Morgunblaðið - 19.11.1989, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1989
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. NÓVJ^MBER 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla': Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Olíukaup frá
Sovétríkjunum
Samningar þeir, sem nú hafa
verið gerðir um olíukaup
frá Sovétríkjunum, eiga að
verða hinir síðustu af þessu
tagi. Það er löngu orðið tíma-
bært að veita frelsi til olíu-
kaupa hvaðan sem það hentar
hveiju sinni. Núverandi fyrir-
komulag á olíukaupum er for-
tíðarfyrirbæri. Það er óskiljan-
legt með öllu, að olíufélögin
þtjú hafi ekki þann metnað að
krefjast þess, að þessi viðskipti
verði gefin fijáls eins og önnur
viðskipti.
Olíukaupin frá Sovétríkjun-
um hafa í áratugi verið rök-
studd með því, að þau væru
nauðsynleg til þess að tryggja
sölu á íslenzkum sjávarafurð-
um þangað. Þar skiptir mestu
frystur fiskur og saltsíld. Ekki
skal dregið í efa, að í eina tíð
hafi markaðurinn í Sovétríkj-
unum haft þýðingu fyrir út-
flutning á frystum fiski. Nú er
hins vegar slegizt um þann fisk,
sem á land kemur. Það er
barizt hart um það, hvort hann
skuli unninn í frystihúsum hér
eða fluttur út ferskur. Það er
af og frá, að útflutningur á
frystum fiski til Sovétríkjanna
hafi sömu þýðingu og áður eða
réttlæti úrelt skipulag á olíu-
kaupum.
Um saltsíldina er annað að
segja. Síldarneyzla hefur
dregizt svo mikið saman, að
markaðir eru mjög takmarkað-
ir eins og á stendur. Hins veg-
ar er það óþolandi aðstaða fyr-
ir okkur, að bíða í spennu á
hveiju einasta hausti eftir því,
hvort Sovétmönnum þóknast
að kaupa af okkur síld. Margt
bendir til þess, að aðstæður þar
séu að breytast. Sovétmenn
vilja vafalaust kaupa af okkur
saltsíld, en efnahagur þjóðar-
innar er svo þröngur, að þeir
hafa bersýnilega ekki gjaldeyri
til þess. Þess vegna hljóta
síldarsaltendur að leita nýrra
leiða til þess að selja saltsíld
og gera átak í því að kynna
þessa matvöru og vinna henni
markað annars staðar.
Viðskipti okkar við Sovétrík-
in hafa hingað til farið fram á
pólitískum forsendum. Sovét-
menn hafa talið sér henta að
tryggja ákveðin áhrif hér með
olíusölu hingað og kaupum á
sjávarafurðum héðan. Þeir aðil-
ar, sem ha/a annast þessi við-
skipti af íslands hálfu, bæði
embættismenn og söluaðilar,
hafa talið sér henta að nýta
þennan pólitíska áhuga Sovét-
manna á íslandi. Nú eru við-
horfin að breytast í Sovétríkj-
unum. Þau eiga að breytast hér
líka.
Bezt fer á því, að viðskipti
þessara þjóða fari fram á fijáls-
um og eðlilegum viðskipta-
grundvelli. Þótt við hættum að
beina meirihluta olíukaupa
okkar til Sovétmariha með sér-
stökum samningum munum við
vafalaust kaupa eitthvað af
olíuvörum frá þeim áfram, t.d.
svartolíu, vegna gæða. Þeir
munu vafalaust hafa áhuga á
að kaupa sjávarafurðir frá okk-
ur eftir því, sem efni þeirra
leyfa. En núverandi viðskipta-
háttum verður að linna og þá
einokun í olíuviðskiptum, sem
byggð hefur verið upp í sam-
starfi olíufélaganna, nokkurra
embættismanna og vinstri
sinnaðra stjórnmálamanna og
sölusamtaka í sjávarútvegi,
verður að ijúfa.
Það voru meiri háttar mistök
hjá núverandi ríkisstjórn að
undirrita samning um olíukaup
við Sovétmenn á dögunum.
