Morgunblaðið - 19.11.1989, Blaðsíða 32
MORGUNBIAPIP MINNIIMGAR gUNWftÁQUiRfl9. NÓVEMBER 1989
Sigrún Magnúsdótt-
ir fv. forstöðukona
Hinn 9. nóvember sl. lézt á Borg-
arspítalanum Sigrún Magnúsdóttir,
hjúkrunarkona frá Gilsbakka. Hún
var þá á nítugasta og fyrsta aldurs-
ári, fædd á Gilsbakka í Borgarfirði
19. apríl 1899. Foreldrar hennar
voru þau Sigríður Pétursdóttir Siv-
ertsen, bónda í Höfn, en Pétur var
sonarsonur Bjama riddara Sivert-
sens í Hafnarfirði. Móðir Sigríðar
var Sigríður Þorsteinsdóttir Helga-
sonar prests í Reykholti og Sigríðar
Pálsdóttur sýslumanns í Krossavík
Guðmundssonar. Faðir Sigrúnar
var séra Magnús Andrésson pró-
fastur og alþingismaður á Gils-
bakka, Andréssonar bónda á
Syðra-Langholti, Magnússonar al-
þingismanns Andréssonar í Lang-
holti.
Hún var í föðurætt komin af
bændafólki í allar kynkvíslir. Höfðu
forfeður hennar búið í uppsveitum
Árnessýslu um aldir. Þeir höfðu
margir verið góðir búþegnar, farið
með hreppstjórn og setið í Lög-
réttu. Mikilsvirtir í héraði og taldir
friðsemdar menn.
í móðurætt Sigrúnar var margt
embættismanna og athafnamanna
serrr kunnir voru á sinni tíð. Ekki
verða ættir hennar frekar raktar
hér, enda eru heimildir um þær
auðfengnar.
Með láti Sigrúnar Magnúsdóttur
eru öll Gilsbakkasystkinin gengin.
Hún var reyndar yngst þeirra. Hin
voru í aldursröð: Andrés ráðsmaður
á Gilsbakka, Sigríður kennari, Pét-
ur bankastjóri, Katrín bókavörður,
Steinunn biskupsfrú, Guðrún hús-
freyja á Gilsbakka og Ragnheiður
húsfreyja á Hvítárbakka.
Um nám sitt getur Sigrún þess
í Hjúkrunarkvennatali að hún hafi
stundað skólanám hjá föður sínum
heima á Gilsbakka. Bjó hann Sig-
rúnu undir framhaldsskólanám.
Flesta vetur kenndi séra Magnús
heima hjá sér, lengur eða skemur.
Hann kenndi sumum undir skóla
en öðrum allt að stúdentsprófí. Auk
þess kenndi hann unglingum, sem
ekki ætluðu í langskólanám. Hann
kenndi sjálfur börnum sínum, og
gerði ekki upp á milli sona og dætra
í þeim efnum frekar en öðrum. Þær
fengu ekki síður en drengirnir að
læra málfræði, bragfræði og stærð-
fræði. Ekki var þeim heldur meinað
að læra latínu, ef þær vildu.
Þá voru lesnar bókmenntir, inn-
lendar og útlendar. Segir frændi
þeirra, Magnús Helgason frá Birt-
ingaholti, að Shakespeare og Ibsen,
hafi þar verið hversdagslestur og
umræðuefni. Hann getur þess líka
að á Gilsbakka hafi verið gott bóka-
safn sem mikið var notað til
skemmtunar, fróðleiks og hvíldar.
Árið 1918 sagði séra Magnús af
sér embætti enda var honum þá
mjög farin að daprast sjón. Kona
hans hafði dáið árið áður. Hann bjó
búi sínu eftir sem áður með dætrum
sínum, sem voru heima. Lásu þær
fyrir föður sinn og önnuðust bréfa-
skriftir fyrir hann. Mun Sigrún
hafa tekið fullan þátt í því að létta
föður sínum störfin.
Séra Magnús hafði lengst af
ævinnar lagt stund á læknisfræði
og hjálpaði oft sjúku fólki um lyf
auk þess sem hann lagði á ráðin
um sjúkrameðferð. Pantaði hann
efni til meðalagerðar frá Þýzka-
landi og fylgdist vel með nýjungum
á sviði lyfjaframleiðslu.
