Morgunblaðið - 07.12.1989, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. DESEMBER 1989
Hveijir verða rík-
isstarfsmenn?
Um breytingarnar á verkaskiptum ríkis og sveitarfélaga
og áhrif þeirra á starfsmannahald
eftir Guðmund
Björnsson
Hér eftir verður gerð grein fyrir
helstu nýmælum sem lög um breyt-
ingu á verkaskiptingu ríkis og sveit-
arfélaga (nr. 87/1989) fela í sér,
að því er tekur til starfsmanna-
mála. Það er nokkuð ljóst að ekki
eru allir á eitt sáttir um ágæti þess-
ara laga og ekki hefði komið að sök
að þau hefðu verið gleggri. Hvað
sem um það má segja — þá verður
ekki hjá því komist að horfast í
augu við staðreyndir — lögin taka
gildi 1. janúar nk. því verður vart
breytt úr þessu.
Með greindum lögum var m.a.
stefnt að því að starfsfólk, sem nú
er ráðið af sveitarfélögunum eða
stofnunum er starfa í samrekstri
ríkis og sveitarfélaga, muni flytjast
til ríkisins. Á þetta við um starfs-
fólk heilsugæslustofnana, fram-
haldsskóla og fræðsluskrifstofa,
sem ekki er þegar á launaskrá hjá
ríkinu. Samkvæmt fjórða kafla lag-
anna verða sjúkrasamlög í núver-
andi mynd lögð niður og sjúkra-
tryggingar færast til Trygginga-
stofnunar ríkisins sem hluti af al-
mannatryggingakerfinu.
Aftur á móti er gert ráð fyrir
að starfsmenn landshafna verði
starfsmenn sveitarfélaga og að um
hafnir þessar gildi framvegis hafn-
arlög, nr. 69/1984.
Við iagabreytingarnar kemur
upp fjöldi flókinna álitamála og
ýmis framkvæmdamál sem huga
þarf að og skipuleggja til þess að
breytinga þessar megi ganga sem
best fyrir sig. Vert er í upphafi að
athuga hvemig til hefur tekist að
ná fram þeim markmiðum sem
menn settu sér með frumvarpinu
og hver urðu afdrif þeirra mark-
miða í hinum endanlega lagatexta.
Þar sem ósamræmi milli mark-
miða og niðurstöðu á einkum við
um heilsugæslustöðvar verður fyrst
vikið að þeim.
Heilsugæsla
Með 5. grein laganna um breyt-
ingu á verkaskiptingu ríkis og sveit-
arfélaga er gert ráð fyrir að kostn-
aður við rekstur heilsugæslustöðva
verði alfarið verkefni ríkisins frá
og með 1. janúar 1990. -
Með hliðsjón af því að ákveðið
var að ríkið stæði undir kostnaði
við rekstur heilsugæslustöðva að
öllu leyti þótti nauðsyn bera tii að
breyta samsetningu stjórna heilsu-
gæslustöðva frá því sem verið hafði.
Breytingin var í því fólgin að
eftir gildistöku verkaskiptalaganna
skipar ráðherra stjómir heilsu-
gæslustöðva.
Var á þennan hátt, eins og segir
í greinargerð með frumvarpinu,
„reynt að treysta böndin á milli
þeirra sem stjórna rekstrinum og
ríkisins sem annast allar greiðslur".
I lagafmmvarpinu var einnig
gert ráð fyrir, eins og segir í grein-
argerð, „að á sama hátt og þegar
um er að ræða stjórnir heilsugæslu-
stöðva skipi ráðherra einn stjórnar-
mann í stjórnir sjúkrahúsa sem
jafnframt verði formaður og búsett-
ur á starfssvæði sjúkrahússins. Með
þessu ákvæði er einnig á sama
hátt og varðandi heilsugæsluna
reynt að treysta böndin milli stjórna
sjúkrahúsa og ríkisins sem annast
allar greiðslur".
Þessi breyting á lögum um heil-
brigðisþjónustu nr. 59/1983 náði
hins vegar ekki fram að ganga.
Sú staðreynd að ekki náðist fram
breyting á stjórnum sjúkrahúsa
sveitarfélaganna hefur í för með
sér að starfsmenn þeirra heilsu-
gæslustöðva sem eru í starfstengsl-
um við þau sjúkrahús verða ekki
ríkisstarfsmenn frá og með 1. jan-
úar nk. Verður sú staðhæfing skýrð
nokkuð nánar hér á eftir.
Hverjir verða
ríkisstarfsmenn?
í 1. tölulið 21. greinar laga nr.
59/1983 um heilbrigðisþjónustu
sem ekki var breytt með verka-
skiptalögunum segir m.a.:
„Þegar heilsugæslustöð er í
starfstengslum við sjúkrahús fer
sjúkrahússtjórn, sbr. 30. gr., með
stjóm ailrar stofnunarinnar. I
Reykjavík skal heilbrigðismálaráð
fara með stjórn stöðva."