Þann samning hefði ekki átt
að gera heldur nota tilefnið nú
til breytinga. Undirrituðum
samningl verður ekki breytt en
olíufélögin eiga nú þegar að
hefjast handa um undirbúning
þess að taka upp fijálsa við-
skiptahætti á ný. Þau þurfa
áreiðanlega tíma til þess að
læra slíka viðskiptahætti á ný.
Það eru vafalaust ekki margir
starfsmenn í þjónustu þessara
félaga nú, sem muna þá tíma,
þegar olíuvörur voru keyptar
með eðlilegum hætti frá öðrum
löndum.
Þegar ég las
• Furstann eft-
ir Machiavelli, fannst
mér þessar athuga-
semdir eiga mest er-
indi við íslenzka ráða-
menn:
Aðalundirstöður hvers ríkis,
hvort sem það er nýtt, gamalt eða
hvort tveggja, er að hafa góð lög
og góðan her. 0g þar sem góð lög
fá ekki staðizt nema ríkið eigi sér
góðan her, þá fer það saman, að
ef það hefur góðan her hlýtur það
að eiga sér góð lög.
Ég held unnt sé að fullyrða að
við höfum afsannað þessa kenn-
ingu, en þá höfum við einnig sann-
að aðra mikilvæga fullyrðingu
Machiavellis: Það er alltaf þannig,
að sá, sem er ekki vinur mælist tií
hlutleysis, en sá, sem er vinur,
mælist til hernaðaraðstoðar. Furst-
ar, sem geta ekki gert upp hug sinn,
fylgja venjulega hlutleysisstefnu til
að afstýra yfírvofandi hættu og það
fer venjulega illa fyrir þeim.
Það er engu líkara en Machia-
velli hafi skrifað þessi orð útúr okk-
ar eigin samtíð. Það fer ekki heldur
milli mála að þessi fullyrðing
Machiavellis er rétt: Bezta varnar-
virkið er því að baka sér ekki hatur
fólksins. Þótt einhver eigi sér virki,
en búi við hatur fólksins, mun það
ekki veita honum skjól. Þvíað það
mun aldrei skorta erlenda íhlutun,
ef fólkið gerir uppreisn... En ég
fordæmi hvern þann, sem byggir
virki, en lætur sig litlu varða, hvort
hann er hataður af fólkinu eða ekki.
Margir vinstri
menn verða harðari
hægri menn, þegar
þeir söðla um, en við
sem höfum fylgt
mannúðarstefnu
borgaralegs þjóðfé-
lags. Við erum þannig ekki endilega
þarfari eða hollari Furstanum en
þeir sem voru honum öndverðir í
upphafi. Það er því ástæða til að
staldra við þessi orð Machiavellis,
ekki sízt: Furstar, einkum nýkomn-
ir til valda, hafa reynt það, að
menn, sem í fyrstu sýndust tor-
tryggilegir, urðu síðar hollari og
þarfari en þeir, sem upphaflega
voru trúir vinir. Pandolfo Petrucci
fursti í Síenna, hafði við stjórn ríkis-
ins meiri stuðning af þeim sem
honum höfðu í fyrstu virzt grun-
samlegir... Fursti á aldrei erfitt
með að vinna fylgi þeirra sem í
upphafi voru honum óvinsamlegir,
ef þeir hafa þörf fyrir stuðning.
Og þeim er því mun nauðsynlegra
að þjóna honum af heilindum sem
þeim er brýnni þörf á að breyta
með verkum sínum því áliti, sem
furstinn hafði á þeim í fyrstu. Þann-
ig vinna þeir honum meira gagn
en hinir, sem telja sig svo örugga
í þjónustu hans, að þeir hirða ekki
um að leggja sig fram um að gæta
hagsmuna hans. _
En kannski er þetta þó athyglis-
verðasta setningin í Furstanum: Og
Furstinn getur ávallt komizt hjá
hatri, ef hann lætur í friði eignir
samborgara sinna. Menn eru fljót-
ari að gleyma dauða föður síns en
missi föðurarfsins.