Ekki er vafi á-því að Sigrún lærði
mikið af föður sínum í þessum efn-
um, bæði heilsufræði og margt um
lyfjanotkun. Þessi þjónusta kom sér
vel fyrir almenning í stijálbýlinu,
því læknar voru fáir og oft þurfti
að leita langar leiðir til þess að ná
fundi þeirra.
Trúlega hefur þessi hlutdeild
Sigrúnar átt þátt í því að hún
stefndi að því að læra hjúkrun. Hún
hefur einnig fengið áhuga á heil-
brigðismálum vegna kynna sinna
af öðrum störfum föður síns á því
sviði. Mun séra Magnús t.d. fyrstur
manna hafa borið fram tillögur um
skipulagðar berklavarnir á Islandi.
Og hún byijaði svo að starfa við
hjúkrun sem lærlingur í Laugar-
nesspítala, þar sem hún vann tvö
eða þijú ár. Þá hóf hún hjúkrunar-
nám við Nakskov Sygehus í Dan-
mörku og lauk prófi þaðan sumarið
1925. Framhaldsnám við Rigs-
hospítal í Kaupmannahöfn fylgdi á
eftir og þaðan fór hún til frekara
náms við sjúkrahús í Nyköbing, þar
sem hún dvaldi til ársins 1926.
Það ár sneri hún heim og réðst
til starfa sem hjúkrunarkona hjá
Hjúkrunarfélagi Reykjavíkur. Þetta
var erfitt starf og fólst aðallega í
heimahjúkrun. Hún hafði föst mán-
aðarlaun, en ekkert var spurt um
vinnutíma. Sigrún stundaði starf
sitt af alúð og ósérplægni, oft þurfti
hún að vaka yfir fárveiku fólki og
sinna jafnframt öðrum sjúklingum.
Fór hún þá á reiðhjóli milli sjúkling-
anna hvernig sem viðraði.
Þegar Sigrún hóf sinn starfsferil
voru einungis örfáar hjúkrunarkon-
ur starfandi í Reykjavík. íbúar þess
voru þá rúmlega 22.000 og berkla-
veiki útbreidd. Á þessum árum
eignaðist Sigrún marga vini, sem
hún hlynnti að og er víst að marg-
ir þeirra mundu hana vel og lengi
og báru til hennar hlýjan þakkar-
hug.
Strax og Sigrún gat komið því
við, leitaði hún fyllra náms og
reynslu. Árið 1928 dvaldi hún við
Royal Infirmary í Skotlandi um
hálfs árs skeið, en hóf að því loknu
störf við berklavarnarstöð Líknar.
Þar starfaði hún frá 1929 til 1944,
er hún fór til náms og starfa við
Gaylord Farm Sanatorium í
Connecticut í Bandaríkjunum.
Hún sneri aftur heim á árinu
1945. Stríðinu mikla var þá ekki
enn lokið og lenti hún í hinu mikla
sjóslysi sem varð á Irlandshafi rétt
í stríðslokin, þegar kafbátur skaut
niður ms. Dettifoss. Hún sýndi þá
mikið hugrekki og þrautseigju, er
hún stökk fyrir borð af hinu sökkv-
andi skipi og bjargaði sér á sundi
uppí björgunarbát, eftir talsverða
hrakninga í sjónum.
Við heimkomuna hóf hún á ný
störf hjá Líkn. Ber öllum saman
um það, sem til þekktu að þar hafi
hún unnið fórnfúst og óeigingjarnt
starf og áttu þær mjög samleið 1
þeim efnum, hún og Bjarneý Samú-
elsdóttir, sem hafði verið samstarfs-
maður Sigrúnar um langt skeið og
vinur hennar alla tíð.
Aðrir kunna betur að segja frá
hjúkrunarstarfi Sigrúnár og greini
ég því ekki frekar frá því. Það skal
þó sagt sem mestu máli skiptir að
alla starfsævi sína var hún óþreyt-
andi Jiðsmaður fyrir því baráttu-
máli íslendinga að útrýma berkla-
veiki hér á landi. Það er mat þeirra
sem bezt þekkja til að þáttur Sig-
rúnar í því stríði hafí verið mikill
og merkur.
Á árinu 1948 var leitað til Sig-
rúnar um það að hún tæki að sér
að vera forstöðukona hinnar vænt-
anlegu heilsuverndarstöðvar í
Reykjavík. Var þetta rætt með
nokkrum fyrirvara og samþykkti
Sigrún hugmyndina. En það lýsir
henni vel að hún vildi samt áður
kynna sér nýjustu starfsaðferðir á
þessu sviði heilbrigðismála og fór
því enn í náms- og kynnisferð til
Bándaríkjanna.