Sjúkrahússtjórn skal þannig fara
með stjóm allrar stofnunarinnar,
þegar heilsugæslustöð er í starfs-
tengslum við sjúkrahús. Þegar svo
háttar til er að sjálfsögðu ekki skip-
uð nein sérstök stjórn fyrir heilsu-
gæslustöðina.
Ekki verður því nein breyting á
stjórnum þeirra heilsugæslustöðva
sem eru í starfstengslum við sjúkra-
hús.
Það eina sem breytist er að ríkið
greiðir nú allan rekstrarkostnað í
stað þess að greiða áður aðeins laun
lækna, hjúkrunarfræðinga, ljós-
mæðra og sjúkraþjálfara.
En hvers vegna skiptir það svo
miklu máli hver skipar stjómir þess-
ara stofnana? Er það ekki eitt nægi-
legt að ríkið greiði allan launakostn-
að læknaritara, sjúkraliða og skrif-
stofufólks til þess að þessar stéttir
á heilsugæslustöðum teljist til ríkis-
Byggð á Hvaleyrarholti:
Breyting á Aðalskipu-
lagi send ráðherra
SKIPULAGSSTJÓRN ríkisins hefúr afgreitt og sent félagsmálaráð-
herra til staðfestingar breytingu á Aðalskipulagi HafnarQarðar á
Hvaleyrarholti. Afgreiðslan byggir á samkomulagi milli Hafnar-
íjarðarbæjar og Mengunarvarna ríkisins vegna mengunar á svæð-
inu eins og fram kemur í bókun skipulagsstjórnar.
í bókun skipulagsstjómar til fé-
Iagsmálaráðherra segir: „Skipu-
lagsstjóm afgreiðir þá breytingu á
Aðalskipulagi Hafnarfjarðar 1980
til 2000 m.a. að svæðið sem ætlað
er til íbúðabyggðar eftir árið 2000
verði ætlað til íbúðabyggðar á yfir-
standandi skipulagstímabili. Enda
verði gerðar ráðstafanir ef niður-
stöður rannsókna benda til loft-
mengunar umfram gefnar forsend-
ur og tiltekin mörk til að fá meng-
unarvaldandi aðila til að minnka
þau áhrif niður fýrir mengunar-
mörk samanber samkomuag
Hafnarfjarðar og Mengunarvarna
ríkisins."
Guðmundur Björnsson
„Eins og framangreint
ber með sér eru línur
verulega teknar að
skýrast varðandi fram-
kvæmd verkaskipting-
arlaganna að því er tek-
ur til starfsmannamála.
Ljóst má hins vegar
vera að ekki hefði spillt
fyrir að löggjafínn hefði
tekið á ýmsum þeim
álitamálum sem hér
hefur verið bent á og
nú hefúr náðst sam-
staða um.“
starfsmanna? Svarið við þeirri
spurningu er neikvætt.
Þótt ríkið greiði 100% af rekstr-
arkostnaði heilsugæslustöðva sem
eru í starfstengslum við sjúkrahús
fara sveitarfélögin með stjórn
þeirra.
Eitt helsta skilyrði þess að
unnt sé að te\ja að starfsmaður
verði ríkisstarfsmaður er að
handhafi ríkisvalds hafi skipun-
ar- og agavald gagnvart hlutað-
eigandi starfsmanni og hafi jafn-
framt vald til að ráða og skipa
starfsmann í stöðu og veita hon-
um lausn ef svo ber undir. Laun-
þegi hlýtur að vera starfsmaður
þess sem ræður hann til vinnu.
Ef það eitt nægir að ríkissjóður
greiði laun starfsmanna að fullu til
þess að unnt sé að telja þá ríkis-
starfsmenn, hvers vegna eru þá
ekki starfsmenn Landakots eða
Borgarspítala ríkisstarfsmenn?
í Reykjavík breytist ekkert að
því er stjómir heilsugæslustöðva
varðar, þar sem 2. töluliður 21.
greinar laganna um heilbrigðis-
þjónustu stendur óbreyttur, en þar
segir m.a.:
„í Reykjavík skal heilbrigðis-
málaráð fara með stjórn stöðva."
2. töluliður 7. greinar þeirra laga
kveður á um hvernig heilbrigðis-
málaráð í Reykjavík er skipað, en
þar segir orðrétt:
„í Reykjavík kýs borgarstjóm 7
fulltrúa óbundinni kosningu, en
stjórnir heilbrigðisstofnana ríkisins
og einkaaðila tilnefna fulltrúa frá
hverri stofnun."