Stalín sagði páfinn hefði
• engar hersveitir. En páfinn
svaraði, Mínar hersveitir eru á
himnum(!) Hann sagði þetta af full-
komnu öryggi og sannfærður um
styrk síns víðlenda ríkis.
Andlegir furstar einir, þ.e. kirkj-
unnar menn, geta stjórnað ríkjum
sínum án þess veija þau með vopn-
um og þegnum sínum án þess
stjórna þeim. Það er rangt að við
höfum ekki stjórnað íslenzka ríkinu
og varið það í aðra röndina með
vopnum. Vopn Atlantshafsbanda-
lagsins hafa verið okkar vopn. Við
höfum átt í útistöðum við einstök
ríki bandalagsins, en hagsmunir
okkar hafa ávallt verið hagsmunir
þess að lokum. Við höfum séð þetta
í þorskastríðum og landvinninga-
kröfum okkar á hafinu. Við höfum
ekki verið vopnlausir englar í þeirri
eldlínu, það er misskilningur. Það
er óskhyggja. Það ér blekking. ís-
land er ekki andlegt ríki. Þjóðfélag
okkar er eins veraldlegt og hvaða
ríki sem er. Við getum sagt, því
miður. Við getum sagt, Okkar ríki
er andlegt ríki. Það byggist á menn-
ingu einni saman. Andlegum verð-
mætum.
En er það svo?
Refurinn og Ijónið eru ekki síður
á sviðinu nú um stundir en þegar
höfundur Njálu horfði yfir sögusvið
sitt og annarra sturlunga.
M.
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVTKURBRÉF
Það er ÁKAFLEGA
erfitt að lýsa fyrir ungu
fólki þeim tilfinningum,
sem atburðimir í Aust-
ur-Evrópu og alveg sér-
staklega Austur-Þýzka-
landi vekja hjá miðaldra
og eldra fólki. Átökin á milli tveggja meg-
insjónarmiða um þjóðfélagsgerð og upp-
byggingu hafa farið fram á þessu svæði
í marga áratugi. Þau hafa allan þennan
tíma sézt í hnotskurn í Berlín, þessari
sögufrægu menningarborg í miðri Evrópu.
Austan járntjaldsins hefur staðið yfir
tilraun til þess að byggja upp nýja þjóð-
félagsgerð. Sú tilraun hefur átt sér marga
formælendur víða um lönd, líka hér á Is-
landi. Blóðsúthellingarnar í tengslum við
þessa tilraun hafa verið ótrúlegar. í Sov-
étríkjunum sjálfum hafa milljónir verið
drepnar í þágu hinnar sósíalísku bylting-
ar. Valdataka -Sovétríkjanna í Austur-
Evrópu eftir stríð hafði djúp áhrif á fólk
vestan járntjalds. Aðferðirnar, sem notað-
ar voru í Tékkóslóvakíu 1948 voru óhugn-
anlegar. Uppreisn verkamanna í Austur-
Berlín 17. júní 1953 var fyrsta merki þess,
að alþýða manna væri ekki tilbúin til að
fóma öllu í þágu byltingarinnar. Þremur
árum síðar blossuðu upp óeirðir í Poznan
í Póllandi og sama ár streymdu sovézkir
skriðdrekar inn í Búdapest og börðu niður
með hervaldi tilraun Ungveija til þess að
koma á lýðræðislegri stjórnarháttum. Ein-
um og hálfum áratug síðar vom merki
átakanna 1956 enn sjáanleg á húsum í
Búdapest.
Það vöknuðu ýmsar samvizkuspurning-
ar á Vesturlöndum á þessum ámm. Ung-
veijar sendu út neyðarkall og báðu um
hjálp Vesturlanda. Hún kom aldrei. Fóm
þeir af stað gegn ofurefli í þeirri trú, að
sú hjálp mundi koma? Hafði þeim verið
gefið í skyn, að hjálpin mundi berast?
