan við Staatliche Hochsc- hule fúr Musik und Theater í Hanno- ver. Selma hefur sótt námskeið í píanóleik, m.a. hjá Frantisek Rauch í Prag og Pierre Sancan í Nice. Fyrstu opinberu tónleikar Selmu voru hjá Tónlistarfélaginu í Reykjavík 1977. Síðan hefur hún margsinnis kom- ið fram sem einleikari og í samleik, bæði á íslandi, í Svíþjóð og í Banda- ríkjunum. legar fornum atvinnuvegum," en ....þau ráð er hægt að finna með nútímaþekkingu og tækni og raun- ar blasir alls staðar þetta sama við, að samræma nýtingu og vernd. (Leturbr. mín Sv.D). Um þetta ættu allir að geta verið sammála." Hér kynnir Kristján Eldjárn sömu sjónarmið og eru meginstefnumið í skýrslu Brundtland-nefndarinnar 15 áium síðar. Ráðherrann segir í grein sinni. „ísland er girt tveimur lífbeltum, sjónum og gróðurlendinu. Við þurf- um að gæta að þeim báðum." Hann nefnir ekki, hvernig við skulum gæta lífbeltisins í sjónum, en nefnir sitt hvað varðandi lífbeltið á landi og segir. „Afskipti stjórnvalda af búskaparháttum í landinfu verða að breytast í þá átt að hlífa landinu við ofbeit. Þetta er hægt að gera með ýmsu móti, en stöðvun lausa- göngu búijár er mikilvægasta skrefið. Einnig á þessu sviði þarf að leita leiða að málamiðlunum sem líklega verða samofnar úr efna- hagslegri hvatningu og beinum til- skipunum." Stjórnvöld hafa þegar um fjölda ára haft afskipti af búskaparháttum til þess að hlífa landinu við ofbeit. Beitartími á afréttum hefur verið styttur og er stjórnað eftir ástandi gróðurs. Bændur hafa með sára- fáum undantekningum, löngu sætt sig við árlegar tillögur Landgræðslu ríkisins og gróðurverndarnefnda í þeim efnum. Upprekstri er hætt á nokkra af- rétti og er næsta lítill á öðrum og í markmiðssetningum Land- græðsju, landbúnaðarráðuneytis og Skógræktar, sem nýlega hafa verið kynntar, er gert ráð fyrir að innan fárra ára linni beitarálagi með öllu á viðkvæmum afréttarlöndum. Vinna að þessum viðfangsefnum er komin vel á veg og felst m.a. í því að kanna hag og stöðu hvers bónda og greiða fyrir breyttum búháttum hjá þeim, sem þess þurfa með. Sauðfé hefur fækkað verulega á fáum árum. Það taldist um 891 þúsund árið 1978 en telst í dag 587 þúsund. Þannig var það 51,8% fleira fyrir um áratug. Auk hins almenna samdráttar sem unnið er að til að laga búvöru- framleiðsluna að innanlandsmark- aði, er unnið að sérstökum samn- ingum við bændur sem vilja minnka eða láta af sauðijárframleiðslu á gróðurfarslega veikum svæðum samkvæmt mati Landgræðslu ríkis- ins. í þeim tilvikum eru greiddar hærri bætur en ella og flokkast þá væntanlega undir þá leið sem ráð- herra nefnir „málamiðlun samofna efnahagslegri hvatningu." Á skömmum tíma hefur sauðfé fækkað samkvæmt slíkum samn- ingum um nær 7 þúsund ijár. Unn- ið er áfram að samningum á þessu sviði. Þeim áfanga hefur verið náð að mati gróðumýtingardeildar Rarinsóknarstofnunar landbúnaðar- ins að fjöldi sauðfjár er ekki meiri en það sem gróðursvæði landsins þola með því að beita gróðurlendi í góðu ástandi og með annarri beit- arstjórn sem aðstæður kunna að krefjast. Lausaganga Fallist er á með ráðherranum, að stöðvun lausagöngu búfjár mundi færa margt til betri vegar og hefði hún mátt vera komin til framkvæmda á fleiri