Þannig var farið um starfsframa
hennar. Hún var kvödd til nýrra
starfa frekar en að hún hefði sig
sjálf í frammi. Ekki er vafi á því
að Sigríður Eiríksdóttir, sem var í
mörg ár í forsvari fyrir hjúkrunar-
stéttinni, átti mikinn þátt í því að
Sigrún tókst á hendur forstöðu
heilsuverndarstöðvarinnar. Var
ætíð gagnkvæmt traust og vinátta
með þeim stöllum. Sigríður þekkti
hlédrægni Sigrúnar og gerði sér
jafnframt glögga grein fyrir því
öryggi sem fylgdi verkum hennar
og þá um leið nauðsyninni á að
virkja krafta hennar. Og í þessu
efni naut Sigrún einnig góðra ráða
og stuðnings þeirra Sigurðar Sig-
urðssonar berklayfirlæknis og Óla
Hjaltested læknis, sem báðir voru
samstarfsmenn hennar um langt
skeið.
Sigrún var í starfi forstöðukonu
Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
til ársloka 1964. Þá dró hún sig í
hlé eftir langt og farsælt starf í
þágu íslenzkra heilbrigðismála.
Systur hennar, þær Sigríður og
Katrín, voru þá komnar nokkuð við
aldur og heilsa þeirrra að dvína,
einkum Katrínar. Þær systurnar
höfðu búið saman á Hringbraut 81
í húsi sem þær höfðu byggt fyrir
stríð. Það kom nú í hlut Sigrúnar
að annast systur sínar og varð sú
umönnun með sama hætti og annað
sem hún leysti af höndum. Állt var
gert af nærgætni og hlýleika.
í byijun áttunda áratugarins
flutti Ragnheiður á Hvítárbakka til
þeirra systra sinna á Hringbraut
81. Katrín lézt 1972 en hinar syst-
urnar áttu enn samleið fram yfir
1980. Sigríður lézt þá um haustið
og Ragnheiður réttu ári síðar. Þær
systurnar áttu þrátt fyrir heilsu-
farsáföll fagurt ævikvöld saman.
Þær voru samrýndar og ríkti ætíð
elskulegt hugarþel og háttvísi
þeirra í millum. Var lærdómsríkt
að vera í návist þeirra og fá að
njóta vitsmuna þeirra, frábærrar
þekkingar og þeirrar gleði og góð-
vildar, sem umvafði þessar merku
konur.
En allrar veraldar vegur víkur
að sama punkt. Eftir fráfall Ragn-
heiðar bjó Sigrún ein í íbúð sinni á
Hringbraut 81. Ekki svo að skilja
að hún hafi verið ein og yfirgefin.
Frænkur og frændur komu oft.
Ekki af eintómri umhyggju heldur
til þess að eiga skemmtilega stund
með Sigrúnu, njóta fyndni hennar
og fróðleiks. Og Sólveig Guðmunds-
dóttir sem áður starfaði á vegum
erfðafræðinefndar kom tíðum til
hennar, las fyrir hana og studdi á
allan hátt, því nú var Sigrún orðin
nær blind. Eru Sólveigu í dag færð-
ar alúðarþakkir fyrir tryggðina.
En samt bjó Sigrún ein. Og nú
sýndi hún enn þrekið og hug-
kvæmnina.
Hún kepptist við handavinnu sína
og pijónaði peysur og fíngerð sjöl,
sem bárust víða. Margir skrifuðu
frá útlöndum og vildu kaupa þessa
góðu gripi. En svo fór að hún varð
að hætta þessari iðju.
Og þá hófst enn einn merkur
þáttur í lífi Sigrúnar. Hugurinn var
opinn og sístarfandi þótt hún væri
komin á þann aldur þegar fólki fer
almennt að hraka. Hún fékk sér
tónflutningstæki og hóf að kynna
sér æðri tónlist. Náði hún ótrúleg-
um árangri á þessu sviði. Hún varð
mjög vel menntaður og þroskaður
hlustandi. Kunni hún t.d. skil á nær
öllum verkum Mozarts.