Nú finnst fólki fáránlegt og nánast
óhugsandi, að hér á íslandi væri fólk, sem
héldi uppi vömum fyrir þessa tilrauna-
starfsemi í þágu sósíalismans. En stað-
reynd er, að áram og áratugum saman
endurspegluðust þessi alheimsátök í
stjórnmálabaráttunni hér á íslandi. Sósíal-
istar á Islandi hafa aðallega starfað saman
undir nafni þriggja stjórnmálaflokka,
Kommúnistaflokks Islands, Sameiningar-
flokks alþýðu — Sósíalistaflokksins og
Alþýðubandalagsins. í öllum meginatrið-
um hefur þetta verið sami flokkurinn.
Forystumenn og fylgismenn þessa sós-
íalíska flokks héldu uppi hörðum vörnum
fyrir þjóðfélagshætti austan járntjalds
ámm saman. Lýsingar Morgunblaðsins á
því, sem þar var að gerast gengu undir
nafninu „Moggalygi“. Sú „lygi“ hefur nú
verið staðfest í einu og öllu. Jafnvel eftir
að sovézkir skriðdrekar murkuðu lífið úr
verkamönnum á götum Austur-Berlínar á
þjóðhátíðardag okkar íslendinga 1953 og
eftir blóðbaðið í Búdapest 1956 héldu þess-
ir menn áfram að halda á lofti merki sós-
íalismans I Austur-Evrópu. Eftir þessa
atburði fór töluverður hópur íslendinga til
náms í þessum ríkjum. Þeir nutu fjárstuðn-
ings frá þeim stjómvöldum, sem höfðu
beitt skriðdrekunum á verkamenn og frels-
ishetjur. Nám þeirra var borgað úr vasa
þessa fólks. Sósíalistaflokkurinn hafði
milligöngu um þessar námsferðir. Hann
var eins konar umboðsskrifstofa fyrir há-
skólana austan járntjalds, sem hinir ungu
íslenzku og sósíalísku námsmenn sóttu
nárn til. Verkalýðsforingjar sósíalista fóm
reglulega sér til hvíldar og hressingar á
hressingarhæli fyrir austan tjald eftir að
starfsbræður þeirra höfðu verið drepnir á
götunum í Búdapest og Berlin. Sumir þess-
ara ungu námsmanna em nú i forystu
fyrir Alþýðubandalaginu. Bæði Hjörleifur
Guttormsson og Svavar Gestsson stunduðu
með þessum hætti nám austan járntjalds.
í Búdapest var ungur íslendingur við nám,
þegar uppreisnin varð haustið 1956, þ.e.
Hjalti Kristgeirsson.
í frægu útvarpsviðtali 1956 kom það
berlega í ljós, að Hjalti Kristgeirsson hafði
Laugardagur 18. nóvember
enga samúð með uppreisnarmönnunum á
götum Búdapest. Samúð hans var annars
staðar. En allir eiga rétt á að læra af
reynslunni. Hjalti Kristgeirsson skrifaði
merkar greinar hér ív Morgunblaðið sl.
sumar, þar sem hann lýsti m.a. endurreisn
frelsishetjanna frá 1956 og það fór ekkert
á milli mála við lestur þeirra, að skoðanir
hans eru aðrar í dag en þá.
Þess ber að geta, að þeir vom margir,
sem snera baki við Sósíalistaflokknum
eftir atburðina í Ungveijalandi 1956 en'
þeir vora líka margir, sem héldu áfram
að halda fram málstað byltingarinnar í
austri. Samskipti sósíalista á Islandi við
bræðraflokkana austan járntjalds héldu
áfram, eins og ekkert hefði í skorizt. Það
er meira að segja hægt að færa rök að
því, að í mörg ár eftir þessa atburði hafi
fjárstuðningur borizt frá Austur-Evrópu
til sósíalista á íslandi með ýmsum hætti.
Þegar Þjóðviljann vantaði nýja prentvél
komu bræðraflokkarnir til sögunnar. Og
útgáfustarfsemi sósíalista á Islandi stóð
með blóma í krafti margvíslegrar útgáfu,
sem prentuð var fyrir austan tjald áreiðan-
lega fyrir ótrúlega lágt verð en seld hér
á markaðsverði.