svæðum lands- . ins en þegar er. Mörg sveitarfélög hafa þó notað sér heimildir í lögum til að banna lausagöngu búfjár í þéttbýli og banna lausagöngu hrossa í sveitum lands. Aðrar heim- ildir hafa ekki verið í lögum til þess að þanna lausagöngu búijár. Á síðasta Alþingi leitaði land- Sveinbjörn Dagfinnsson „Nýting lífbeltisins á landi hlýtur að eiga að lúta sömu meginreglum og nýting lífbeltisins í sjó, þ.e. að atvinnuveg- urinn og stofnanir hans hafi stjórnsýslulegt for- ræði á nýtingu jarðvegs og gróðurs, en um leið ábyrgð á verndun auð- lindarinnar." búnaðarráðherra eftir auknum heimildum í þessu skyni. Alþingi samþykkti að breyta búfjárræktar- lögum þannig að sveitarstjórnum er nú heimilt að banna lausagöngu allra búijártegunda, en áður tak- markaðist slík heimild við hross. Landbúnaðarráðherra lagði einnig fram frumvarp til laga um vörslu- skyldu búfjáreigenda á Reykjanesi á skepnum sínum og hefði það frumvarp, ef að lögum hefði orðið, tekið fyrir lausagöngu á þeim við- kvæmu gróðurlendum, sem eru víða á Reykjanesi. Frumvaip þetta fékkst ekki samþykkt á síðasta Alþingi. Á vegum landbúnaðarráðuneyt- isins hefur starfað nefnd til að leita leiða í því skyni að draga úr lausa- göngu búljár á alfaraleiðum, skipuð fulltrúum Landgræðslu ríkisins, Vegagerðar ríkisins, Umferðarráðs og fulltrúm bændasamtakanna. Nefndin mun skila lokatillögum sínum næstu daga, sem horfa til mikilla bóta, bæði í þágu gróður- verndar og umferðaröryggis, kom- ist þær í framkvæmd. Beinar tilskipanir Beinar tilskipanir er önnur þeirra leiða sem ráðherra nefnir í grein sinni sem leiða til þess að takmarka ofbeit. Þeir sem farið hafa með framkvæmd þessara mála, hafa til þessa leitað allra annarra leiða við beitarstjórnun og takmörkum á beitarálagi frekar, en að beita til- skipunum. Dæmi eiu um að þeim hafi verið beitt, en oftast með tak- mörkuðum árangri. Næsta erfitt er að fylgja eftir tilskipunum af þessum toga, ef menn tregðast við að hlíta þeim. LÖgreglu og hundum hefur ekki verið beitt. Fræðsla Ráðherrann nefnir ekki í grein sinni leiðina, sem best hefur gefist til þessa, en það er fræðsla. Á vegum stofnana landbúnaðar- ins, Landgræðslu ríkisins, Rann- sóknarstofnunar landbúnaðarins Skógræktar ríkisins, auk ráðuneytis og félagssamtaka bænda, hefur verið unnið mikið fræðslustarf. Iiundruð funda, ef ekki enn fleiri, hafa verið haldnir um allt land með bændum, þar sem landnýting og gróðurvernd' hafa verið viðfangs- efni. Saminn hefur verið fjöldi rita og upplýsingabæklinga, sem dreift hefur verið meðal bænda. Kennsla í landnýtingu og um- hverfisfræðum hefur verið stórauk- in við bændaskólann að Hólum og á Hvanneyri og sérstakt kennslurit samið á því sviði. Ný námsbraut, umhverfisbraut, var sett á laggirnar á síðasta ári við Garðyrkjuskólann á Reykjum, þar sem kennsla er m.a. í landnýtingar- og skógræktar- fræðum. Starfsmenn gróðurvernd- arstofnananna eru þar meðal kenn- ara. Á aðalfundi Landverndar 10. nóvember sl. mætti meðal annarra ráðuneytisstjóri umhverfisráðu- neytisins norska, Oddmund Gra- ham. Fram kom hjá honum, "að mikil áhersla væri lögð á fræðslu. Gildi hennar taldi Graham það mik- ið, að kæmist fullnægjandi fræðsla til allra og þeir