Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 11

MORGUNBLÁÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1990
C 11
a Pelican BooK
The Making
of Modern Russia
Usonei Kochan
En byltingar þær, sem hæst bar
á nýliðnu ári, voru ekki kommún-
ískar heldur byltingar gegn
kommúnisma.
HAGFRÆDI/ Hver eru lífskjör í Austur-Evrópuf
VOFANSEMKOM
INN ÚR KULDANVM
eftir Sigurð
Snævarr
KJARNIMARXISMANS er kenn-
ingin um þróun þjóðfélagsins.
Samkvæmt hinni dialektísku efh-
ishyggju á öll þróun samfélagsins
rætur að rekja til andstæðna inn-
an þess. Átök þessara andstæðna
leiða að lokum til byltingar. Sam-
kvæmt þessari sögulegu nauð-
hyggju hlaut andstæðan milli
borgarastéttarinnar og öreiga-
lýðsins að leiða til endaloka
hinna kaptítalísku framleiðslu-
hátta. Með hinni sósíalísku bylt-
ingu skyldi öllum stéttaandstæð-
um eytt.
Marxisminn býður ekki upp á
nákvæma uppskrift að hinu
þúsund ára ríki. En eins og vikurit-
ið Economist orðaði það í athyglis-
verðri grein í nóvember sl., komm
^^bbbbbhbb únisminn „lofaði
gulli og grænum
skógum. En getur
ekki einu sinni
framleitt galla-
buxur“ (“It prom-
ised the moon. It
cannot even deli-
ver a pair of je-
ans“).
Kommúnistaávarpið var ritað
árið 1847. Upphafsorð þess eru:
„Vofa gengur nú ljósum logum um
Evrópu — vofa kommúnismans." Á
þeirri hartnær einni og hálfri öld,
sem liðin er frá ritun ávarpsins,
hefur heimurinn gjörbreyst. Komm-
únismanum var komið að í Rúss-
landi og síðar með bolabrögðum í
þeim lýðveldum, sem nú mynda
Sovétríkin og í löndum Austur-
Evrópu, auk Kína og Kúbu. En
byltingar þær, sem hæst bar á ný-
liðnu ári voru ekki kommúnískar
heldur byltingar gegn kommún-
isma. Þessa framhaldssögu er ekki
að finna í ritum þeirra Marx, Eng-
els eða Leníns. Byltingar þessar í
Austur-Evrópu má þó án efa út-
skýra með hinni díalektísku efnis-
hyggju Marx og Engels. í grein
sinni: Þróun sósíalismans, segir
Engels: „Árekstrarnir ná hámarki,
þegar framleiðsluhættirnir gera
uppreisn gegn viðskiptaháttunum.“
Og á því stigi telur Engels stétta-
baráttuna „taka á sig mynd and-
stæðna milli skipulagðrar fram-
leiðslu í einstökum verksmiðjum og
stjórnleysis í framleiðslu þjóðfélags-
ins í heild“. Þessar skýringar geta
vel átt við þróunina í Austur-Evr-
ópu.
Áherslan á uppbyggingu þunga-
iðnaðar, raforkuiðnaðar og her-
gagnaiðnað á kostnað neysluvöru-
framleiðslu, eru þeir framleiðslu-
hættir, sem uppreisn hefur verið
gerð gegn. Þótt opinberar tölur um
þjóðarframleiðslu Sovétríkjanna
sýni að einungis um ijórðungi fram-
leiðslunnar sé varið til fjárfesting-
ar, telja vestrænar heimildir að rétt
tala sé nær 40%. Á íslandi er þetta
hlutfall nú 18-20%. Að öðru
óbreyttu ættu miklar fjárfestingar
að glæða hagvöxt og hraða tækni-
framförum. Sú er hins vegar ekki
raunin í Sovétríkjunum. í því landi
eru vélar og tæki að meðaltali 25
ára, en sambærilegar tölur fyrir
Bandaríkin og Japan eru 10 og 5
ár. Ástæður þessa eru m.a. þær að
í stað þess að gera úrbætur á eldri
verksmiðjum eru nýjar reistar, Þá
er í gangi smíði 300-350.000 verk-
smiðjur og starfa við hverja bygg-
ingu aðeins 13 manns til jafnaðar.