Það var í rauninni ekki fyrr en sovézku
skriðdrekarnir branuðu aftur um stræti í
Austur-Evrópu, að þessu sinni í Prag, að
sósíalistar á íslandi gáfust upp við að
halda uppi vörnum fýrir það, sem var að
gerast í sæluríkinu austan járntjalds. En
þrátt fyrir það héldu þeir samt vissum
tengslum við bræðraflokkana í austri eins
og m.a. mátti sjá á sérkennilegum sam-
skiptum Alþýðubandalagsins eftir að það
var orðið formlegur stjórnmálaflokkur
1968, við Kommúnistaflokkinn í Rúmeníu,
sem nú þykir argasta afturhald í allri aust-
urblokkinni.
Óneitanlega kemur það mönnum
spánskt fyrir sjónir nú, þegar þessir sömu
menn, þessir sömu talsmenn sósíalismans
á íslandi, sem hafa í áratugi kallað sannar
frásagnir af atburðunum í Austur-Evrópu
„Moggalygi" , koma nú hver á fætur öðr-
um fram í fjölmiðlum og fagna því, að það
þjóðskipulag er hrunið til granna, sem
þeir hafa barizt hatrammlega fyrir í ára-
tugi og hefur sú barátta m.a. átt dijúgan
þátt í að skipta íslenzku þjóðinni í tvær
stríðandi fylkingar. En vissulega eiga þess-
ir menn rétt á því að skipta um skoðun
og viðurkenna mistök sín. En gera þeir
það? Ekki er svo að sjá, á þeim lands-
fundi Alþýðubandalagsins, sem lýkur um
þessa helgi.
Þegar
Berlínar-
múrinn reis
BERLINARMUR-
inn fyllti mælinn.
Þegar hann reis
varð hann æsku
þeirra tíma gífurleg
hvatning til þess að
sameinast gegn þeirri þjóðfélagslegu til-
raun, sem stóð yfir fyrir austan múrinn.
Það voru margar pílagrímsferðir farnar
að þeim múr, ekki sízt af ungu fólki. En
það var líka furðulegt að fylgjast með
þeim, sem höfðu uppi tilburði til þess að
veija byggingu Berlínarmúrsins og þeir
vora ótrálega margir, líka hér á íslandi.
Þetta finnst fólki kannski ótrúlegt í dag
en er engu að síður staðreynd.
Berlínarmúrinn varð æsku þeirra tíma
hvatning til þess að' sameinast í harðri
baráttu gegn sósíalismanum. Á þeim tíma
átti hinn fijálsi heimur leiðtoga, sem hafði
hæfileika til að blása nýjum kynslóðum í
bijóst baráttuanda og vilja til þess að veija
frelsið og beijast fyrir frelsinu. Þessi leið-
togi var John F. Kennedy, þáverandi
Bandaríkjaforseti, sem flutti ógleymanlega
ræðu á svölum ráðhússins í Berlín. Þeir
dagar í Berlín voru ógleymanlegir þeim,
sem þar voru.
Berlínarmúrinn varð tákn þessarar bar-
áttu. Hann sýndi öllu öðru fremur, að sós-
íalisminn gat ekki keppt við vestrænt lýð-
ræði á jafnréttisgrandvelli. Hann var til
marks um, að «011 Austur-Evrópa hafði
verið gerð að risavöxnum fangabúðum.
Það var í þessi átök og þessar andstæður,
Júníbylting þýzkrn verknmnnnn vnr vægðnrlnust
bæld niðnr nf rússneskúm skriðdreknsveitnm
sem þjóðir Vestur-Evrópu og Norður-
Ameríku sóttu kraft og þrek til þess að
byggja upp viðtækt vamarkerfi. Þá komu
talsmenn þjóðfélagsins í austri og héldu
því fram, að vamarbandalag vestrænna
þjóða og hernaðarbandalag Sovétríkjanna
og leppríkja þeirra væru sambærileg
bandalög! Þetta var uppistaðan í málflutn-
ingi talsmanna Alþýðubandalagsins um
utanríkismál árum og áratugum saman
og er enn, eins og sjá má, ef menn leggja
það á sig að kynna sér ræðu Ólafs Ragn-
ars Grímssonar á landsfundi Alþýðubanda-
lagsins. Ekkert var fjær sanni. Þessi
bandalög hafá aldrei verið sambærileg og
verða aldrei.