tileinkuðu sér hana, þyrfti tæpast umhverfisráðuneyti. Bændur og aðrir landeigendur eiga og hafa forræði á því landi, sem gróðurverndaraðgerðir beinast að. Þeir eru því þýðingarmestu aðil- ar þjóðarinnar sem framheijar í gróðurverndarstarfi. Með auknum skilningi og fræðslu um meðferð gróðurs og jarðvegs, hafa flestir bændur skipað sér þar í sveit. Þeir sem teljast þar ekki enn, finna og skilja að þeir gera landinu, stétt sinni og atvinnuvegi best með því að hlíta ráðum og reglum, sem gróðurverndarstofnanir landbúnað- arins kynna sbr. ályktun aðalfundar Stéttarsambands bænda 1987. „Fundurinn skorar á alla bændur, að sýna þessum málum, þ.e. gróður- verndarmálum, fullan skilning og mæta með velvilja og skilningi sjón- armiðum þeirra, sem af einlægni vilja stuðla að hóflegri nýtingu gróðurs og verndun náttúru.“ Það tekur tíma að breyta alda- gömlum venjum þjóðar án átaka og yrði vart talinn góður kostur að valda illdeilum og ófriði meðal manna fyrir það að friða land. Landgræðsla ríkisins hefur í gróð- urverndar- og uppgræðslustarfi sínu náð góðum árangri og miklir áfangar eru í sjónmáli. Mjög hefur hjálpað í þessu starfi að stofnunin hefur sterk tengsl við landbúnaðinn og bændur landsins almennt. Þann trúnað væri óráð að ijúfa nú. Dreifing ábyrgðar Ráðherrann bendir á tvö dæmi þess að í hans ráðuneyti sé unnið að umhverfismálum. Söfnun áldósa og mengunarvörnum við álbræðslu. Ráðherrann segir: „Það er auðvitað skilyrði fyrir því að ráðist verði í aukna álbræðslu að mengunarvarn- ir verði viðunandi." Af orðum ráðherra er ljóst að hann ætlar sér og ráðuneyti iðnaðar að gæta þess við samninga um ál- verksmiðju eða aðrar verksmiðjur að mengunarvarnir og tæknilegur búnaður þeirra vegna sé fullnægj- andi og á þann hátt fara með um- hverfismál að þessu leyti. Lítið hefur farið fyrir hugmynd- um um að nýtingu auðlinda sjávar skuli stjórnað úr umhverfisráðu- neyti en.góð samstaða er um að ráðuneyti atvinnuvegarins annist það hlutverk með þeim stofnunum sem á vegum þess starfa, sem er rökrétt. Hins vegar koma þau sjónarmið fram hjá ýmsum að nýtingu auð- linda landsins skuli stjórnað úr umhverfisráðuneyti, m.a. kemur það sjónarmið fram í grein ráð-_ herrans þar sem segir að gróður- vernd og landgræðsla eigi auðvitað að vera í umhverfisi'áðuneyti. Nýting lífbeltisins á landi hlýtur að eiga að lúta sömu meginreglum og nýting lífbeltisins í sjó, þ.e. að atvinnuvegurinn og stofnanir hans hafi stjórnsýslulegt forræði á nýt- ingu jarðvegs og gróðurs, en um leið ábyrgð á verndun auðlindarinn- ar. Slíkt er í samræmi við stefnu- mótun um dreifingu ábyrgðar. Sú mikla umræða, sem staðið hefur um nýtingu auðlinda á landi og sjó, sýnir að nánast ríkir þjóðar- sátt um að gæta að gróðri jarðar og lífríki sjávar í öllu sem við ger- um, eins og ráðherrann hvetur til. Samt þarf alltaf að gæta þess að ekki sé út af brugðið og þeim sem er trúað fyrir meðferð auðlinda getur líka verið styrkur að því að svo_ sé gert. Á sviði eftirlits og fræðslu um meðferð auðlinda okkar gæti um- hverfisráðuneyti, sem kapp er lagt á að stofna, unnið þarft starf. Höfundur er ráðuneytisstjórí í landbúnaðarráðuneytinu.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.