Og nú eru leiðarlok. Fyrir okkur
systkinabörn Sigrúnar er fráfall
hennar áfangaskipti. Við dáðum
hana öll enda fylgdist hún vel með
lífi okkar og störfum. Hún gladdist
með glöðum og var skilningsríkur
huggari ef á móti blés. En öllum
var hún okkur ráðgjafi og alltaf
vinur og félagi. Er þá nokkuð sagt
en þó ekkert ofsagt.
Þótt Sigrún væri dagfarslega
mild í máli og umgengni var hún
föst fyrir, einkum ef henni var mis-
boðið. Orð Sigrúnar misstu ekki
marks. Sterkur persónuleiki hennar
fylgdi orðum þétt eftir.
Fyrir tveim árum flutti Sigrún í
dvalarheimilið Seljahlíð. Henni leið
þar vel og naut ágætrar umönnunar
starfsfólks.
Hugsun Sigrúnar var skýr og
minnið fqott til leiðarloka. Hún
hélt gleði sinni og góðlátlegri kímni
deildi hún með vinum sínum.
Hún lifði mikil aldahvörf og skil-
aði giftudijúgu dagsverki. Hún átti
sér djúpar rætur í fortíðinni og
síðustu óskir hgnnar voru þær að
þjóðinni mætti farnast sem bezt í
framtíðinni.
Ásgeir Pétursson
Sigrún Magnúsdóttir, fyrrver-
andi forstöðukona Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavíkur, lést í hárri
elli þann 9. nóvember sl.
Það var haustið 1958, að ég lagði
leið mína á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur, sem þá var nýiega
tekin til starfa í glæsilegri bygg-
ingu, til að spyijast fyrir um starf.
Ég hitti að máli forstöðukonuna.
Þar mætti mér falleg, virðuleg og
vingjarnleg kona. Er ekki að orð-
lengja það að með okkur tókst sam-
komulag og hóf ég þar störf um
haustið. Varð þetta upphaf okkar
kynna og vináttu sem staðið hefur
þar til andlát hennar bar að garði.
Sigrún fæddist að Gilsbakka í
Hvítársíðu þann 19. apríl 1899 og
var því rétt liðlega 90 ára þegar
hún lézt. Hún var komin af sterkum
ættstofnum, faðir hennar var
Magnús Andrésson, prófastur þar
og alþingismaður, en móðir hennar
Sigríður Pétursdóttir. Sigrún hlaut
sitt almenna skólanám í föður-
húsum. Hún lauk hjúkrunarnámi
við Nakskov sygehus í Danmörku
árið 1925, stundaði síðan fram-
haldsnám við fæðingardeild
Ríkisspítalans í Kaupmannahöfn og
í geðhjúkrun við Geðsjúkrahúsið
Nyköbing, Sjálandi, kynnti sér
heilsuvernd í Detroit í Bandaríkjun-
um sumarið 1948, og lauk fram-
haldsnámi í heilsuvernd við háskól-
ann í Toronto, Kanada, í júní 1949.
Sigrún starfaði víða, m.a. hjá
Hjúkrunarfélagi Reykjavíkur, í
Skotlandi, Bandaríkjunum en lengst
af hjá Hjúkrunarfélaginu Líkn.
Hún var fyrsta forstöðukona
Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur,
hóf þar starf 1. nóvember 1953 og
starfaði þar óslitið til 1. ágúst 1964.
Sigrún lét mikið að sér kveða í
félagsmálum Hjúkrunarfélags ís-
lands, sat m.a. í stjórn félagsins í
12 ár, sótti fundi og þing heima
og erlendis, m.a. hjá Samvinnu
hjúkrunarfræðinga á Norðurlönd-
um, skrifaði greinar t.d. í Tímarit
Hjúkrunarfélags íslands.
Sigrún var víðförul kona. Ekki
verður Sigrúnar minnzt án þess að
geta þeirrar ótrúlegu lífsreynslu
hennar að vera farþegi á Dettifossi
þegar hann var skotinn niður á
stríðsárunum, meðal þeirra sem
fórust var góð vinkona Sigrúnar.
Rek ég þá sögu ekki en vísa til
heimilda um þennan atburð.
Sigrún þurfti að sjálfsögðu oft
að fljúga milli landa, en kveið ævin-
lega fluginu og fékk sér því koní-
aksdreitil áður til að hressa sig.
Eitt sinn sagði einn af norrænu
kollegum hennar: „Sigrún, þú sem
lentir í hræðilegum sjávarháska,
það er skrýtið hvað þú ert hrædd
að fljúga eftir þá miklu lífsreynslu."