Nú er sósíalisminn í Austur-Evrópu
hruninn til grunna. Mennirnir í Kreml
beijast fyrir lífi sínu. Enginn getur fullyrt
neitt um það, hvað kann að gerast í Sovét-
ríkjunum á næstu misserum en Austur-
Evrópa er fallin. Sósíalistar á íslandi sækja
enga fyrirmynd þangað. Átökunum um
þjóðfélagskerfin tvö, sem hófust að marki
í kjölfar heimsstyijaldarinnar síðari, er
lokið með fullum sigri velferðarþjóðfélaga
Vesturlanda. En það er ekki aðeins sósíal-
isminn í Austur-Evrópu, sem er hraninn.
Sósíalisminn, sem stjómmálastefna er
gjaldþrota. Þeir flokkar, sem kenna sig’
við þá stjómmálastefnu hafa ekki lengur
nokkurn grandvöll til að byggja á. Al-
þýðubandalagið á íslandi hefur ekki nokk-
urn grundvöll til að byggja á. Þetta eru
m.a. afleiðingar þess, sem hefur verið að
gerast lyrir austan járntjald. Alþýðu-
bandalagsmenn hafa talað á landsfundi
sínum um nýja heimsmynd, sem þeir ætli
að beijast fyrir. Hvaða heimsmynd er það
með leyfi?
Úr rústum sósíalismans í Austur-Evrópu
eiga eftir að rísa ný og öflug menning-
arríki, sem eiga sér merka sögu og byggja
á gamalli hefð. En hvað skyldi rísa úr
rástum sósíalismans á íslandi? Það er ekki'
að sjá, að Alþýðubandalagsmönnum hafi
tekizt að finna út úr því á landsfundi sínum
og því síður hefur formaður flokksins gert
sér grein fyrir því. Á sögulegu augnabliki
í lífi sósíalista á íslandi gekk Ólafur Ragn-
ar Grímsson fram á sjónarsviðið — og féll
á prófinu. Þótt ótrálegt megi virðast er
enga nýja pólitíska hugsun að finna í
ræðu hans við setningu landsfundar Al-
þýðubandalagsins á þessum tímamótum.
Aðeins orðaglamur. Þeir vilja gjarnan
hætta að vera kommar en þeir geta ekki
hætt að vera kommar!
FYRIR 50 ÁRUM
klofnaði Alþýðu-
flokkurinn og
árum vinstri armur hans
gekk til samstarfs við Kommúnistaflokk
Islands um stofnun Sameiningarflokks al-
þýðu — Sósíalistaflokksins. Þetta er ein-
hver sögulegasti atburður stjórnmálabar-
áttunnar á þessari öld og hefur markað
íslenzk stjórnmál síðan. Ef Alþýðubanda-
lagið undir forystu Ólafs Ragnars hefði
getað gert upp við sig að snúa baki við
hinni kommúnísku fortíð sinni var ekki
óhugsandi, að klofningur jafnaðarmanna
mundi ganga til baka. En það fer ekki á
milli mála, að Alþýðubandalagið getur
ekki með nokkra móti sagt skilið við for-
tíðina. Þeir mega ekki til þess hugsa, jafn-
vel þótt sósíalisminn, sú lífshugsjón, sem
Alþýðubandalagið byggir á, sé hruninn.
Og þar með hefur formennska Ólafs
Ragnars Grímssonar í Alþýðubandalaginu
engan tilgang. Hún gat haft tilgang. Olaf-
ur Ragnar var fyrsti maðurinn, sem kjör-
inn var formaður Alþýðubandalagsins, sem
ekki átti með einum eða öðrum hætti ræt-
ur í hinum gamla kommúnistakjarna í
stjórnmálahreyfingu sósíalista á íslandi.