Bygging vérksrpiðjanna tekur því
13 ár (í stað 1-3 ára í vestrænum
löndum) óg þær eru því tæknilega
úreltar er þær taka til starfa. Gott
dæmi um hversu tæknilega vanþró-
aðir Sovétmenn eru, er ástandið í
tölvumálum þeirra. Áætlað er að
aðeins 200 þús. tölvur séu til í Sov-
étmanna séu svipuð og í tekjuhærri
þróunarríkjum. Meðallífslíkur so-
vésk karlmanns er aðeins 63 ár
samkvæmt þarlendum heimildum
og ungbarnadauði er 26 af 1.000
fæðingum. Samsvarandi tölur fyrir
ísland eru 75 ár og 5,4 af 1.000.
Ef marka má opinberar tölur var
þjóðafframleiðsla í Austur-Þýska-
landi um 9 þúsund dollara á mann
á árinu 1988, en rúmir 5 þúsund
dollarar í Póllandi. Til samanburðar
má nefna að þjóðarframleiðsla á
íslandi var á árinu 1988 um 15.756
dollarar. Laun í Austur-Þýskalandi
námu 4 dollurum á tímann árið
1988 og_ um 1,3 dollurum í Póll-
andi. Á íslandi var tímakaup land-
verkafólks innan ASÍ tæpir 10 doll-
arar á tímann. Þessar tölur segja
þó lítið um hið raunverulega ástand,
þar sem kaupmáttur þegna Aust-
ur-Evrópu er í raun stórlega falsað-
ur vegna vöruskorts. í Sovét er nú
sagt: það eina sem ekki skortir er
peninga.
þessu er öfugt farið á íslandi.
étríkjunum, en þar búa um 280
milljónir manna. Til samanburðar
eiga Bandaríkjamenn, serri eru um
250 milljónir, yfir 25 milljón tölvur
og ætla má að ekki færri en 20
þús. tölvur séu til á íslandi. Til við-
bótar þessu skal bent á að tölvur
Sovétmanna eru miklu frumstæðari
en vestrænar. Ein ástæða þess er
raunar sú að Stalín lagðist gegn
ýmsum nýjungum í eðlisfræði á
sinni tíð, m.a. taldi hann að stýri-
fræðin (e.„cybernetics“) væru and-
marxísk fræði, en hún eru einmitt
grundvöllur tölvutækninnar.
Engar óyggjandi tölur eru til um
hagþróun og lífskjör í löndum Aust-
ur-Evrópu. Ýmsir kvarðar lífsgæða
s.s. meðalævilengd og ungbarna-
dauði, benda þó til, að lífskjör Sov-
er þjónusta sem gerir íjármólastjórum, gjaldkerum og
LANDSBANKAN S sendimönnum fyrirtækja lífið léttara. Með því að tengja
tölvu fyrirtækisins við BOÐLÍNUNA hefur fyrirtækið í raun opnað sinn eigin afgreiðslustað í bankanum, sem er inni
á skrifstofu fyrirtækisins. Með BOÐLÍNUNNI er hægt að millifæra af eigin reikningi á hvaða reikning sem er i hvaða
banka sem er, og greiða þannig t.d. alla gíróseðla, víxla, skuldabréf og laun án þess að fara í banka. Jafnframt á
fyrirtækið aðgang að fjölbreyttum upplýsingum um stöðu sína í bankanum og ýmiskonar annarri þjónustu. Hugaðu strax
að BOÐLÍNU Landsbankans og mánaðamótin verða léttari. Allar
nánari upplýsingarfást í bæklingi sem liggurframmi í næsta Landsbanka.
Landsbanki
íslands
Banki alira landsmanna
i