Spyrja mætti því hvort nokkuð
hafi staðið til með verkaskiptalög-
unum að gera starfsmenn heilsu-
gæslustöðva, sem reknar eru í
starfstengslum við sjúkrahús eða
starfsmenn heilsugæslustöðva í
Reykjavík að ríkisstarfsmönnum?
Ef sá hefur verið tilgangurinn hafa
hér greinilega orðið mistök við laga-
setningu.
Meðan stjórn stofnana er í hönd-
upi sveitarfélaga eða annarra aðila
en handhafa ríkisvalds, og ráðning
fer fram á þeirra vegum, þá geta
umræddir starfsmenn ekki orðið
ríkisstarfsmenn.
Breyting á kostnaðarhlutdeild í
rekstrarkostnaði stöðvanna er ekki
nægjanleg ein sér.
Niðurstaðan af framansögðu er
því sú að til ríkisins flytjast aðeins
starfsmenn þeirra heilsugæslu-
stöðva sem eru án starfstengsla við
sjúkrahús sveitarfélaganna. í
Reykjavík verður allt óbreytt að því
undanskildu að aðstoðarmenn
skólatannlækna verða ríkisstarfs-
menn um áramótin.
Framhaldsskólar —
fræðsluskrifstofiir
Eins og fram kom í upphafi verða
starfsmenn framhaldsskóla jafn-
framt gerðir að ríkisstarfsmönnum
um næstu áramót, þ.e. þeir sem
uppfylla skilyrði til þess.
Ríkissjóður greiðir samkvæmt
nýju framhaldsskólalögunum
rekstrarkostnað framhaldsskóla.
Auk kostnaðar við kennslu greiðir
ríkissjóður launakostnað við stjórn-
un (deildarstjóra), námsráðgjöf,
störf í skólasafni á skrifstofu, fé-
lagsstörf, eftirlit og umsjón með
heimavistum og eignum skóla, og
við önnur þau störf er nauðsynleg
teljast vera.
í verkaskiptalögunum (33. gr.)
kemur einnig fram að starfsmenn
fræðsluskrifstofa verði gerðir að
ríkisstarfsmönnum um áramót.
í megindráttum má segja að
rekstur grunnskóla verði verkefni
sveitarfélaga, en ríkissjóður mun
þó greiða laun fyrir kennslu og
stjórnun og störf í skólastarfi.
Sjúkrasamlög
Samkvæmt IV. kafla verka-
skiptalaga verða sjúkrasamlög í
núverandi mynd lögð niður.
Tryggingastofnun ríkisins tekur
þá að sér rekstur sjúkratrygginga
á sama hátt og hún hefur séð um
rekstur lífeyristrygginga og slysa-
trygginga. Þetta kallar á breytta
skipan og sameiningu umboða líf-
eyristrygginga, slysatrygginga og
sjúkratrygginga, þótt hver grein
trygginganna verði eftir sem áður
sjálfstæð deild og hafi sérstakan
fjárhag.
í framhaldi af þessari Iagabreyt-
ingu hafa farið fram viðræður milli
dómsmálaráðuneytis og Trygginga-
stofnunar ríkisins um að embætti
sýslumanna og bæjarfógeta taki að
sér umboðsstörf fyrir trygginga-
stofnunina að því er tekur til sjúkra-
trygginga, í þeim tilfellum sem
þessl þjónusta er nú rekin utan
embættanna. Niðurstaða þeirra við-
ræðna er sú, að sýslumönnum og
bæjarfógetum verða falin umrædd
umboðsstörf utan Reykjavíkur-
svæðisins frá og með 1. janúar nk.
Hert á undan hefur verið reifað
hvaða starfsmenn stofnana það eru
sem færast yfir til ríkisins um ára-
mót.
Reglur um tilfærslur
starfsmanna
Ljóst má vera að þau álitaefni
sem tengjast þessari verkaskiptingu
eru flókin og varða margþætta og
mikilvæga hagsmuni.
í því skyni að auðvelda fram-
kvæmd laganna hefur ráðherra, að
höfðu samráði við BSRB, ákveðið
að beita sér fyrir því að eftirfar-
andi reglur gildi um þá starfsmenn
sem verkaskiptalögin taka til og
flytjast nú til ríkisins:
1. Félagaaðild:
Þrátt fyrir þær breytingar sem
lög nr. 87/1989 fela í sér mun ráðu-
neytið fyrir sitt leyti vimía að því
að starfsmenn eigi þess kost að
vera áfram í sama stéttarfélagi,
enda verði tillaga um breytingu á
lögum nr. 94/1986 í þá veru lögð
fyrir Alþingi það sem nú situr.
Starfsmenn sem koma til starfa
eftir 1. janúar 1990 skulu eiga val
um hvort þeir óska að tilheyra því
félagi ríkisstarfsmanna sem ætti
samkvæmt núgildandi lögum nr.
94/1986 að hafa samningsumboð á
þessu tiltekna sviði.