Kjör hans gat verið vísbending um, að
þessi flokkur væri að breytast, sem hefði
vissulega haft mikla pólitíska þýðingu.
Ólafur Ragnar átti ekkert annað erindi í
formennsku þessa flokks en að breyta
honum. Landsfundurinn nú gefur til
kynna, að honum hafi mistekizt þetta verk-
efni og þar með hefur forysta hans ekki
lengur nokkra pólitíska þýðingu. Þegar
þetta er ritað liggur endanleg niðurstaða
landsfundarins ekki fyrir, en ljóst er að
ágreiningurinn er djúpstæður. Ákveðinn
hópur fólks vill uppgjör við fortíðina ’en
sterkur kjarni er því bersýnilega andvígur.
Auðvitað er hugsanlegt, að það gerist
á næstu misserum eða næstu árum, að
Fyrir 50
einhver hópur þess fólks, sem nú vildi
uppgjör við fortíðina i Alþýðubandalaginu,
gangi til samstarfs við Alþýðuflokkinn.
En staðreynd er, að sá flokkur veit ekki
heldur hver hann er. Fyrir síðustu kosning-
ar virtist Alþýðuflokkurinn stefna að því
að verða Alþýðuflokkur viðreisnaráranna,
sem byggði á nánu samstarfi við Sjálfstæð-
isflokkinn. Nú blasir fremur við okkur
Alþýðuflokkur kreppuáranna milli 1930
og 1940. Vel má vera, að sá flokkur muni
hugnast væntanlegum flóttamönnum úr
Alþýðubandalaginu, en hugnast hann kjós-
endum?
Það blasir skyndilega við okkur, að
kommúnistar, sósíalistar og sósíaldemó-
kratar verða að gera upp við fortíð sína
og sjálfa sig. Þetta á við um þessa flokka
og fólk um allan heim. Á meðan það upp-
gjör hefur ekki farið fram, svífa þeir í
lausu lofti og vita ekki hvað þeir vilja, að
hveiju skal stefna eins og glögglega má
sjá á landsstjórninni hér um þessar mundir.
mmmmmmmm stundum er
HvaríW það sv0’ þegar
nvaosvo. menn hafa unnið
mikla sigra, að tómleiki tekur við. Hvað
svo? Það er ekkert fráleitt, að hinar fijálsu
þjóðir Vesturlanda spyiji sig þessarar
spurningar, þegar fylgzt er með hinni
hröðu atburðarás í Evrópu.
Svarið er í fyrsta lagi, að þótt sósíalism-
inn í Austur-Evrópu sé hraninn stendur
hið kommúníska herveldi í Sovétríkjunum
enn af fullum styrkleika. Þess vegna er
enn ekki tímabært að slaka á vörnum vest-
rænna ríkja.
í annan stað er auðvitað ljóst, að fram-
undan er stórkostlegt átak og stórbrotið
verkefni við endurreisn hinna gömlu menn-
ingarríkja í Mið-Evrópu, sem nú eru að
losna undan járnhæl Sovétmanna og þróun
lýðræðislegra stjórnarhátta í þessum
ríkjum. Þau þurfa á allri aðstoð að halda,
sem hægt er að veita þeim.
í þriðja lagi fer ekki á milli mála, að
Evrópa er öll í deiglu. Þar er ný öld að
ganga í garð, sem enginn getur út af fyr-
ir sig séð hvernig verður. Sigurvegara
kalda stríðsins skortir því engan veginn
verkefni.
„Eftir þessa at-
burði fór tölu-
*
verður hópur Is-
lendinga til náms
í þessum ríkjum.
Þeir nutu fjár-
stuðnings frá
þeim stjórnvöld-
um, sem höfðu
beitt skriðdrek-
unum á verka-
menn og frelsis-
hetjur. Nám
þeirra var borgað
úr vasa þessa
fólks. Sósíaiista-
flokkurinn hafði
milligöngu um
þessar námsferð-
ir. Hann var eins
konar umboðs-
skrifstofa fyrir
háskólana austan
járntjalds, sem
hinir ungu
íslenzku og sós-
íalísku námsmenn
sóttu nám til.“