Sigrún svaraði: „Ég kann að synda,
ekki fljúga.“ Þetta tilsvar lýsir Sig-
rúnu nokkuð.
Það var vel vandað til undirbún-
ings Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur. Sigrún tók þátt í því starfi
frá upphafi. Til að búa sig sem
bezt undir hið ábyrgðarmikla starf
sem forstöðukona hinnar nýju
stofnunar fór hún, þegar árið 1948,
í framhaldsnám í heilsuvernd til
Bandaríkjanna, eins og áður er
getið.
Heilsuverndarstöðin tók við starfi
Líknar og jafnframt öðrum greinum
heilsuverndar. Átti Sigrún t'íkan
þátt í að efla starf hennar og gera
hana að „fullkominni heilsuverndar-
stöð, sem starfaði sem ein heild sem
stefndi að því marki að efla heil-
brigði og. hreysti bæjarbúa“, eins
og segir í gömlum fundargerðum.
M.a. átti hún ríkan þátt í því að
geðverndardeild barna var komið á
fót árið 1960, en slíkt var þá ný-
mæli hér. Sigrún naut mikillar virð-
ingar og sinnti sínu starfi af mynd-
ugleik og alúð.
Heilsuvernd og þjónusta utan
sjúkrahúsa naut þó ekki mikils
skilnings og átti undir högg að
sækja gagnvart sjúkrahúsum eins
og raunar á sér stað enn þann dag
í dag. Eilífur skortur á hjúkrunar-
fræðingum og fjárskortur til starf-
seminnar gerði starf Sigrúnar mjög
erfitt. Hún átti þó því láni að fagna
að hafa til liðs við sig frábærar
hjúkrunarkonur, sem öxluðu
ábyrgðina með henni og störfuðu
við Heilsuverndarstöð Reykjavíkur
megnið af starfsævi sinni.
Það er kannski erfitt að gera sér
grein fyrir því í dag hvílíkt átak
það var, ekki sízt fyrir konur, að
mennta sig á þeim tímum, þegar
Sigrún var ung. Það var stórt skref
að fara til fjarlægra landa, burt frá
fjölskyldu og vinum, þegar haft er
í huga hvernig samgöngur og önnur
samskipti milli íslands og annarra
landa voru fyrir 60 árum. Þeim
konum, sem lögðu þetta á sig, eig-
um við íslenzkar konur ómælda
skuld að gjalda. Sigrún hafði þær
hugsjónir, gáfur og þann metnað
að hún lagði þetta á sig og nutum
við sem á íslandi búum árangurs
erfiðis hennar.
Sigrún var í raun ákaflega hlé-
dræg kona, jafnvel feimin, en hafði
kímnigáfu í bezta lagi. Hún var
húsbóndaholl, heiðarleg og mann-
vinur mikill. Hún virti vissulega lög
og reglur, en það húsbóndavald sem
hiýtur að felast í öllum stjórnunar-
störfum, nýtti hún af viti og mann-
kærleik, enda mat hún sitt starfs-
fólk og þótti vænt um það. Þess
fékk undirrituð að njóta á erfiðum
tímum. Sigrún var hispurslaus og
skemmtileg. Árið 1963 sagði þessi
geðvonda kona, að hún væri orðin
þreytt á þessu „stappi“ og „geð-
vond“, það væri kominn tími til að
hætta — ekki urðum við samstarfs-
fólk hennar vör við neina skap-
bresti. Yissulega var Sigrún orðin
þreytt á erilsömu starfi en þó var
önnur ástæða sem lá að baki þeirri
ákvörðun að láta af starfi sem réð
úrslitum. Tvær systur hennar, þær
+
Útför ástkærs eiginmanns míns,
ÁRMANNS FRIÐRIKSSONAR
útgerðarmanns,
ferframfrá Hallgrímskirkju þriðjudaginn 21. nóvemberkl. 13.30.
Fyrir hönd aðstandenda,
Rósa Aðalheiður Georgsdóttir.
Eiginmaður minn,
HERMANN GUÐMUNDSSON,
Kaplaskjólsvegi 53,
verður jarðsunginn frá Fossvogskapellu þriðjudaginn 21. nóv. kl.
13.30.
Fyrir mína hönd og annarra vandamanna,
Clara Lúthersdóttir.