2. Samningsréttur:
Samningsréttur verði áfram hjá
viðkomandi starfsmannafélagi. Áf
ríkisins hálfu er þó lögð á það
áhersla í samræmi við samþykkt á
fundi bæjarstarfsmanna 19. októ-
ber 1989 að víðtækt samflot starfs-
mannafélaga náist við samnings-
gerð.
3. Launakjör:
Starfsmenn þeirra stofnana sem
lagðar verða niður (sjúkrasamlög),
en ráðnir verða til ríkisins, gangi í
meginatriðum inn í þá kjarasamn-
inga sem fyrir eru á hinum nýja
vinnustað.
Hjá stofnunum sem starfa
óbreyttar áfram, en færast að fullu
til ríkisins, skulu launakjör sem
verið hafa bundin í kjarasamning-
um við hlutaðeigandi stéttarfélag
(kjarasamningsbundin kjör) haldast
óbreytt hjá viðkomandi einstakl-
ingi, þar til um annað semst við
það stéttarfélag sem fer með samn-
ingsumboð fyrir hann.
4. Önnur kjör:
a. Starfsaldur:
Allur sá starfsaldur sem viður-
kenndur hefur verið af sveitarfélög-
um, eða af stofnunum í samrekstri
ríkis og sveitarfélaga, hjá því starfs-
fólki sem gerist ríkisstarfsmenn á
grundvelli laga nr. 87/1989, flyst
óbreyttur með einstaklingum yfir
til ríkisins.
b. Þjónustualdur:
Sama gildir um þjónustualdur og
þau réttindi sem honum tengjast.
c. Orlof:
Fjármálaráðuneytið ábyrgist að
áunninn orlofsréttur frá 1. maí til
31. desember 1989 verði fluttur til
ríkisins nema hlutaðeigandi óski
annars.
d. Lífeyrissjóðsmál:
Ljóst er að lausn þeirra álitamála
sem við blasa og upp kunna að
koma varðandi lífeyrissjóðamál eru
það flókin og margþætt að aðilar
eru ásáttir um að taka sér lengri
tíma til lausnar þeirra.
Ráðuneytið vekur athygli á'-því
að samkvæmt 3. gr. laga um lífeyr-
issjóð starfsmanna ríkisins verða
þeir opinberir starfsmenn sveitarfé-
laga sem flytjast yfir til ríkisins
þann 1. janúar nk. aðilar að lífeyris-
sjóði starfsmanna ríkisins.
Ráðuneytið mun fyrir sitt leyti
tryggja eftir fremsta megni að rétt-
ur einstaklinga við þessa tilfærslu
verði ekki fyrir borð borinn, ogjafn-
framt að það muni fyrir sitt leyti
stuðla að því að ljúka frágangi þess-
ara mála fyrir 20. desemeber nk.
e. Fyrirframgreiðsla launa:
Ráðuneytið lýsir því yfir að þeir
starfsmenn sveitarfélaga eða þeir
starfsmenn stofnana í samrekstri
ríkis og sveitarfélaga sem höfðu
áunnið sér rétt til fyrirframgreiðslu
launa og flytjast yfir til ríkisins frá
og með 1. janúar nk. mtmi halda
þeim rétti.
f. Ráðuneytið mun tryggja að
þeir aðilar sem kynnu að tapa af
launagreiðslum, á tímabilinu frá 1.
janúar 1990 til 1. júlí sama árs er
stafa af leyfi til barnsburðar vegna
tilfærslu í starfi til ríkis skulu engu
að síður njóta þeirra greiðslna, sem
þeir hefðu átt rétt á eins og að
þeir hefðu sex mánaða starf að
baki hjá ríki. Regla þessi byggist á
því að starfsmaður hafi fyrir til-
færslu til ríkis starfað í að minnsta
kosti 6 mánuði hjá viðkomandi
sveitarfélagi eða stofnun í sam-
rekstri ríkis og sveitarfélaga. Sé
um skemmri starfstíma að ræða
hjá fyrri vinnuveitanda ber að
leggja saman starfstíma hjá honum
og hjá ríki, þar til að 6 mánaða
samanlögðum starfstíma er náð.
Þess skal Ioks getið að ráðning
starfsmanna að ríkisstofnunum
takmarkast að sjálfsögðu við þær
starfsheimildir sem viðkomandi
stofnun hefur skv. fjárlögu.
Eins og framangreint ber með
sér eru línur verulega teknar að
skýrast varðandi framkvæmd
verkaskiptingarlaganna að því er
tekur til starfsmannamála. Ljóst
má hins vegar vera að ekki hefði
spillt fyrir að löggjafinn hefði tekið
á ýmsum þeim álitamálum sem hér
hefur verið bent á og nú hefur náðst
samstaða um.
Iföfundur er skrifstofustjóri
fiármálnráðuneytisins.